To Ke Ọkpọikpọi Ubuene Sịm Akakan Ke Otu Inyene

Nte Manuel De Jesus Almeida Obụkde

Ami n̄kamana ke October 1916, ekperedem ke otu nditọ 17. Ikpọ nditọeka mi usụkkiet ẹma ẹkpan̄a ke udọn̄ọ ye udia oro mînọhọ nsọn̄idem, ntre n̄kọdiọn̄ọke mmọ. Nnyịn owo itiaita oro ikosụhọde ikodụn̄ ye ete ye eka nnyịn ke ekpri obio-in̄wan̄ ikpere Porto, Portugal.

UKEUKE ufọk nnyịn ekedi ufọtufọk ye ubetnna kiet. Ikesikoi edin̄wọn̄ mmọn̄ ke obube mmọn̄ oyomde usụn̄ ke n̄kpọ nte ubak kilomita kiet, ndien itie utemudia nnyịn ekedi eke eset.

Ke ndondo oro ikpọ nditọeka mi iren ẹkekponide ẹkem, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndinam utom ke in̄wan̄ ibokpot. Okụk oro ẹkekpede mmọ ama an̄wam ubon ndinyene ndusụk udia. Otode un̄wam mmọ ami n̄kedi n̄kukụre eyen emi akakade n̄wed esisịt. Okposụkedi uwem ọkọsọn̄de ye nnyịn, nnyịn ima inen̄ede inam akpanikọ inọ Ufọkabasi Catholic, idoride enyịn ite ke ndusụk usụn̄ emi ayan̄wam uwem nnyịn.

Ke ọfiọn̄ May, ufọkabasi ama enịm se ẹkekotde novena. Ke ofụri usen usụkkiet, nnyịn ima isisan̄a ke ukot ika ufọkabasi ke n̄kịmn̄wan̄a usenubọk. Nnyịn ima isibọn̄ akam do, inịmde ke akpanikọ ite ke emi ayada edidiọn̄ Abasi edi. Nnyịn ikesikere n̄ko ite ke oku ekedi edisana owo, andida ke ibuot Abasi. Edi, nte ini akakade, ekikere nnyịn ama okpụhọde.

Ndiyom N̄kpọ Oro Ọfọnde Akan

Ke ini nnyịn ikokpude ndikpe etịbe ufọkabasi, oku ikekereke iban̄a ọkpọsọn̄ nsọn̄ọn̄kpọ oro nnyịn ikosobode ke n̄kan̄ okụk. Emi ama anam idem emem nnyịn. Ekikere mi kaban̄a ufọkabasi ama okpụhọde akamba akamba, ntre ke ini n̄kedide isua 18, mma mbiere ndikpọn̄ ubon mi n̄ka n̄kodụn̄ọde m̀mê ikodụhe n̄kpọ oro ọfọnde ke uwem akan edinam utom ke in̄wan̄ ye editọhọ ye ufọkabasi. Ke 1936, mma mbehe ke Lisbon, ibuot obio Portugal.

Mma nsobo ye Edminia do. Okposụkedi eketiede mi nte ke ufọkabasi ama abian̄a mi, nnyịn ima itiene ido edinam inyụn̄ idọ ndọ ke Ufọkabasi Catholic. Ekem ke 1939, Ekọn̄ Ererimbot II ama ọtọn̄ọ. Ke ini ekọn̄ oro, ami n̄kese n̄kpọ mban̄a ufọk ubon n̄kpọekọn̄ 18, ndien nnyịn ima isinọ mme n̄kpọekọn̄ ẹyọhọde ubomisọn̄ mbiomo 125 ẹwọrọ ke usen kiet.

Ọkpọsọn̄ ndịk ekọn̄ oro ye nte Ufọkabasi Catholic akabuanade ẹma ẹtụk mi idiọk idiọk. Mma n̄kere nte, ‘Nte Abasi enen̄ede ekere aban̄a ubonowo? Didie ke nnyịn ikpatuak ibuot inọ enye?’ Ediwak isua ke ukperedem ke 1954, eti akanieren kiet, kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ama enyene nneme ye ami aban̄a mme mbụme oro n̄kenyenede. Nneme emi ama okpụhọde ofụri uwem mi.

Idotenyịn Bible Ama Aduai Mi Idem

Joshua, ọfọnido eren emi, ama anam an̄wan̄a mi nte ke Obio Ubọn̄ Abasi edi n̄kukụre usọbọ kaban̄a mme mfịna ererimbot ye nte ke ẹdinyene emem ye ifụre n̄kukụre ebe ke ukara Obio Ubọn̄. (Matthew 6:9, 10; 24:14) Se enye eketịn̄de ama adat mi esịt, edi mma mmen̄e ndinyịme mme edinam an̄wan̄a esie ke ntak akani ifiọk n̄kpọntịbe oro n̄kenyenede mban̄a ido ukpono. Ke ini enye ọkọdọhọde ke iyekpep Bible ye ami, mma nnyịme ye idaha nte enye okûyom okụk ye nte enye okûneme aban̄a mbre ukara. Enye ama enyịme, ọsọn̄ọde etịn̄ ete ke se imọ ikọnọde ekedi ke mfọn.—Ediyarade 22:17.

Mbuọtidem oro n̄kenyenede ke idem Joshua ama ọkọri usọp usọp. Ntre mma mbụp enye n̄kpọ oro n̄koyomde toto ke uyen mi. “Ndi mmekeme ndinyene ọkpọkpọ Bible okịmmọ?” Ke mma n̄kọbọ enye, esịt akadat mi didie ntem ndikot ke akpa ini nto Ikọ Andibot nnyịn, utọ un̄wọn̄ọ nte: “Abasi ke Idem Esie oyonyụn̄ odu ye [ubonowo], . . . Enye ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba; koro ebe-iso n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep”!—Ediyarade 21:3, 4.

Mme un̄wọn̄ọ Bible ẹban̄ade edisio ubuene ye udọn̄ọ mfep ẹkenen̄ede ẹdi n̄kpọ ndọn̄esịt ẹnọ mi. Anam-akpanikọ eren oro Elihu eketịn̄ aban̄a Abasi ete: “[Enye] ọnọ ata ediwak udia.” (Job 36:31) Ndien ke idak edinen ukara Obio Ubọn̄ Abasi, Bible ọdọhọ ete, “andidụn̄ ididọhọke ite, Ndọdọn̄ọ.” (Isaiah 33:24) Nso ima ima udọn̄ ke Jehovah Abasi enyene ntem ke idem ubonowo! Udọn̄ mi ke mme un̄wọn̄ọ esie ọkọkọri didie ntem!

N̄kodụk akpa mbono esop Mme Ntiense Jehovah ke April 17, 1954. Enye ekedi san̄asan̄a mbono esop—usọrọ Editi n̄kpa Christ. Ọtọn̄ọde ke ini oro aka iso, mma nsidụk mme mbono esop kpukpru ini. Ikebịghike mma ntọn̄ọ ndibuana nti n̄kpọ oro n̄kekpepde ye mbon en̄wen. Ke ini oro ke Portugal, nnyịn ima isiwọrọ an̄wa kpukpru ọfiọn̄ ika n̄kpere esụk, ndien ekem ẹnịm baptism. Ọfiọn̄ itiaba nte Joshua ekenyene nneme ye ami ke akpa ini, mma nyak idemmi nnọ Jehovah Abasi nnyụn̄ nyarade oro ebe ke baptism mmọn̄ ke inyan̄ibom.

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1954 n̄kpọ nte Mme Ntiense ikie kpọt ẹkedu ke ofụri Portugal. Ntem, akwa udọn̄ ama odu kaban̄a irenowo ndida usụn̄ ke utom ukwọrọikọ. Mma nnam usọp usọp n̄kọri eke spirit, ndien ikebịghike ẹma ẹnọ mme ifetutom ke esop. Ke 1956, ẹma ẹmek mi asan̄autom esop, nte ẹkekotde esenyịn oro etiede ibuot ini oro, ke udiana esop Mme Ntiense Jehovah ke Lisbon. Mfịn, se iwakde ibe esop ikie ẹdu ke obio emi ye n̄kann̄kụk esie.

Ndibọ Ufọn ebe ke Ndiwụt Ntatubọk

Okposụkedi ami ye Edminia mîkenyeneke okụk, nnyịn ima isidara nditọete Christian ke ufọk nnyịn kpukpru ini. Ke 1955 asiakusụn̄ kiet, nte ẹkotde mme ọkwọrọ eti mbụk uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah, ama awaha Portugal ke ini okotode obio esie ke Brazil aka Mbono “Edikan Obio Ubọn̄” eke mme idụt ke Germany. Ke ntak mme mfịna n̄kpọisan̄, enye ama odu ke ufọk nnyịn ke ọfiọn̄ kiet, ndien nnyịn ikọbọ ufọn didie ntem ito edidi esie!

Isenowo en̄wen oro ẹkedide ufọk nnyịn ke ini oro ẹma ẹsịne mme andibuana ke ubon ibuot itieutom eke Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn, New York, utọ nte Hugo Riemer ye owo-ubet esie Charles Eicher. Mmọ ẹma ẹdia udia ye nnyịn ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ikọ ẹnọ nditọete Portugal. Ukem nte mbufa nditọ unen oro ẹbotde ẹmi inua anade in̄wan̄, nnyịn ima isibet inem inem ikọ eke spirit oro utọ mbon oro ẹkesitịn̄de.

Mme esenyịn eke Mme Ntiense Jehovah oro ẹsan̄ade-san̄a ẹma ẹsidụn̄ ke ufọk nnyịn n̄ko ke ini edidi mmọ. Esenowo oro ekedide ke 1957 emi mmemfreke ekedi Álvaro Berecochea, esenyịn n̄kọk itieutom Morocco, emi ẹkenọde edise Portugal man esịn udọn̄ ọnọ nditọete. Enye ama odụk ukpepn̄kpọ n̄wed ke ufọk nnyịn, ndien nnyịn ima iyịre ite enye odụn̄ ye nnyịn ke ofụri ini oro enye okodude ke Portugal. Ẹma ẹdiọn̄ nnyịn etieti inyụn̄ ikop idem ke n̄kan̄ eke spirit ito edidi esie oro ekebịghide ọfiọn̄ kiet, ke adan̄aemi Álvaro okokponde ata ubom nte utịp eti utemudia edima Edminia mi.

Ọkpọikpọi ubuene, utọ nte oro n̄kosobode ke ini uyen, ekeme ndinịm owo akwa mbọn. Edi, mma ndifiọk nte ke adan̄a nte nnyịn inọde Jehovah ye mme anam-akpanikọ asan̄autom esie, ntre ke enye ọdiọn̄ nnyịn. Kpukpru ini akpanikọ emi ama ọsọn̄ọ odu mi ke esịt nte nnyịn ikowụtde ntatubọk inọ kpukpru mbon oro nnyịn ikekemede.

Ke akamba mbono nnyịn ke Porto ke 1955, ẹma ẹnọ ntọt ẹban̄a mbono mme idụt eke Mme Ntiense Jehovah oro ẹkeyomde ndinịm ke An̄wambre Yankee ke New York City ke 1958. Ẹma ẹnịm ekebe etịbe ke kpukpru Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke ofụri idụt oro—emi ini oro mîkawakke—man ẹda ẹn̄wam mme andidụk mbono oro ẹtode Portugal ẹka. Nte afo emekeme ndikere nte nnyịn ikadatde esịt ke ini ẹkemekde mi ye n̄wan mi ndisịne ke otu mme andidụk? Nso n̄kpọ idatesịt ke ekedi ntem ndika n̄kese ibuot itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Brooklyn ke ini ikodude ke United States ndidụk mbono oro!

Ndiyọ Ukọbọ

Ke 1962 ẹma ẹkpan utom ukwọrọikọ Mme Ntiense Jehovah ke Portugal, ndien ẹma ẹbịn mme isụn̄utom—esịnede Eric Britten, Domenick Piccone, Eric Beveridge, ye iban mmọ—ẹnyọn̄ọ. Ke oro ebede, owo ikayakke nnyịn inịm mme mbono esop nnyịn ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄, ntre nnyịn ikesinịm mmọ ke ndịbe ke mme ufọk owo; owo ikonyụn̄ ikemeke aba ndinịm ikpọ mbono ke Portugal. Ntre ekedi mbiomo mi ndidiomi n̄kpọisan̄ nnọ nditọete Christian nnyịn iren ye iban ndidụk mme utọ mbono oro ke mme idụt en̄wen.

Ndidiomi man ediwak Ntiense ẹka mme idụt en̄wen ikedịghe ekpri utom. Edi, ukeme oro ama odot ke ikerede iban̄a mme utịbe utịbe ufọn eke spirit oro nditọete Portugal ẹkebọde. Nso ifiọk n̄kpọntịbe oro ọbọpde-bọp ke ekedi ntem ọnọ mmọ ndidụk mme mbono ke Switzerland, England, Italy, ye France! Mme utọ mbono oro n̄ko ẹma ẹnọ ifet ndida mme n̄wed ndụk ndi idụt oro. Ke mme isua oro, nnyịn ima iwet ekese eben̄e ite ẹsịn nnyịn enyịn̄ ke n̄wed nte esop ido ukpono ke Portugal, edi owo ikenyịmeke eben̄e ẹmi ndomokiet.

Ke ẹma ẹkebịn mme isụn̄utom oro ẹsion̄o ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1962, mme ndedịbe bodisi ẹma ẹtọn̄ọ ndisịn odudu ke ubịnikọt mmọ nditre utom ukwọrọikọ. Ẹma ẹmụm ediwak nditọete nnyịn iren ye iban ẹnyụn̄ ẹda ẹka esop. Ẹma ẹmịn̄ n̄wetnnịm ntọt ẹban̄ade ediwak ke otu n̄kpọntịbe ẹmi ke magazine emi ye ke nsan̄a esie, Awake!a

Asiakusụn̄ emi n̄kemende eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi n̄wụt ama esịne ke otu mbon oro ẹkekọbide. Sia mme bodisi ẹkekụtde adres mi ke otu n̄kpọ esie, ẹma ẹkot mi ẹnyụn̄ ẹnam ndụn̄ọde.

Ekem, isụn̄utom bodisi iba ẹma ẹdi ufọk mi. Mmọ ẹma ẹbọ mme un̄wam ukpep Bible ọkọrọ ye idem Bible 13 ke odudu. Mmọ ẹma ẹka iso ke mfịna mmọ, ẹdide ẹdidụn̄ọde okụre nnyịn utịm ikatiaba. Ini kiet kiet, mmọ ẹma ẹsin̄wan̄a mbụme ẹfụk nnyịn.

Ediwak ini ẹma ẹkot mi ẹte nditie ntiense nnọ mme ekemmọ Ntiense ke esopikpe. Okposụkedi mmen̄kenen̄ekede mbọ ukpep n̄wed ererimbot, Jehovah ama ọnọ mi ‘eti ibuot, eke kpukpru mme asua mîkemeke ndikan̄ m̀mê ndineni.’ (Luke 21:15) Isan̄ kiet idem ama akpa ebiereikpe aban̄a ikọ ntiense mi tutu enye obụp m̀mê n̄kaka n̄wed adan̄a didie. Kpukpru owo ke ufọkesop ẹma ẹsak ke ini n̄kọdọhọde ke n̄kaka n̄wed isua inan̄ kpọt.

Nte ukọbọ oro ọkọkọride, ntre ke ibat mbon oro ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a etop Obio Ubọn̄ ọkọkọri. Ntem, se ikekpride ikan Mme Ntiense 1,300 ke Portugal ke 1962 ẹma ẹkọri ẹbe 13,000 ke 1974! Kan̄a ke emi, ke May 1967, ẹma ẹnọ mi ikot ẹte ndinam utom nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a. Ke utom emi n̄kesika n̄kese mme esop Mme Ntiense Jehovah man nsọn̄ọ mmọ idem ke n̄kan̄ eke spirit.

Ndinyene Akakan ke Otu Inyene

Ke December 1974, mma nnyene ifet ndibuana ke edisịn enyịn̄ ke n̄wed oro akanamde ẹnyịme utom Mme Ntiense Jehovah ke Portugal. Ke isua oro eketienede ami ye n̄wan mi ima ikabade idi mme andibuana ke ubon Bethel eke Mme Ntiense Jehovah ke Estoril. Ẹma ẹmek mi n̄ko ndinam utom nte andibuana ke Kọmiti N̄kọk Itieutom Portugal.

Nso idatesịt ke edi ntem ndikụt utom ukwọrọikọ ọkọride ke Portugal ye mme efakutom ẹdude ke idak edise enyịn n̄kọk itieutom nnyịn! Mmọ ẹmi ẹsịne Angola, Azores, Cape Verde, Madeira, ye São Tomé and Príncipe. Ke ediwak isua oro ẹbede edi n̄kpọ nduaidem ndikụt ẹnọde mme isụn̄utom ke Portugal ẹka ẹkenam utom ke mme idụt ẹmi, emi ẹwụtde ekese udọn̄ ke etop Obio Ubọn̄. Kere ban̄a idatesịt nnyịn idahaemi ndinyene se ibede mme anditan̄a Obio Ubọn̄ 88,000 ke mme ebiet ẹmi, esịnede se ibede 47,000 ke Portugal! Mme andidụk Editi ke mme idụt ẹmi ke 1998 ẹma ẹsịm 245,000, ke ẹmende ẹdomo ye se isụhọrede ikan 200 ke ini n̄kakabarede ndi Ntiense ke 1954.

Ami ye Edminia ke ofụri esịt imenyịme ye andiwet psalm eke Bible emi ọkọdọhọde ete ke “usen kiet ke okụre [Jehovah] ọmọfọn akan tọsịn.” (Psalm 84:10) Ke ini n̄kerede mban̄a mme unana mi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ nnyụn̄ mmende mmọ ndomo ye inyene eke spirit oro nnyenede toto ke ini oro, etie mi nte eketiede prọfet Isaiah: “Jehovah afo edi Abasi mi, nyokpono fi, nyotoro enyịn̄ fo; koro afo anamde mme utịbe n̄kpọ . . . Koro afo edide ọkpọsọn̄ ebiet owo unana, ọkpọsọn̄ ebiet eyen ubuene.”—Isaiah 25:1, 4.

[Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 24]

Enyọn̄ enyọn̄: Brọda Almeida ke Lisbon ọtọtde ndutịm ndinọ mme andidụk ẹka mbono New York eke 1958

Ufọt ufọt: Ndinịm uwụtn̄kpọ mbono mme asan̄autom ke Mbono “Emem ke Isọn̄” eke Mme Idụt ke Paris

Isọn̄ isọn̄: Mme bọs oro ẹkebọde ke ukpeokụk ẹben̄ede idem ndika mbono district ke France

[Ndise ke page 25]

Ndinịm utuakibuot usenubọk ke n̄kọk itieutom Portugal

[Ndise ke page 25]

N̄kọk itieutom Portugal, ẹkeyakde ẹnọ ke 1988

[Ndise ke page 26]

Mme utịn̄ikọ Brọda Hugo Riemer ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ke ini enye okotode Bethel Brooklyn edi

[Ndise ke page 26]

Ye n̄wan mi