Ndidiomi Ekọmurua Ndọ Oro Owụtde Eti Ibuot

MFỊN, kpa nte ekedide ke mme ini Bible, ndusụk obio ẹsiyom ẹkpe okụk ndọ mbemiso erenowo ekemede ndidọ n̄wan. Jacob ọkọdọhọ Laban emi akakabarede edi ete n̄wan esie ete: “Nyanam n̄kpọ nnọ fi ke isua itiaba ke Rachel udun̄wan fo.” (Genesis 29:18) Ke ntak ima oro Jacob ekenyenede ọnọ Rachel, enye ama ekpe akamba ekọmurua—se idide ukem ye okụkutom isua itiaba! Laban ama enyịme ekọmurua oro edi ebre Jacob nyakri ke ndinam enye ebem iso ọdọ adiaha esie, Leah. Mme n̄kaiso edinam Laban ye Jacob ẹkesụk ẹdi n̄kari n̄kari. (Genesis 31:41) Laban ndida inyene obụkidem ke akpan n̄kpọ n̄kaha ama anam nditọ esie iban ikponoke enye aba. Mmọ ẹma ẹbụp ẹte: “Nte enye ibatke nnyịn ke isen owo? Koro enye ama anyam nnyịn onyụn̄ adia kpukpru inyene nnyịn ama.”—Genesis 31:15.

Ke mfụhọ, ke ererimbot uma inyene eyomfịn, ediwak ete ye eka ẹtie nte Laban. Ndien ndusụk ẹnen̄ede ẹdiọk ẹkan oro. Nte n̄wedmbụk n̄kpọntịbe Africa kiet etịn̄de, ẹdiomi ndusụk ndọ “n̄kukụre man mme ete oro ẹdiọkde itọn̄ ẹdia udori.” N̄kpọ efen edi nsọn̄ọn̄kpọ oro esịnde ndusụk ete ye eka ke idomo edida nditọiban mmọ nte usụn̄ ndida n̄kọk mfịna okụk mmọ.a

Ndusụk ete ye eka ẹsibiọn̄ọ nditọ mmọ iban ndisọp ndọ ndọ ke ntak emi mmọ ẹtiede ẹbet owo emi edikpede okụk ndọ awak akan. Emi ekeme ndida ikpọ mfịna ndi. Ọkọmbụk n̄kpọntịbe kiet odude ke n̄kan̄ edem usiahautịn Africa ekewet ete: “Mme uyen ẹsimek ndifehe ye owo ima n̄kpọn̄ ufọk man ẹbọhọ ebe-ubọk okụk ndọ oro mme eyịre uyịre ukot ẹsiyomde.” Oburobụt ido idan̄ edi kiet ke otu mme mfịna ẹmi ediyom uwak okụk ndọ esidade edi. N̄ko-n̄ko, ndusụk n̄kparawa ẹsin̄wana ẹdep ibanndọ edi ẹduọ ẹdụk akamba isọn. Anamutom n̄kaowo kiet ke South Africa esịn udọn̄ ete: “Mme ete ye eka ẹkpenyene ndiwụt eti ibuot. Mmọ ikpenyeneke ndiyom uwak okụk. Oyom mbufa mme ọdọ ndọ ẹnyene se ẹdade ẹdu uwem. . . . Ntre, ntak nditahade akparawa emi?”

Didie ke mme ete ye eka ẹdide Christian ẹkeme ndinịm uwụtn̄kpọ ediwụt eti ibuot ke ini ẹdiomide ndinọ m̀mê ndibọ okụk ndọ? Emi edi akpan n̄kpọ, koro Bible owụk ete: “Ẹyak kpukpru owo ẹkụt ẹte [ẹmenyene eti ibuot, NW].”—Philippi 4:5.

Mme Edumbet Bible Oro Ẹwụtde Eti Ibuot

Mme ete ye eka ẹdide Christian ndinyịme ndidiomi ekọmurua ndọ ye nditre ndinyịme edi ọkpọkpọ ubiere. Edieke mmọ ẹmekde ndinam ntre, ẹkpenyene ndinam utọ ediomi oro odu ke n̄kemuyo ye mme edumbet Bible. Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Ẹkûkọmọ ke ima inyene.” (Mme Hebrew 13:5) Edieke edumbet emi mîwụtke idem ke ediomi ndọ, ete m̀mê eka edide Christian ekeme ndinam etie nte ke imọ idịghe eti uwụtn̄kpọ. Irenowo ẹmi ẹkamade mme ifetutom ke esop Christian ẹnyene ndinyene “eti ibuot” (NW), “isịnke esịt ke okụk” m̀mê ‘ndisịn esịt ke obukpo udori.’ (1 Timothy 3:3, 8) Ẹkam ẹkeme ndisio Christian emi ọdiọkde itọn̄ owo uwak okụk ndọ ye unana edikabade esịt mfep ke esop.—1 Corinth 5:11, 13; 6:9, 10.

Ke ntak mme mfịna oro idiọkitọn̄ adade edi, ndusụk ukara ẹsio mme ibet oro ẹnịmde adan̄a ke okụk ndọ ẹdi. Ke uwụtn̄kpọ, ibet kiet ke Togo, idụt emi odude ke Edem Usoputịn Africa, ọdọhọ ete ke “ẹkeme ndida inyene m̀mê okụk n̄kpe [okụk ndọ] mîdịghe ẹkpe ke usụn̄ mbiba.” Ibet oro adian ete: “Ekọmurua oro ikpenyeneke ndibe 10,000 F CFA (US$20.00) ke baba idaha kiet.” Kpukpru ini, Bible owụk mme Christian ete ẹdi nditọisọn̄ oro ẹnịmde ibet. (Titus 3:1) Idem edieke ukara mîdaha odudu inam ẹnịm utọ ibet oro, ata Christian oyoyom ndinịm enye. Enye ke ntem eyenyene eti ubieresịt ke iso Abasi idinyụn̄ idịghe ntak iduọ inọ mbon efen.—Rome 13:1, 5; 1 Corinth 10:32, 33.

Anie Enyene Mbiomo Ndinam Ediomi?

Ke ndusụk obio, usụn̄ nte ẹdiomide ekọmurua ndọ ekeme ndituaha ye akpan edumbet efen. Nte Bible etịn̄de, ete enyene mbiomo ke mme mbubehe ufọk esie. (1 Corinth 11:3; Colossae 3:18, 20) Ke ntre, mbon oro ẹnyenede ifetutom ke esop ẹnyene ndidi irenowo oro ‘ẹtịmde ẹkara nditọ mmọ, ẹnyụn̄ ẹkama ufọk mmọ.’—1 Timothy 3:12.

Nte ededi, ekeme ndidi ọsọ edinam ke obio ndiyak akpan ediomi ndọ nnọ mme iman ibuot ubon oro. Ndien mme iman ẹmi ẹsiyom udeme okụk ndọ mmọ. Emi esisịn mbonufọk Christian ke idomo. Ke enyịn̄ ido edinam, ndusụk ibuot ubon ẹsiyak mme iman oro mînịmke ke akpanikọ ẹbọ uwak okụk ndọ. Emi ndusụk ini esisụn̄ọ ke eyenan̄wan oro edide Christian ndidọ owo oro mînịmke ke akpanikọ. Oro atuaha ye item oro nte ke mme Christian ẹkpenyene “[ndidọ] owo Abasi ikpọn̄îkpọn̄.” (1 Corinth 7:39) Owo ikemeke ndibat ibuot ubon oro ayakde mme iman esie oro mîdịghe mme andinịm ke akpanikọ ẹnam ubiere oro ekemede ndinọ idaha nsọn̄idem eke spirit nditọ esie unan nte “owo emi etịmde akama ufọk esie.”—1 Timothy 3:4.

Nte ekedide ye Abraham, abak-Abasi ete-ekpụk oro, nso edieke ete oro edide Christian mîbuanake nnennen ke ndinam ediomi ndọ eke kiet ke otu nditọ esie? (Genesis 24:2-4) Edieke ẹmekde owo efen ndinam emi, ete oro edide Christian enyene ndikụt nte ke ekpe-urua oro etiene item emi odude ke n̄kemuyo ye mme edumbet Bible oro ẹwụtde eti ibuot. Akan oro, mbemiso ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ ndidiomi ekọmurua ndọ, mme ete ye eka ẹdide Christian ẹkpenyene nditịn̄ enyịn ntie n̄kọk ibuot kaban̄a mbubehe emi ikponyụn̄ iyakke ediyom n̄kpọ m̀mê mme ido edinam oro mîwụtke eti ibuot ẹkịm mmọ enyịn.—Mme N̄ke 22:3.

Ndifep Mme Edu Oro Mîdịghe eke Christian

Bible obiom ntan̄idem ye ediyom “ikpîkpu ubọn̄ uwem emi” ikpe. (1 John 2:16; Mme N̄ke 21:4) Kpa ye oro, ndusụk owo ẹmi ẹbuanade ye esop Christian ẹwụt mme edu ẹmi ke ediomi ndọ mmọ. Ndusụk owo ẹkpebe ererimbot ke ndiwụt idem ke okụk oro ẹkpede m̀mê ke ndibọ okụk ndọ oro awakde. Ke n̄kan̄ eken, kiet ke otu n̄kọk itieutom Watch Tower Society ke Africa ọtọt ete: “Ndusụk ebe isiwụtke ukpono ke ini ubon owụtde eti ibuot ke se oyomde ẹkpe, ẹsede ibanndọ mmọ nte se ẹdepde ke ekọmurua ‘ebot.’”

Idiọkitọn̄ kaban̄a uwak okụk ndọ amakan ndusụk Christian ubọk onyụn̄ ada ekesịm mme utịp ẹkamade n̄kpọ mmọn̄eyet. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ntọt emi otode n̄kọk itieutom Watch Tower Society efen mi: “Esiwak ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ nditọete irenowo oro mîdọhọ ndọ ndidọ ndọ m̀mê nditọete iban ndikụt mme nsan̄a ndọ. Utịp edi n̄kaiso n̄kọri ke ibat mme owo oro ẹsiode ẹfep ke esop ke ntak oburobụt ido idan̄. Ndusụk nditọete iren ẹsika itie udọk isọn̄ nyom n̄kpọuto ndikoyom gold m̀mê daimọn oro mmọ ẹkemede ndinyam man otodo ẹnyene okụk oro ẹkemde ndidọ ndọ. Emi ekeme ndida mmọ isua kiet m̀mê iba m̀mê awakde akan oro, ndien mmọ ẹsiwak ndikabade mmem ke n̄kan̄ eke spirit nte mmọ ẹdianarede ẹkpọn̄ ebuana nditọete ye esop.”

Man ẹfep utọ ndiọi utịp oro, mme ete ye eka ẹdide Christian ẹkpenyene nditiene uwụtn̄kpọ mbon oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha ke esop. Okposụkedi enye mîkedịghe ete eyen, apostle Paul ama owụt eti ibuot ke edinam esie ye mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ. Enye ama etịn̄ enyịn man okûdori owo ekededi ndodobi mbiomo ke idem. (Utom 20:33) Ke akpanikọ, ete ye eka ẹdide Christian ẹkpenyene ndikere mban̄a uwụtn̄kpọ unana ibụk esie ke ini ẹdiomide ekọmurua ndọ. Ke akpanikọ, ẹma ẹnọ Paul odudu spirit Abasi ndiwet nte: “Nditọete, kpukpru mbufo ẹdi mme andikpebe mi, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ enyịn ẹse mmọ ẹmi ẹsan̄ade ke ido eke n̄wụtde mbufo.”—Philippi 3:17.

Mme Uwụtn̄kpọ Eti Ibuot

Kaban̄a edinam ediomi ndọ, ediwak ete ye eka ẹdide Christian ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ediwụt eti ibuot. Kere ban̄a Joseph ye n̄wan esie, Mae, ẹmi ẹnamde utom nte mme ọkwọrọikọ uyọhọ ini.b Mmọ ẹdụn̄ ke kiet ke otu mme isuo Solomon Islands emi edidiomi ekọmurua ndọ esikamade mfịna ke ndusụk ini. Man ẹfep mme utọ mfịna oro, Joseph ye Mae ẹma ẹnam ndutịm ẹnọ eyenan̄wan mmọ Helen ndika isuo efen ke n̄kann̄kụk oro n̄kanam ndọ. Mmọ ẹkenam ukem oro ẹnọ eyenan̄wan mmọ efen, Esther. Joseph n̄ko ama enyịme ete yak ebe eyen esie Peter ekpe okụk ndọ oro enen̄erede osụhọde akan se ikpọfọnde ẹbọ. Ke ini ẹkebụpde ntak akanamde emi, Joseph ama anam an̄wan̄a ete: “N̄koyomke ndidori ebe eyen mi emi edide asiakusụn̄ ndodobi mbiomo.”

Ediwak Mme Ntiense Jehovah ke Africa ẹnịm eti uwụtn̄kpọ eke ediwụt eti ibuot n̄ko. Ke ndusụk ikpehe, mme andibuana ke ntatara ubon nte ido edide ẹsiyom ẹbem iso ẹkpe ediwak okụk mbemiso ẹdiomide ata ata ekọmurua ndọ. Man enyene n̄wan, ẹkeme ndiyom ebendọ ọn̄wọn̄ọ ete ke imọ iyekpe okụk ndọ ke ini iso inọ ekpri eyeneren edide eyeneka n̄wan oro imọ iyomde ndidọ.

Ke edide isio, kere ban̄a uwụtn̄kpọ Kossi ye n̄wan esie, Mara. Eyenan̄wan mmọ, Beboko, ọdọ esenyịn oro asan̄ade-san̄a eke mme Mme Ntiense Jehovah ke ndondo emi. Mbemiso ndọ oro, mme iman ẹma ẹnyịk ete ye eka ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ẹyom udeme okụk ndọ mmọ. Nte ededi, ebe ye n̄wan oro ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ikonyụn̄ inamke se ẹkeyomde oro. Utu ke oro, mmọ ẹma ẹnam ediomi nnennen ye enye emi edidide ebe eyen mmọ, ẹdọhọde ọnọ ekpri okụk ndọ ke ibuot eyenan̄wan mmọ ndien ekem ẹfiak ẹyak ubak ẹnọ ebe ye n̄wan oro ndida ntịm idem nnọ usen udianndọ mmọ.

Uwụtn̄kpọ efen ke ukem idụt oro abuana uyen Ntiense kiet ẹkotde Itongo. Ke akpa, ubon esie ẹkeyom okụk ndọ oro owụtde eti ibuot. Edi mme iman ẹma ẹyom ẹsịn urua. Mfịna ama edemede, ndien ama etie nte mme iman oro ẹmọn̄ ẹkan. Okposụkedi edide owo o-bụt, Itongo ama adaha ada onyụn̄ etịn̄ ukpono ukpono ete ke imọ imebiere ndidọ ifịk ifịk Christian oro ekerede Sanze, nte ekemde ye se ẹkediomide. Ekem enye ama etịn̄ uko uko ete, “Mbi ke” (ọwọrọde, “Ikọ okụre”) onyụn̄ osụhọde etetie. Eka esie emi edide Christian, Sambeko ama ọsọn̄ọ ikọ esie. Nneme ikakaha iso aba, ndien owo iba oro ẹma ẹdọ ndọ nte ẹkediomide ke akpa.

Odu mme n̄kpọ oro ẹnen̄erede ẹbehe ima ima ete ye eka ẹdide Christian ẹkan ọkpọkpọ ufọn oro ẹbọde ẹto okụk ndọ. Ebe kiet ke Cameroon anam an̄wan̄a ete: “Eka n̄wan mi ama ada kpukpru ifet ndisian mi nte yak nda se ededi oro n̄kpọnọde imọ nte n̄kpọ ndọ, nse mban̄a se eyen imọ oyomde.” Mme ima ima ete ye eka ẹkere n̄ko ẹban̄a idaha eke spirit nditọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Farai ye Rudo, ẹmi ẹdụn̄de ke Zimbabwe ẹnyụn̄ ẹbiatde ekese ini ke utom edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Okposụkedi mîdịghe mme anamutom ẹmi ẹbọde okụkutom, mmọ ẹma ẹyak nditọiban mmọ iba ẹnọ ke ndọ ke okụk osụhọrede akan se ẹsibọde. Nso ikedi ntak mmọ? Mmọ ẹkeyom nditọ mmọ ẹbọ ufọn ẹto edidọ irenowo ẹmi ẹnen̄erede ẹma Jehovah. Mmọ ẹma ẹnam an̄wan̄a ẹte: “Se nnyịn ikadade nte ata akpan n̄kpọ ekedi idaha eke spirit nditọ nnyịn ye eke mme ebe mmọ.” Nso n̄kpọ oro edemerede udọn̄! Ẹnyene ndinen̄ede ntoro mme ukot oro ẹwụtde ima ima edikere mban̄a ẹnọ mfọnọn̄kpọ eke spirit ye eke obụkidem nditọ mmọ oro ẹdọde ndọ.

Mme Ufọn Eti Ibuot

Joseph ye Mae ẹdụn̄de ke Solomon Islands ẹma ẹbọ edidiọn̄ ẹto ntatubọk ye ntịn̄enyịn oro mmọ ẹkewụtde ke ndise mban̄a ndọ nditọiban mmọ. Ntem, owo ikesịnke mme ebe nditọ mmọ ke isọn. Utu ke oro, mme ọdọ ndọ mbiba oro ẹma ẹkeme ndibiat ediwak isua ke utom uyọhọ ini eke edikwọrọ etop Obio Ubọn̄. Ke afiakde ese edem, Joseph ọdọhọ ete: “Mme ubiere oro ami ye ubon mi ikanamde ẹmesụn̄ọ ke uwak edidiọn̄. Edi akpanikọ, ndusụk ini ekese mfịghe ẹma ẹto mbon oro n̄kpọ mîkan̄wan̄ake, edi ami mmenyene eti ubieresịt ye uyụhọ nte n̄kụtde nditọ mi ẹsịnde idem ẹnyụn̄ ẹsọn̄de idem ke utom Jehovah. Mmọ n̄ko ẹkop inemesịt, ndien ami ye n̄wan mi imenen̄ede ikop inemesịt.”

Ufọn efen edi eti itie ebuana ke ufọt mme ukot. Ke uwụtn̄kpọ, Zondai ye Sibusiso ẹnam utom nte mme anamutom unyịmesịt ye ibanndọ mmọ, ẹmi ẹdide nditọeka eke obụk, ke n̄kọk itieutom Watch Tower Society eke Zimbabwe. Ete iban mmọ, Dakarai, edi ọkwọrọikọ uyọhọ ini inyụn̄ idịghe anamutom emi ọbọde okụkutom. Ke ini edidiomi ekọmurua ndọ, enye ama ọdọhọ ete ke imọ iyọbọ se ededi oro mmọ ẹdikemede ndinọ. Zondai ye Sibusiso ẹdọhọ ẹte: “Nnyịn imama ete an̄wan nnyịn etieti, ndien nnyịn iyanam kpukpru se ikekeme ndin̄wam enye edieke enye odude ke unana.”

Ih, ndiwụt eti ibuot ke ndidiomi ekọmurua ndọ esitịp esịn ke inemesịt ubon. Ke uwụtn̄kpọ, mbufa mme ọdọ ndọ ẹmi ididụkke isọn, anamde edi mmemmem ọnọ mmọ ndinam ukpụhọde ke uwem ndọ. Emi an̄wam ediwak mbufa mme ọdọ ndọ ẹkeme ndibịne mme edidiọn̄ eke spirit, utọ nte edinam utom uyọhọ ini ke usọp usọp utom eke edikwọrọ ikọ ye edinam mme mbet. Ke n̄kan̄ eken, emi ada ubọn̄ ọsọk ima ima Anditọn̄ọ ndọ, Jehovah Abasi.—Matthew 24:14; 28:19, 20.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 27]

MMỌ ẸMA ẸFIAK ẸKPỌN̄ OKỤK NDỌ ẸNỌ

Ke ndusụk obio, ẹsise n̄wanndọ ye ete ye eka esie ke usụhọde edieke okụk ndọ osụhọrede. Ntem, ntan̄idem ye udọn̄ ndiwụt idaha ubon ẹsinam ẹdiomi ekọmurua ẹyom okụk awakde. Ubon kiet ke Lagos, Nigeria, ama anam ukpụhọde oro edemerede owo ukpọn̄. Ebe eyen mmọ, Dele, anam an̄wan̄a ete:

“Ubon n̄wan mi ama obiomode mi mbiomo ediwak ubiatokụk oro esisan̄ade ye edinam ukpe urua ndọ ke ido obio, utọ nte edidep mme ọsọn̄urua ukpụhọ ọfọn̄. Idem ke ini ubon mi ọkọnọde mmọ okụk ndọ, anditịn̄ ikọ ke ibuot mmọ ama obụp ete: ‘Ndi mbufo ẹyom ndida eyenan̄wan emi nte n̄wan m̀mê eyen?’ Ubon mi ẹma ẹdian uyo ẹbọrọ ẹte: ‘Nnyịn iyom ndida enye nte eyen.’ Ke oro ebede, ẹma ẹfiak ẹkpọn̄ okụk ndọ oro ẹnọ nnyịn ke ukem efọkn̄wed oro.

“Tutu esịm mfịn, ke n̄wowụt esịtekọm mban̄a usụn̄ oro mme ukot mi ẹkenamde ndọ nnyịn. Enye anam ami nnyene ntotụn̄ọ ukpono nnọ mmọ. Eti idaha ekikere eke spirit mmọ anam ami nda mmọ nte mme ata n̄kpet n̄kpet iman. Enye n̄ko otụk usụn̄ oro nsede n̄wan mi akamba akamba. Ami mmọkọri ntotụn̄ọ esịtekọm nnọ enye etiene usụn̄ oro ubon esie ẹkenamde n̄kpọ ye ami. Ke ini nnyịn inyenede ndutan̄ uyo, nsiyakke enye akabade edi mfịna. Ke ndondo oro ntide ubon emi enye otode, ndutan̄ uyo oro esisụhọde.

“Ubon esie ye okịm ẹtetịm ẹdiana kiet ẹkan ke mbọbọ itie ufan. Idem idahaemi, isua iba ke ima ikọdọ ndọ, ete mi osụk ọnọnọ mme enọ ye udia ẹsọk ubon n̄wan mi.”