“Ido Ukpono Christ” Oro Okpokpụhọde—Ndi Abasi Enyịme?

YAK idọhọ ke afo ekpe ewet ndise ndiwet nte afo etiede. Ke ini enye ewetde okụre, afo okop nduaidem; ndise oro enen̄ede ebiet fi. Afo ekere nte nditọ, nditọ nditọ fo, ye nditọ nditọ mmọ ẹsede ndise oro ye akwa idatesịt.

Nte ededi, ndusụk emana ke ukperedem, kiet ke otu mme andito ubon fo ekere ke idet iwakke ikem ke ndise oro, ntre enye anam ẹwet idet efen ẹdian. Owo efen imaha nte ibuo etiede, ntre enye anam ẹkpụhọde oro. Mme “ukpụhọde” en̄wen ẹtiene ke mme emana ini iso, tutu ke akpatre ndise oro ibietke fi aba. Edieke afo ọkọfiọkde ke emi eyetịbe, ekpetie fi didie ke idem? Eyịghe idụhe nte ke afo okpokop iyatesịt.

Ke mfụhọ, mbụk ndise emi, ke ndimen ndomo, edi ukem ye mbụk inua-okot ufọkabasi Christian. Mbụk owụt ete ke ikebịghike ke mme apostle Christ ẹma ẹkekpan̄a, ata uduot “Ido Ukpono Christ” ama ọtọn̄ọ ndikpụhọde, kpa nte Bible ekebemde iso etịn̄.—Matthew 13:24-30, 37-43; Utom 20:30.a

Nte ededi, edi ata nnennen n̄kpọ ndida mme edumbet Bible mbuan ye nsio nsio ido ye emana. Edi ata isio isio n̄kpọ ndikpụhọde mme ukpepn̄kpọ Bible man ẹkem ye ọsọ ekikere. Edi, oro edi ata nnennen se iketịbede. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mme ukpụhọde oro ẹnamde ke ediwak akpan ikpehe.

Ufọkabasi Adiana ye Ukara

Jesus ekekpep ete ke ukara, m̀mê Obio Ubọn̄ imọ, edi eke heaven emi, ke edikem ini, edisobode kpukpru ukara owo onyụn̄ akara ofụri isọn̄. (Daniel 2:44; Matthew 6:9, 10) Enye idikarake ibe ke ndutịm ukaraidem ubọk owo. Jesus ọkọdọhọ ete: “Obio Ubọn̄ Mi idịghe eke ererimbot emi.” (John 17:16; 18:36) Ntem, ke adan̄aemi mme mbet Jesus ẹnịmde ibet, mmọ ikesịnke idem ke ukara.

Nte ededi, ke eyo Akwa Edidem Rome oro Constantine ke ọyọhọ isua ikie inan̄, ediwak mbon oro ẹkedọhọde nte idide Christian ẹma ẹkabade ẹnana ime nditie mbet edifiak ndi Christ ye ediwụk Obio Ubọn̄ Abasi. Edu mmọ kaban̄a ukara ama okpụhọde sụn̄sụn̄. N̄wed oro Europe—A History, ọdọhọ ete: “Mbemiso eyo Constantine, mme Christian ikadaha odudu [ukaraidem] nte usụn̄ ndinam uduak mmọ aka iso. Ke eyo Constantine ebede, Ido Ukpono Christ ama esịn idem ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke ukaraidem.” Ido Ukpono Christ oro ẹkekpụhọrede mi ama akabade edi akpan ido ukpono “ofụri ererimbot” eke Obio Ukara Rome.

N̄wed ofụri orụk ifiọk oro Great Ages of Man ọdọhọ ke ntak ntotụn̄ọ ebuana emi ke ufọt Ufọkabasi ye Ukara, “ke A.D. 385, isua 80 kpọt ke akpatre oyobio ukọbọ mme Christian ama okokụre, Ufọkabasi ke idemesie ama ọtọn̄ọ ndikpep mme isio ukpepn̄kpọ, ndien mme ọkwọrọ ederi esie ẹma ẹnyene odudu oro ekekperede ndidi ukem ye eke mme andikara.” Ntem ke ẹketọn̄ọ ndikama ofụt utu ke mbukpek nte usụn̄ ndikpụhọde mme owo, ndien mme ọkwọrọ ederi ẹmi ẹnyenede udorienyịn̄ ẹnyụn̄ ẹyomde odudu, ẹma ẹkabade ẹda itie mme osụhọde-idem ọkwọrọ ikọ eke akpa isua ikie. (Matthew 23:9, 10; 28:19, 20) Ewetmbụk oro H. G. Wells ama ewet aban̄a “ikpọ ukpụhọde oro ẹdude ke ufọt” Ido Ukpono Christ eke ọyọhọ isua ikie inan̄ “ye ukpepn̄kpọ Jesus eke Nazareth.” “Ikpọ ukpụhọde” ẹmi ẹma ẹkam ẹtụk mme akpan ukpepn̄kpọ ẹban̄ade Abasi ye Christ.

Ndikpụhọde Uduot Abasi

Christ ye mme mbet esie ẹkekpep ẹte ke “Abasi kiet kpọt, emi edide Ete” odu, emi ẹdiọn̄ọde ebe ke ọkpọkpọ enyịn̄ esie oro, Jehovah, emi odude n̄kpọ nte utịm ike 7,000 ke mme akpasarade uwetn̄kpọ Bible. (1 Corinth 8:6; Psalm 83:18) Abasi okobot Jesus; enye edi “akpan ke otu kpukpru edibotn̄kpọ,” nte Bible Catholic Douay Version ọdọhọde ke Colossae 1:15. Ntem, nte enye emi ẹkebotde-bot, Jesus ama etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Ete omokpon akan Mi.”—John 14:28.

Edi etisịm ọyọhọ isua ikie ita, ndusụk enyene-odudu ọkwọrọ ederi, ke ẹnyenede ọkpọsọn̄ ima ẹnọ ukpepn̄kpọ abasi-ita-ke-kiet eke okpono ndem owo akwaifiọk Greece oro Plato, ẹma ẹtọn̄ọ ndikpụhọde uduot Abasi man ekem ye ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Ke ediwak isua ikie oro ẹketienede, ukpepn̄kpọ emi ama emenede Jesus enịm ke ukem idaha ye Jehovah nte mîkemke ye N̄wed Abasi onyụn̄ ọdọhọ ke edisana spirit, m̀mê anamutom odudu Abasi, edi owo.

Kaban̄a ufọkabasi ndinyịme ukpepn̄kpọ ukpono ndem edide Abasi-Ita-ke-Kiet, New Catholic Encyclopedia ọdọhọ ete: “Owo ikọsọn̄ọke iwụk editọn̄ọ ‘Owo ita ke Abasi kiet,’ ke akpanikọ owo ikadaha enye ọyọhọ ọyọhọ isịn ke edinam ke uwem Christian ye ke uyarade mbuọtidem esie, mbemiso utịt ọyọhọ isua ikie 4. Edi kpa editọn̄ọ emi ke ẹkebem iso ẹkot ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Ke otu Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono, idụhe n̄kpọ ndomokiet oro ekebietde utọ ekikere m̀mê idaha oro.”

Ukem ntre, The Encyclopedia Americana ọdọhọ ete: “Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet eke ọyọhọ isua ikie inan̄ ikowụtke ukpepn̄kpọ mme akpa Christian kaban̄a uduot Abasi nnennen nnennen; ke edide isio, enye ekedi ediwọn̄ọde n̄kpọn̄ ukpepn̄kpọ emi.” The Oxford Companion to the Bible ọdọhọ ke Abasi-Ita-ke-Kiet edi kiet ke otu ediwak “ukpepn̄kpọ oro ẹtọn̄ọde ke ukperedem.” Edi, Abasi-Ita-ke-Kiet ikedịghe n̄kukụre ukpepn̄kpọ ukpono ndem oro ẹkedade ẹdisịn ke ufọkabasi.

Ndikpụhọde Uduot Ukpọn̄

Ẹwak ndinịm ke akpanikọ mfịn nte ke owo enyene ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa oro esibọhọde ke ikpọkidem ama akakpa. Edi nte afo ama ọfiọk nte ke ukpepn̄kpọ ufọkabasi emi edi se ẹkediande n̄ko ke ukperedem? Jesus ama ọsọn̄ọ akpanikọ Bible oro nte ke mme akpan̄kpa “ifiọkke baba n̄kpọ kiet,” nte ke mmọ ẹdede, yak idọhọ ntre. (Ecclesiastes 9:5; John 11:11-13) Ẹdifiak ẹnam mmọ ẹdu uwem ebe ke ediset ke n̄kpa—kpa ‘edidemede’ ke idap n̄kpa. (John 5:28, 29) Ke edide odu, ikpoyomke ẹnam ukpọn̄ eke mîkemeke ndikpa eset ke n̄kpa, sia enye mîkemeke ndikpa.

Jesus ama akam anam ukpepn̄kpọ Bible aban̄ade ediset ke n̄kpa owụt ebe ke ndinam mme owo ẹset ke n̄kpa. Da Lazarus, emi akakpade usen inan̄, ke uwụtn̄kpọ. Ke ini Jesus akanamde enye eset, Lazarus ọkọwọrọ ke udi edi nte odu-uwem owo, emi okotde ibifịk. Ukpọn̄ eke mîkemeke ndikpa ikọkpọn̄ke ọyọhọ inemesịt ke heaven ididụk enye idem ke ini Lazarus ekedemerede ke n̄kpa. Edieke edide ama oto edidụk, Jesus ndinam enye eset ikpakanamke ufọn ndomokiet inọ enye!—John 11:39, 43, 44.

M̀mọ̀n̄, ndien, edi ebiet emi ukpepn̄kpọ ukpọn̄ eke mîkemeke ndikpa otode? The Westminster Dictionary of Christian Theology ọdọhọ ke ukpepn̄kpọ oro “enen̄ede enyene ntọn̄ọ oto ukpepn̄kpọ akwaifiọk mbon Greece utu ke ndidi uyarade otode Bible.” The Jewish Encyclopedia anam an̄wan̄a ete: “Edinịm ke akpanikọ oro nte ke ukpọn̄ esika iso odu uwem ke ini ikpọkidem akpade edi ukpepn̄kpọ akwaifiọk m̀mê ukpepn̄kpọ ido ukpono oro ẹkerede-kere utu ke ndidi in̄wan̄în̄wan̄ akpanikọ, ndien idụhe ebiet ndomokiet ke Edisana N̄wed Abasi oro ẹkpepde enye in̄wan̄în̄wan̄.”

Ediwak ini, nsu kiet esida esịm efen, ndien oro edi ntre ye ukpepn̄kpọ ukpọn̄ eke mîkemeke ndikpa. Enye ama eberede usụn̄ ọnọ ekikere ukpono ndem aban̄ade nsinsi ndutụhọ ke ikan̄îkan̄ hell.b Edi, Bible etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete ke “n̄kpọ-eyen-utom idiọk-n̄kpọ edi n̄kpa”—idịghe nsinsi ndutụhọ. (Rome 6:23) Ntem, ke etịn̄de aban̄a ediset ke n̄kpa, King James Version ọdọhọ ete: “Inyan̄ibom asana mme akpan̄kpa ẹmi ẹkedude ke esịt ayak; n̄kpa ye hell ẹnyụn̄ ẹsana mme akpan̄kpa mmọ ẹyak.” Kpasụk ntre, Bible Douay ọdọhọ ke “inyan̄ibom . . . ye n̄kpa ye hell ẹsana mme akpan̄kpa mmọ ẹyak.” Ih, ke nditịn̄ ibio ibio, mbon oro ẹdude ke hell ẹkpakpan̄a, ‘ẹdede,’ nte Jesus ọkọdọhọde.—Ediyarade 20:13.

Nte afo emenịm ke akpanikọ ke ofụri esịt nte ke ukpepn̄kpọ nsinsi ndutụhọ ke hell odụri mme owo esịk ekpere Abasi? Ọsọsọn̄. Ke ekikere ndinen owo oro ẹnyenede ima, enye edi ekikere oro anamde mmọ ẹdian̄ade ẹkpọn̄ Abasi! Ke n̄kan̄ eken, Bible ekpep nte ke “Abasi edi ima” ye nte ke ndinam idem mme unam ibak, edi n̄kpọ itekesịt ọnọ enye.—1 John 4:8; Mme N̄ke 12:10; Jeremiah 7:31; Jonah 4:11.

Ndikpụhọde “Ndise” ke Eyomfịn

Edikpụhọde Abasi ye Ido Ukpono Christ ke aka iso mfịn. Ke ndondo emi prọfesọ ido ukpono kiet etịn̄ aban̄a en̄wan ke ufọkabasi Protestant esie nte en̄wan emi “odudu N̄wed Abasi ye ikọ mbuọtidem ẹn̄wanade ye odudu mme esen esen ekikere ye ifiọk owo, en̄wan ke ufọt ufọkabasi ndinam akpanikọ nnọ itie ubọn̄ Christ ye enye ndinyịme ẹkpụhọde Ido Ukpono Christ ekekem ye ido obufa eyo. Mfịna oro odude edi emi: Anie ekpebiere usụn̄ edinam emi ufọkabasi ekpetienede . . . Edisana N̄wed Abasi m̀mê ọsọ ekikere eyomfịn?”

Ke mfụhọ, “ọsọ ekikere eyomfịn” ke osụk an̄wan̄wana ndikan. Ke uwụtn̄kpọ, idịghe edịbe n̄kpọ nte ke ediwak ufọkabasi ẹkpụhọde idaha oro mmọ ẹkedade ke nsio nsio n̄kpọ man ẹwụt idem nte mbon oro ẹnamde ukpụhọde ẹnyụn̄ ẹnyenede in̄wan̄în̄wan̄ esịt. Akpan akpan ke mme n̄kpọ ẹban̄ade ido uwem, ufọkabasi amakabade anana ukpan, nte ẹketịn̄de ke akpa ibuotikọ. Edi, Bible etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete ke use, efịbe, ye idan̄ ukemuduot, ẹdi ikpọ idiọkn̄kpọ ke enyịn Abasi ndien nte ke mbon oro ẹnamde utọ ndiọi n̄kpọ oro “ididaha Obio Ubọn̄ Abasi inyene.”—1 Corinth 6:9, 10; Matthew 5:27-32; Rome 1:26, 27.

Ke ini apostle Paul ekewetde mme ikọ ẹmi ẹkotde ẹsịn ke enyọn̄ emi, ererimbot mbon Greece ye Rome ẹmi ẹkedude ẹkanade enye ẹkeyọhọ ye kpukpru orụk idiọkido. Paul ekpekekeme ndikere: ‘Ih, Abasi ama ọfọp Sodom ye Gomorrah ẹkabade ntọn̄ ke ntak oburobụt ido idan̄, edi oro eketịbe ke isua 2,000 ẹmi ẹkebede! Ke akpanikọ enye inyeneke n̄kpọ ndinam ye eyo ntatenyịn emi.’ Nte ededi, enye ikadaha n̄kpọ mfefere mfefere: enye ama esịn ndikpụhọde akpanikọ Bible.—Galatia 5:19-23.

Beri Edem ke Ata Akpa “Ndise”

Ke etịn̄de ikọ ọnọ mme adaiso ido ukpono mme Jew eke eyo esie, Jesus ọkọdọhọ ke utuakibuot mmọ ekedi ‘ikpîkpu sia ẹkekpepde item owo ke ukpepn̄kpọ mmọ.’ (Matthew 15:9) Mme ọkwọrọ ederi oro ẹkenam n̄kpọ ye Ibet oro Jehovah ọkọnọde ebe ke Moses ukem nte mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹkenamde, ẹnyụn̄ ẹsụk ẹnenam, ye ukpepn̄kpọ Christ—mmọ ẹma ẹyet “ndom” item owo ẹfụk akpanikọ Abasi. Edi Jesus ama eyet kpukpru nsu efep ke ufọn mbon esịt akpanikọ. (Mark 7:7-13) Jesus eketịn̄ akpanikọ, edide mme owo ẹma ẹma m̀mê ikamaha. Ikọ Abasi ekedi odudu esie kpukpru ini.—John 17:17.

Jesus okokpụhọde didie ntem ọkpọn̄ ekese mbon oro ẹdọhọde nte idide Christian! Ke akpanikọ, Bible ama ebem iso etịn̄ ete: “Mme owo ẹyenyene udọn̄ ndikop obufa n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkọ . . . mme andikpep ẹnọ idemmọ nte ekemde ye udọn̄ mmọ; ndien ekem, utu ke ndikpan̄ utọn̄ nnọ akpanikọ, mmọ ẹyewọn̄ọde ẹbịne ikpîkpu n̄ke.” (2 Timothy 4:3, 4, The Jerusalem Bible) Mme “ikpîkpu n̄ke,” ẹmi nnyịn ikerede iban̄a ifan̄ mi, ẹkama nsobo eke spirit, ke adan̄aemi akpanikọ eke Ikọ Abasi ọbọpde-bọp, onyụn̄ adade esịm nsinsi uwem. Emi edi akpanikọ oro Mme Ntiense Jehovah ẹsịnde udọn̄ ẹnọ fi ndidụn̄ọde.—John 4:24; 8:32; 17:3.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe/Ndise ke page 7]

Nte Enyịn̄ Oro Christian Ọkọtọn̄ọde

Ke nsụhọde n̄kaha isua duop ke Jesus ama akakpa, ẹkediọn̄ọ mme anditiene enye nte mbon oro ẹsan̄ade ke “Usụn̄ oro.” (Utom 9:2; 19:​9, 23; 22:4) Ntak-a? Koro usụn̄ uwem mmọ okowụhọde ke ndikọn̄ mbuọtidem ke Jesus Christ, emi edide “usụn̄ ye akpanikọ ye uwem.” (John 14:6) Ekem, esisịt ini ke 44 E.N. ama ekebe, ke Antioch eke Syria, ẹma ‘ẹsio mbet Jesus enyịn̄ Christian ke idak ndausụn̄ Abasi.’ (Utom 11:26) Ẹma ẹnyịme enyịn̄ emi usọp usọp, idem ke otu ikpọ owo ukara. (Utom 26:28) Obufa enyịn̄ oro ikokpụhọkede usụn̄ uwem mme Christian, ẹmi ẹkekade iso nditiene uwụtn̄kpọ Christ.​—⁠1 Peter 2:21.

[Mme ndise ke page 7]

Ebede ke an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ mmọ, Mme Ntiense Jehovah ẹda mme owo ẹwụt Ikọ Abasi, kpa Bible

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 4]

Ọyọhọ ita ọtọn̄ọde ke ufien: United Nations/Ndise Saw Lwin