Ndinịm Un̄wọn̄ọ Mi Ndinam N̄kpọ Abasi

Nte Franz Gudlikies Obụkde

Owo inan̄ kpọt ke otu nsan̄a mi ke se ibede mbonekọn̄ ikie ẹkebọhọ ye uwem. Ke nsobode n̄kpa, mma ntọn̄ọ edọn̄ ke isọn̄ nnyụn̄ n̄n̄wọn̄ọ nnọ Abasi nte, ‘Edieke mbọhọde ekọn̄ emi, nyanam n̄kpọ fo kpukpru ini.’

N̄KANAM un̄wọn̄ọ oro isua 54 ko-o, ke April 1945, ke ini n̄kedide owoekọn̄ ke udịmekọn̄ Germany. Ekedi esisịt ini mbemiso Ekọn̄ Ererimbot II okụrede, ndien udịmekọn̄ Soviet ke ekesịn ifịk ada ekọn̄ odụk Berlin. Ẹkenịm irenowo nnyịn ẹkpere obio Seelow ke Akpa Oder, emi mîyomke usụn̄ isịm kilomita 65 ọtọn̄ọde ke Berlin. Do ẹketomo nnyịn okoneyo ye uwemeyo ke ikpọ enyene-ndịk ọtọmbe ikan̄, ndien ẹma ẹwot mme nsan̄a mi.

Ekedi do, ke akpa ini ke uwem mi, ke idem ekemem mi ndien mbọn̄ akam ye mmọn̄eyet nnọ Abasi. Mma nti itie Bible oro abak-Abasi eka mi ekesiwakde ndikot nto: “Seme nọ mi ke usen ukụt: nyababade fi mbaba, ndien afo oyokpono mi.” (Psalm 50:15) Ke n̄kopde ndịk mban̄a uwem mi do ke esịt ukpe oro, ami mma nnam un̄wọn̄ọ eke enyọn̄ emi nnọ Abasi. N̄kasan̄a didie n̄keme ndinam enye? Ndien n̄kasan̄a didie n̄kabade ndi owoekọn̄ Germany?

Ndikọri N̄wọrọ Owo ke Lithuania

Ke 1918, ke ini Ekọn̄ Ererimbot I, Lithuania ama enyene ukaraidem esie onyụn̄ ọtọn̄ọ ukara mbio obio. Ami n̄kamana ke 1925 ke ikpehe Memel (Klaipėda) ekperede Inyan̄ Baltic. Isua kiet mbemiso n̄kamanade ke ẹkeda ikpehe oro ẹsịn ke Lithuania.

Ami ye nditọeka mi iban ition ima inyene inem inem ini uyen. Papa eketie nte n̄kpet n̄kpet ufan, anamde n̄kpọ kpukpru ini ye nnyịn nditọwọn̄. Ete ye eka nnyịn ẹkedi mme andibuana ke Ufọkabasi Evangelical, edi mmọ ikesidụkke ederi koro Mama akayatde esịt aban̄a mbubịk oro ọkwọrọikọ akanamde. Edi, enye ama ama Abasi ye Ikọ esie, kpa Bible, emi enye ekesikotde ifịk ifịk.

Ke 1939, Germany ama ada ikpehe Lithuania oro nnyịn ikodụn̄de enyene. Ekem, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1943, ẹma ẹda mi ẹsịn ke utom ekọn̄ ke udịmekọn̄ Germany. Mma nda unan ke kiet ke otu mme ekọn̄ oro, edi ke mme unan oro ẹma ẹkekpan̄a, mma mfiak n̄ka Iso Ekọn̄ N̄kan̄ Edem Usiahautịn. Etisịm idaha emi idaha ekọn̄ oro ama okpụhọde ndien mbon Germany ẹma ẹtọn̄ọ ndifehe udịmekọn̄ Soviet. Ini oro ke ami n̄kọbọhọ n̄kpa ke ikwa ifụhi, nte n̄kobụkde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ.

Ndinam Un̄wọn̄ọ Mi

Ke ini ekọn̄, ete ye eka mi ẹma ẹwọrọ idụn̄ ẹka Oschatz, Germany, ata n̄kpet n̄kpet ufọt edem usụk ye edem usiahautịn Leipzig. Ke ini ukụre ekọn̄ oro, ekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndifiọk ebiet mmọ ẹkedude. Edi nnyịn ikokop inemesịt didie ntem ndifiak n̄kadiana ọtọkiet! Ikebịghike ke oro ebede, ke April 1947, mma nsan̄a ye Mama n̄ka utịn̄ikọ an̄wa oro Max Schubert, kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ọkọnọde. Mama ama enịm ete ke imọ imokụt ido ukpono akpanikọ, ndien ke mma n̄kodụk mbono esop ifan̄, ami mma nnyene ukem edinịm ke akpanikọ oro.

Esisịt ini ke oro ebede, Mama ama adian̄ade ke eberi ọduọ, ada unan emi okowotde enye ọfiọn̄ ifan̄ ke oro ebede. Ke adan̄aemi okodude ke ufọkibọk mbemiso akpade, enye ama esịn udọn̄ ufiop ufiop ọnọ mi ete: “Mmesiwak ndibọn̄ akam nte ke nsụhọde n̄kaha, yak kiet ke otu nditọ mi oyom usụn̄ Abasi okụt. Idahaemi mmokụt nte ke ẹbọrọ akam mi, ndien mmekeme ndikpa ke emem.” Nnyene idotenyịn didie ntem ke ini oro Mama edisetde ke n̄kpa edifiọk nte ke ẹma ẹbọrọ akam esie!—John 5:28.

Ke August 8, 1947, ọfiọn̄ inan̄ kpọt ke mma n̄kokop utịn̄ikọ Brọda Schubert, mma nna baptism ke mbono ke Leipzig ke uyarade uyakidem mi nnọ Jehovah Abasi. Ke nsụhọde n̄kaha ami ke n̄kanam n̄kpọ mbịne ndisu un̄wọn̄ọ oro n̄kanamde nnọ Abasi. Ikebịghike mma n̄kabade ndi asiakusụn̄, nte ẹkotde mme asan̄autom uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah. Ke ini oro se ikperede ndisịm mme asiakusụn̄ 400 ẹkedụn̄ ke se ikakabarede idi German Democratic Republic, m̀mê East Germany ke ukperedem.

Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Udomo Mbuọtidem

Mbọhọidụn̄ kiet ke Oschatz ama odomo ndinam mi nnyene udọn̄ ke Ukpepn̄kpọ Marx, ọdọhọde ke Ukara ọyọnọ mi n̄ka ukpep ke ufọkn̄wed ntaifiọk edieke ami ndidianade ye Socialist Unity Party eke Germany (SED). Ami mma nsịn enọ oro, kpa nte Jesus ekesịnde enọ Satan.—Matthew 4:8-10.

Usen kiet ke April 1949, bodisi iba ẹma ẹdi itieutom mi ẹdidọhọ ntiene mmimọ. Ẹkeda mi ẹka ọfis itieutom ndụn̄ọde eke Soviet ke ebiet ẹkedoride mi ikọ nte nnamde utom nnọ ukara uforo ke Edem Usoputịn. Mmọ ẹkedọhọ ke ami n̄keme ndiwụt ke nnyeneke nduduọhọ ebe ke ndika iso ke utom mi eke ufọk ke ufọk edi ntọt mmọ mban̄a owo ekededi emi etịn̄de idiọk ikọ aban̄a Soviet Union m̀mê SED m̀mê owo ekededi emi edide mme mbono esop eke Mme Ntiense Jehovah. Ke ini n̄kesịnde ndinyịme oro, ẹma ẹkọbi mi ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ke ukperedem, ẹma ẹda mi ẹka se iketiede nte esopikpe mbonekọn̄. Ubiereikpe mi ekedi: n̄kpọkọbi isua 15 ye ọkpọsọn̄ utom ke Siberia!

Mma mmụm idem n̄kama, ndien oro ama otụk ikpọ owo. Ekem mmọ ẹma ẹdọhọ mi ẹte ke ubiereikpe mi osụk adada edi nte ke se ẹyomde edi ami ndisimen idem ndiwụt ini kiet ke urua tutu ami mben̄e idem ndinyịme se mmọ ẹdọhọde. Sia n̄koyomde item Mme Ntiense oro ẹkenen̄erede ẹkọri ẹsịm ọyọhọ idaha, mma n̄ka Magdeburg, ke ebiet ọfis n̄kọk itieutom Watch Tower Society okodude ini oro. Isan̄ oro ikememke, sia ami n̄kodude ke idak ukpeme. Ernst Wauer, emi akanamde utom ke Itieutom Esede Aban̄a Ibet ke Magdeburg, ọkọdọhọ mi ete: “N̄wana ndien afo ayakan. Kan̄ mbuọtidem ndien ẹyekan fi. Se nnyịn ikekpepde ke itienna ekikere edi oro.”a Item oro ama an̄wam mi ndinam un̄wọn̄ọ mi ndinam n̄kpọ Abasi.

Ukpan ye Edifiak Mmụm

Ke July 1950, ẹma ẹtoro mi ndinam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a. Nte ededi, ke August 30, mme bodisi ẹma ẹbụmede ẹdụk okụre nnyịn ke Magdeburg, ndien ẹma ẹdori ukpan ke utom ukwọrọikọ nnyịn. Ntre ẹma ẹkpụhọ utom mi. Ami ye Paul Hirschberger ikenyene ndinam utom ye n̄kpọ nte esop 50, ibiatde usen iba m̀mê ita ye esop kiet kiet, in̄wamde nditọete ẹnam ndutịm man ẹka iso ke utom ukwọrọikọ mmọ ke idak ukpan. Ke mme ọfiọn̄ oro ẹketienede, mma mbọhọ utịm ikotiokiet ndidi se bodisi ẹmụmde!

Owo kiet emi akabiade nnyịn ọnọ Stasi, Itieutom Ukpeme eke Ukara, ama ebe odụk kiet ke otu mme esop. Ntem, ke July 1951, irenowo ition ẹmi ẹkekamade ikan̄ ẹma ẹmụm mi ye Paul ke efak. Ke ifiakde ise edem, nnyịn ima ikụt ite ke nnyịn ikeberike edem ke esop Jehovah nte ikpekeberide. Nditọete nnyịn oro ẹsọn̄de ẹma ẹnọ nnyịn item ẹte nnyịn ikûdede isan̄a kiet ika isan̄. Edinyene mbuọtidem n̄kaha ama ada ekesịm editaba ifụre nnyịn! Akan oro, nnyịn ikebemke iso ineme se iditịn̄de edieke ẹmụmde nnyịn.

Ke ndude ikpọn̄ ke ubet ufọk-n̄kpọkọbi mi, mma mbọn̄ akam ye mmọn̄eyet mben̄e Jehovah un̄wam mbak nditap nditọete mi nnọ m̀mê ndikan̄ mbuọtidem. Ke mma n̄kede idap, uyo ufan mi Paul ama edemede mi ke mbuari. Ubet emi mme Stasi ẹkebụpde enye mbụme okodu ke enyọn̄ ubet ufọk-n̄kpọkọbi mi. Sia ufiop okodude ke okoneyo oro, ẹma ẹberede usụn̄ etehe ẹnịm, ndien mma n̄keme ndikop kpukpru n̄kpọ mbukpọn̄ mbukpọn̄. Ke ukperedem, ke ini ẹkebụpde mi mbụme, mma nnọ mme ukem ibọrọ oro, emi akanamde idem akpa ikpọ owo oro. Itie Bible oro Mama akamade akan, “Seme nọ mi ke usen ukụt: nyababade fi mbaba,” ama aka iso ndidụk mi ekikere, ndien mma n̄kop akwa nsịnudọn̄.—Psalm 50:15.

Ke ndụn̄ọde oro okụrede, ami ye Paul ima ibiat ọfiọn̄ ition ke n̄kọbi-ntem ke ufọk-n̄kpọkọbi mme Stasi ke Halle ndien ekem ke Magdeburg. Ke adan̄aemi n̄kodude ke Magdeburg, mma nsitop enyịn ke ini ke ini nse mme ufọkutom n̄kọk itieutom nnyịn oro ẹkeberide ini oro. Mma nsikere nte n̄kpanamde utom do utu ke ndidu ke ufọk-n̄kpọkọbi! Ke February 1952 ẹma ẹtọt ubiereikpe nnyịn: “N̄kpọkọbi isua 10 ye editaba unen mbio obio ke isua 20.”

Ndimụm Mbuọtidem N̄kama ke Ufọk-N̄kpọkọbi

Mme Ntiense Jehovah oro ẹkebierede ke nsụhọde n̄kaha n̄kpọkọbi isua duop ẹnọ ẹma ẹdian san̄asan̄a idiọn̄ọ ke ndusụk ini oro mmọ ẹkedude ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ẹma ẹkịm ndatndat urụk ẹdian ke ukot ọfọn̄ukot nnyịn n̄kan̄ kiet ye ke ubọk jaket nnyịn n̄kan̄ kiet. N̄ko, ẹma ẹdian ekpri ekara ekara ndatndat nsọsọn̄ babru ke an̄wa ke enyịnusụn̄ ubet ufọk-n̄kpọkọbi nnyịn nditọt mbon ukpeme nte ke nnyịn ikedi mme enyene-ndịk abiatibet.

Ukara ekenen̄ede abat nnyịn nte mme ndiọkn̄kan abiatibet. Owo ikayakke nnyịn inyene Bible koro nte owo ukpeme kiet akanamde an̄wan̄a: “Kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ndikama Bible etie nte abiatibet emi akamade ikan̄.” Man inyene mbai Bible, nnyịn ima isikot n̄wed owo Russia oro Leo Tolstoy, emi ekesiwakde ndikot nto itie Bible ke mme n̄wed esie. Nnyịn ima isikpep nditịn̄ mme itie Bible ẹmi ke ibuot.

Mbemiso ẹkemụmde mi ke 1951, mma ndụk ediomi ndọ ye Elsa Riemer. Enye ama esidi edise mi ke ufọk-n̄kpọkọbi adan̄a ediwak ini nte ekekeme ama esinyụn̄ ọnọ ekwo udia ẹsọk mi ini kiet ke ọfiọn̄. Enye ama esidịp udia eke spirit n̄ko ke mme ekwo esie. Inikiet, enye ama ọdọn̄ mme ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme ke ukọkọk unam. Mbon ukpeme ẹma ẹsiwak ndisiak ukọkọk unam man ẹse m̀mê ẹma ẹdịp n̄kpọ ke esịt, edi isan̄ emi ekwo oro ekedisịm esisịt ini mbemiso utom usen oro akasuanade, ndien owo ikesehe enye.

Ke ini oro, ami ye Karl Heinz Kleber ikabuana ekpri ubet ufọk-n̄kpọkọbi ye owo ita efen oro mîkedịghe Mme Ntiense. Nnyịn idisan̄a didie ikot Enyọn̄-Ukpeme oro ye unana edidi se ẹkụtde? Ọfọn, nnyịn ima isinam nte ikot n̄wed, edi ke esịt nnyịn ima idịp mme ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme oro ke esịt. Nnyịn n̄ko ima inọ mme ekemmọ Ntiense ke ufọk-n̄kpọkọbi ọsọn̄urua udia eke spirit emi.

Ke adan̄aemi ikodude ke ufọk-n̄kpọkọbi nnyịn ima ida mme ifet ẹkedude itịn̄ iban̄a Obio Ubọn̄ Abasi inọ mbon efen. Mma n̄kop nduaidem ndikụt kiet ke otu ekemmọ owo n̄kpọkọbi akabarede edi andinịm ke akpanikọ nte utịp.—Matthew 24:14.

Ndifiak N̄kanam Utom Uyọhọ Ini

Ke April 1, 1957, ke mma n̄kodu ke ufọk-n̄kpọkọbi ke se ikperede ndisịm isua itiokiet, ẹma ẹsio mi. Ke mîsịmke urua iba ke ukperedem, mma ndọ Elsa. Ke ini mme Stasi ẹkekopde ke ẹma ẹsio mi, mmọ ẹma ẹyom ntak ndinam ami mfiak n̄ka n̄kpọkọbi. Man ikûyak oro etịbe, ami ye Elsa ima ibe adan̄a obio ikodụn̄ ke Edem Usoputịn Berlin.

Ke ini nnyịn ikesịmde Edem Usoputịn Berlin, N̄ka ama oyom ndifiọk se ikedide uduak nnyịn. Nnyịn ima inam an̄wan̄a nte ke owo nnyịn kiet ayanam utom usiakusụn̄ ke adan̄aemi enye eken edinamde utom idịbi udia.

Ẹma ẹbụp nnyịn ẹte: “Ndi mbufo mbiba ẹkpema ndikabade ndi mme asiakusụn̄?”

“Edieke oro ekemede ndidi ntre, nnyịn ikpama nditọn̄ọ ye unana ubiatini,” ntre ke ikọbọrọ.

Ntem ẹma ẹsinọ nnyịn ekpri okụk ekpatọfọn̄ kpukpru ọfiọn̄ ndida n̄n̄wam idem, ndien nnyịn ima itọn̄ọ ndinam utom nte mme akpan asiakusụn̄ ke 1958. Esịt akadat nnyịn didie ntem ndikụt mme owo oro nnyịn ikekpepde Bible ẹkpụhọrede uwem mmọ ẹkabade ẹdi mme asan̄autom Jehovah! Isua duop oro ikadade inam utom akpan asiakusụn̄ ama ekpep nnyịn ndinam utom n̄kpet n̄kpet ọtọkiet nte ebe ye n̄wan. Elsa ama esin̄wam mi kpukpru ini, idem ke ini ndiọn̄de ubomisọn̄. Nnyịn n̄ko ima isikot n̄wed, ikpep n̄kpọ, inyụn̄ ibọn̄ akam ọtọkiet.

Ke 1969, ẹma ẹnọ nnyịn ikanam utom emi ẹsan̄ade-san̄a, ikade ikese nsio nsio esop kpukpru urua man ise iban̄a udọn̄ mme andibuana. Josef Barth, eren emi enyenede ifiọkutom ke utom emi ẹsan̄ade-san̄a, ọkọnọ mi item emi: “Edieke oyomde ndikụt unen ke utom fo, di eyenete nọ nditọete.” Mma ndomo ndida item oro nsịn ke edinam. Nte utịp, nnyịn ima inyene ata ufiop ufiop ye inem inem itie ebuana ye mme ekemmọ Ntiense, emi akanamde edi mmemmem n̄kpọ ndinọ item ke ini okoyomde.

Ke 1972, ẹma ẹkụt ke Elsa enyene kansa ẹnyụn̄ ẹsiak enye idem. Ke ukperedem, enye ama ọdọn̄ọ ewan̄kọ n̄ko. Okposụkedi ubiak okofiomode enye, enye okosụk asasan̄a ye ami kpukpru urua, anamde utom ye mme esop, asan̄ade ye nditọete iban ke utom ukwọrọikọ adan̄a nte enye ekekeme.

Ndikpụhọde Nda Ekekem ye Mme Udọn̄

Ke 1984, ama oyom ẹnọ mme ukot mi ntịn̄enyịn kpukpru ini, ntre nnyịn ima ikpọn̄ utom ẹsan̄ade-san̄a man ikan̄wam ise mmọ enyịn tutu mmọ ẹkpan̄a isua inan̄ ke ukperedem. (1 Timothy 5:8) Ekem, ke 1989, Elsa ama ọdọn̄ọ n̄kpa n̄kpa. Ke inemesịt, enye afiak okop nsọn̄idem ke ndusụk udomo, edi oyom ami nse mban̄a kpukpru utom esịtufọk. Ami nsụk n̄kpekpep ndinam n̄kpọ ye owo emi okopde ubiak kpukpru ini. Edi, kpa ye mfịghe ye nsịn̄ede, nnyịn ke isụk imụm ima inyenede inọ mme n̄kpọ eke spirit ikama.

Mfịn, ke inemesịt, nnyịn isụk idodu ke udịm mme asiakusụn̄. Nte ededi, nnyịn imedi idifiọk ite ke akpan n̄kpọ idịghe idaha oro nnyịn ikamade m̀mê udomo oro nnyịn ikemede ndinam, edi nnyịn ndika iso nnam akpanikọ. Nnyịn iyom ndinam n̄kpọ Abasi nnyịn, Jehovah, idịghe ke isua ifan̄ kpọt, edi ke nsinsi nsinsi. Ifiọk n̄kpọntịbe nnyịn edi utịbe utịbe ukpep kaban̄a ini iso. Ndien Jehovah ọnọ nnyịn odudu nditoro enye idem ke idak ata n̄kpọsọn̄ idaha.—Philippi 4:13.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 23]

Ami n̄kodu ke ufọk-n̄kpọkọbi mi ke Magdeburg

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Gedenkstätte Moritzplatz Magdeburg für die Opfer politischer Gewalt; Foto: Fredi Fröschki, Magdeburg

[Ndise ke page 23]

Ini nnyịn ikọdọde ndọ ke 1957

[Ndise ke page 23]

Ye Elsa mfịn