Atan̄idem Andikara Ataba Obio Ukara
PRỌFET Daniel ekewet ete: “Belshazzar edidem akanam akwa udia ọnọ tọsịn ikpọ owo esie, onyụn̄ ọn̄wọn̄ wine ke iso tọsịn oro.” Nte ededi, nte usọrọ oro okosụk akade iso, “iso edidem [ama] akabade [akpai], ekikere esie ẹnyụn̄ ẹtịmede enye, n̄kek isịn esie ẹnyụn̄ ẹmem: edọn̄ esie kiet onyụn̄ atuak eken.” Mbemiso eyo ekesierede, ẹma “ẹwot Belshazzar edidem mme Chaldean. Ndien Darius eyen Media . . . ada ubọn̄.”—Daniel 5:1, 6, 30, 31.
Anie ekedi Belshazzar? Ẹkesan̄a didie ẹdikot enye “edidem mme Chaldean”? Nso ikenen̄ede idi idaha esie ke Obio Ukara Obufa Babylon? Enye akasan̄a didie ataba obio ukara?
Nsan̄a Andikara m̀mê Edidem?
Daniel etịn̄ aban̄a Nebuchadnezzar nte ete Belshazzar. (Daniel 5:2, 11, 18, 22) Nte ededi, enye ikedịghe ata ata ete esie. N̄wed oro Nabonidus and Belshazzar, eke Raymond P. Dougherty, ọnọ ekikere nte ke ekeme ndidi Nebuchadnezzar ekedi ete eka esie, Nitocris. Ekeme ndidi n̄ko nte ke Nebuchadnezzar, sia ekedide andibem iso nda itie ubọn̄, ekedi “ete” Belshazzar n̄kukụre ke ntak ebekpo. (Men Genesis 28:10, 13 domo.) Ke idaha ekededi, uwetn̄kpọ eke mme abisi ẹbietde ikpafak ke ediwak nnyan itiat oro ẹkefiọhọde ke usụk usụk Iraq ke ọyọhọ isua ikie 19 ẹwụt Belshazzar nte n̄kponn̄kan eyeneren Nabonidus, edidem Babylon.
Sia mbụk Daniel ibuot 5 owụkde ntịn̄enyịn ke mme n̄kpọntịbe eke okoneyo oro Babylon ọkọduọde ke 539 M.E.N., enye itịn̄ke nte Belshazzar akasan̄ade edinyene ubọn̄ ubọn̄ odudu ukara. Edi mme n̄kpọ ẹtode udọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹnọ ndusụk ekikere ẹban̄a itie ebuana Nabonidus ye Belshazzar. “Uwetn̄kpọ mbon Babylon ayarade ete ke Nabonidus ekedi andikara oro ekenyenede esen esen ido,” ntre ke Alan Millard, ọdọk-isọn̄ nyom n̄kpọeset ye ata ke mme usem mbon Semite eset ọdọhọ. Millard adian do ete: “Ke adan̄aemi enye mîkofụmike mme abasi Babylon, enye . . . ekenen̄ede ọnọ ntịn̄enyịn ke abasi ọfiọn̄ ke mme obio iba eken, Ur ye Harran. Ke ediwak isua oro enye akakarade, Nabonidus ikakam idụn̄ke ke Babylon; utu ke oro enye okodụn̄ ke nsannsan eti isọn̄ Teima [m̀mê, Tema] ke edere edere Arabia.” Nte an̄wan̄ade, Nabonidus akabiat ediwak isua ukara esie ke ebiet emi ọkọwọrọde ọkpọn̄ ibuot obio oro, Babylon. Ke ini enye mîkodụhe, Belshazzar ama esinam ndutịm ukara ke ibuot esie.
Ke ndisịn un̄wana efen efen ke nnennen idaha Belshazzar, uwetn̄kpọ eke mme abisi ẹbietde ikpafak ẹkotde “Verse Account of Nabonidus” ọdọhọ ete: “Enye [Nabonidus] akayak ‘Mbonekọn̄’ esịn n̄kponn̄kan (eyeneren), akpan esie ke ubọk, enye ọkọnọ udịmekọn̄ ke kpukpru ebiet ke idụt oro (ewụhọ). Enye ama asana (kpukpru n̄kpọ) ayak, [enye] ama ayak itie edidem ọnọ enye.” Ntem, Belshazzar ekedi nsan̄a andikara.
Nte ededi, ndi ẹkeme ndida nsan̄a andikara nte edidem? Mbiet akani andikara kiet ẹkekụtde ke edere edere Syria ke iduọkisua 1970 owụt ete ke ikedịghe esen n̄kpọ ndikot andikara edidem ke ini, ke nditịm ntịn̄, enye ekenyenede usụhọde idaha. Mbiet oro ekedi eke andikara Gozan ndien ẹkewet n̄kpọ ke usem Assyrian ye Aramaic. Uwetn̄kpọ usem Assyrian okokot eren oro andikara Gozan, edi mbiet uwetn̄kpọ oro ke usem Aramaic okokot enye edidem. Ntre idịghe esen n̄kpọ ndikot Belshazzar adiakpa ebekpo ke mme uwetn̄kpọ ukara Babylon ke adan̄aemi ẹkotde enye edidem ke uwetn̄kpọ Daniel eke usem Aramaic.
Ndutịm ebuana itie ukara ke ufọt Nabonidus ye Belshazzar ama aka iso tutu esịm mme akpatre usen Obio Ukara Obufa Babylon. Ke ntre, ke okoneyo oro Babylon ọkọduọde, Belshazzar ama oyom ndinam Daniel edi ọyọhọ andikara ita ke obio ubọn̄, idịghe ọyọhọ iba.—Daniel 5:16.
Atan̄idem Andikara Oro Onyụn̄ Ọbuọtde Akaha Idem ke Idemesie
Mme akpatre n̄kpọntịbe ke ukara Belshazzar ẹwụt ẹte ke enye ekedi ọbọn̄ oro ọkọbuọtde idem ke idemesie akaha onyụn̄ atan̄de idem. Ke ini ukara esie ekesịmde utịt ke October 5, 539 M.E.N., Nabonidus ekedịbe ke Borsippa, ke udịmekọn̄ Media ye Persia ẹma ẹkekan enye. Ẹma ẹkan Babylon ke idemesie ẹkụk. Edi Belshazzar ekekere ke ima inen̄ede inyene ukpeme ke obio oro mme okopodudu ibibene ẹkekande ẹkụk anamde kpa ke okoneyo oro, enye anam “akwa udia ọnọ tọsịn ikpọ owo esie.” Herodotus, ewetmbụk Greece eke ọyọhọ isua ikie ition M.E.N., ọdọhọ ete ke mme owo “ke ẹkenek unek ini oro, ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt” ke esịt obio.
Nte ededi, ke edem ibibene Babylon, udịmekọn̄ Media ye Persia ẹkedu ke ukpeme. Ke idak ndausụn̄ Cyrus, mmọ ẹma ẹbahade mmọn̄ Akpa Euphrates, oro ekefehede ebe ke ufọt obio oro. Mme an̄wanaekọn̄ esie ẹma ẹben̄e idem ndifrọ ndụk isọn̄ akpa oro ke ndondo oro mmọn̄ oro okosụhọrede ekem. Mmọ ẹyeto ke itịghede oro ẹdọk ẹnyụn̄ ẹsan̄a ke usụn̄ okpoho oro ẹkenịmde in̄wan̄ ke ibibene okodude ke nsak iso akpa oro ẹdụk.
Edieke Belshazzar ọkpọkọnọde ntịn̄enyịn ke se ikakade iso ke an̄wa obio, enye ekpekeberi mme inuaotop okpoho oro, obon n̄kpọsọn̄ irenowo esie ke mme ibibene ẹkedude ke mben akpa oro, onyụn̄ omụm mme asua oro. Utu ke oro, ke enyịn mmịn, atan̄idem Belshazzar ama ọdọhọ ẹda mme cup oro ẹketan̄de ke temple Jehovah ẹdi. Ndien enye, isenowo esie, iban esie, ye iban esa esie ke nsọn̄ibuot ẹma ẹda mmọ ẹn̄wọn̄ n̄kpọ ke adan̄aemi ẹketorode mme abasi Babylon. Ke ndondo oro, ubọk ama ọwọrọ ke utịbe utịbe usụn̄ onyụn̄ ọtọn̄ọ ndiwet n̄kpọ ke ibibene ufọk ubọn̄. Ke ọyọhọde ye ndịk, Belshazzar ama okot mme ọfiọkn̄kpọ owo esie ete ẹdisiak se etop oro ọkọwọrọde. Edi mmọ “ikwe nte ẹkotde n̄wed oro, inyụn̄ ikwe nte ẹsiakde enye ẹnọ edidem.” Ke akpatre, ẹma “ẹda Daniel ẹdi ke iso edidem.” Ke idak odudu spirit Abasi, enyene-uko prọfet Jehovah oro ama ayarade se utịbe utịbe etop oro ọkọwọrọde, ebemde iso etịn̄ aban̄a Babylon ndiduọ ndụk ubọk mbon Media ye Persia.—Daniel 5:2-28.
Mbon Media ye Persia ẹma ẹda obio oro mmemmem mmemmem, ndien Belshazzar ikodụhe uwem ibe okoneyo oro. Ke enye ama akakpa, ye Nabonidus ndiyak idem in̄wan̄în̄wan̄ nnọ Cyrus, Obio Ukara Obufa Babylon ama edisịm utịt.
[Ndise ke page 8]
Daniel ama anam etop nsobo aban̄ade Obio Ukara Babylon an̄wan̄a