Afo Emekeme Ndikụt Unen Inamke N̄kpọ m̀mê Ẹkebọk Fi Didie

NICHOLAS ekenyene edu nsọn̄ibuot toto ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini uyen esie.a Nte ini akakade, edu esie ama ada enye ekesịm edida n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄ ye ebeubọk un̄wọn̄ mmịn. Nicholas anam an̄wan̄a ete: “Ete mi ekedi owo mmịn, ndien enye ama esinen̄ede otụhọde mi ye eyeneka mi an̄wan.”

Ke kpukpru idaha, ete ye eka Malinda ẹkedi mme aka ufọkabasi ndien ẹma ẹkpono mmọ ke obio mmọ. Edi mmọ n̄ko ẹma ẹnen̄ede ẹsịn idem ke ndedịbe n̄ka. Malinda, emi idahaemi odude ke iduọk isua 30, eseme ete: “Ndusụk edinam ndedịbe n̄ka mmọ ẹma ẹbiat mi ye edu mi nte uyen.” Enye adian do ete: “Toto ke ini oro, ekikere unana idotenyịn ye unana ediwọrọ n̄kpọ oro ẹkesịnde mi ke esịt ẹmeka iso ndifịna mi adan̄a nte n̄kemede nditi.”

Anie ekeme ndifan̄a nte ke afai, edisabade, mme ete ye eka ndifụmi, ye ndiọi n̄kpọ eken ibiatke ediwak owo toto ke uyen? Unan emi ini uyen emi eketiede mfụhọ mfụhọ ọnọde ekeme ndikpon. Edi nte mme utọ unan oro ẹkpenyene ndibiat ifet oro owo enyenede ndibọ akpanikọ Ikọ Abasi nnyụn̄ n̄kop ndusụk udomo inemesịt? Kpa ye usụn̄ oro ẹkebọkde mmọ, nte Nicholas ye Malinda ẹkeme ndikụt unen nte mbon nsọn̄ọnda? Bem iso kere ban̄a uwụtn̄kpọ Edidem Josiah eke Judah.

Uwụtn̄kpọ N̄wed Abasi

Josiah akakara Judah isua 31 ke ọyọhọ isua ikie itiaba M.E.N. (659-629 M.E.N.) Ke ini ẹkedoride Josiah ke ebekpo, ke ẹma ẹkewot ete esie, mme idaha ẹma ẹnen̄ede ẹdiọk ke Judah. Mme andituak ibuot nnọ Baal ye mbon oro ẹken̄wọn̄ọde ẹnọ Malcam, n̄wọrọnda abasi Ammon ẹkeyọhọ Judah ye Jerusalem. Mbọn̄ Judah ẹkedi “lion mfiori,” mme ebiereikpe esie ẹnyụn̄ ẹdi “wolf mbubịteyo,” ntem ke Zephaniah, prọfet Abasi ke ini oro, ọkọdọhọ. Nte utịp, afai ye abian̄a ẹma ẹyọhọ idụt oro. Ediwak owo ẹkedọhọ ke esịt mmọ ẹte: “Jehovah idinamke eti n̄kpọ, idinyụn̄ inamke idiọk.”—Zephaniah 1:3-2:3; 3:1-5.

Nso orụk andikara ke Josiah ekedi? Ezra andiwet Bible ewet ete: “[Josiah] anam se inende ke iso Jehovah, onyụn̄ asan̄a ke usụn̄ David ete esie, inyụn̄ iwahake ika nnasia inyụn̄ ikaha ufien.” (2 Chronicles 34:1, 2) Nte an̄wan̄ade, Josiah ama okụt unen ke ndinam se inende ke enyịn Abasi. Edi idaha ubon esie eketie didie?

Uyen Oro Ẹketịmde Ẹbọk m̀mê Oro Ẹkebọkde ke Idiọk Usụn̄?

Ke ini Josiah akamanade ke 667 M.E.N., ete esie, Amon, ekedi isua 16 kpọt ke emana, ndien ete ete esie Manasseh akakara Judah. Manasseh ekedi kiet ke otu ndiọkn̄kan ndidem oro akanam ẹkarade Judah. Ke ọbọpde mme itieuwa ọnọ Baal, “enye awak ndinam idiọk ke iso Jehovah.” Enye ama anam nditọ esie ẹbe ẹdụk ke ikan̄, ebre mfọni, ebre idiọn̄, esịn udọn̄ ọnọ ubụpekpo, onyụn̄ ọduọk akpakịp iyịp mbon oro mîduehe. Manasseh n̄ko ama ada edisọi mbiet eto n̄kpe oro enye akanamde edinịm ke ufọk Jehovah. Enye ama anam Judah ye Jerusalem “ẹnam idiọk ẹkan mme idụt oro Jehovah okosobode ke iso nditọ Israel efep.”—2 Chronicles 33:1-9.

Manasseh ama enen̄ede ọdiọk tutu Jehovah anam ẹsịn enye ebuka ẹda ẹka Babylon, kiet ke otu ikpọ obio edidem Assyria. Ke adan̄aemi odude ke ntan̄mfep, Manasseh ama akabade esịt, osụhọde idemesie, onyụn̄ eben̄e Jehovah edifen nnọ. Abasi ama okop eben̄e esie onyụn̄ afiak ọnọ enye itie ubọn̄ esie ke Jerusalem. Manasseh ndien ama ọtọn̄ọ ndinam mme ukpụhọde ye ndusụk nti utịp.—2 Chronicles 33:10-17.

Nso utịp ke idiọkn̄kpọ Manasseh ye editua n̄kpọfiọk esie ke oro ebede ekenyene ke idem eyen esie Amon? Amon ama enen̄ede ọdiọk. Ke ini Manasseh akakabarede esịt onyụn̄ esịnde ukeme ndision̄o mme n̄kpọ oro enye ke idemesie akadade asabade idụt oro mfep, Amon ikosioroke uyo. Ke ama okodoro ke ebekpo ke edide isua 22 ke emana, Amon ama “anam idiọk ke iso Jehovah, kpa nte Manasseh ete esie akanamde.” Utu ke ndisụk idem ke iso Jehovah, “Amon ọdọdiọn̄ anam idiọk aka iso.” (2 Chronicles 33:21-23) Josiah ekedi isua itiokiet kpọt ke emana ke ini Amon akakabarede edi edidem Judah. Anaedi ini uyen Josiah ọkọdiọk didie ntem!

Idiọk ukara Amon ama esịm utịt ke isua iba ẹma ẹkebe ke ini ikọt esie ẹkedụkde odu ẹban̄a enye ẹnyụn̄ ẹwotde enye. Nte ededi, mbon idụt oro ẹma ẹwot mme andikodụk odu mban̄a Amon ẹnyụn̄ ẹnịm eyen esie, Josiah, ke edidem.—2 Chronicles 33:24, 25.

Kpa ye ndiọi idaha ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini uyen esie, Josiah ama anam se inende ke enyịn Jehovah. Ukara esie ama enen̄ede okụt unen tutu Bible ọdọhọ ete: “Baba edidem kiet eke ebietde enye akanam ibemke enye iso, emi akabarede etiene Jehovah ke ofụri esịt esie, ye ke ofụri ukpọn̄ esie, ye ke ofụri odudu esie, nte ofụri ibet Moses eketemede; baba kiet eke ebietde enye akanam inyụn̄ itieneke edem idaha ida.”—2 Ndidem 23:19-25.

Nso akama-nsịnudọn̄ uwụtn̄kpọ ke Josiah edi ntem ọnọ mbon oro ẹkenyenede ndiyọ idiọk ini uyen! Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ esie? Nso ikan̄wam Josiah ndimek nnennen usụn̄ nnyụn̄ nsọn̄ọ nsan̄a ke enye?

Yom Ndifiọk Jehovah

Eti odudu oro akakarade ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua uwem Josiah ekedi eke ete ete esie, Manasseh, oro akakabarede esịt. Bible itịn̄ke m̀mê owo iba emi ẹkemehe adan̄a didie, ndien m̀mê Josiah ekedi isua ifan̄ ke emana ke ini Manasseh akakabarede esịt. Sia mme ubon Jew ẹkesidụn̄de ọtọkiet, ekeme ndidi Manasseh ama esidomo ndikpeme eyeyen esie nsio ke mbiara odudu oro ẹkedude ẹkanade enye ebe ke ndikpep enye ndinyene ndusụk ukpono nnọ ata Abasi, Jehovah, ye ikọ esie. N̄kpasịp akpanikọ ekededi oro Manasseh ekekemede nditọ ke esịt Josiah, ndusụk adianade ye nti odudu en̄wen, ẹma ẹn̄wụm mfri ke akpatre. Ke ọyọhọ isua itiaita emi enye eketiede ke ebekpo Judah, Josiah oro ekedide isua 15 ke emana ama oyom ndifiọk nnyụn̄ nnam uduak Jehovah.—2 Chronicles 34:1-3.

N̄kukụre ebuana eke spirit oro ndusụk owo ẹkenyenede ke ini uyen mmọ ekedi ye iman oro odude nsannsan, ufan, m̀mê mbọhọidụn̄. Edi, edieke ẹbọkde, mme n̄kpasịp oro ẹtọde ke utọ usụn̄ emi ẹkeme ndin̄wụm nti mfri ke ukperedem. Malinda, oro iketịn̄de iban̄a ke mbemiso, ama enyene ọfọn-ido akanieren mbọhọidụn̄ oro ekesimende Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! edi ufọk esie kpukpru ini. Ke etide enye ye idatesịt, enye ọdọhọ ete: “Se ikenen̄erede itụk mi iban̄a mbọhọidụn̄ mi ekedi nte ke enye ikesinịmke mme usọrọ usen nduọkodudu. Emi ekedi akpan n̄kpọ ọnọ mi koro Halloween ye ndusụk usen nduọkodudu efen ẹkesidide ini edinam ndedịbe n̄ka ete ye eka mi.” Isua duop ke ukperedem, ke ini ufan kiet ọkọnọde Malinda ikot ete edidụk mbono esop Christian ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Mme Ntiense Jehovah, enye ama eti mbọhọidụn̄ emi onyụn̄ ọsọsọp enyịme ikot oro. Oro ama an̄wam enye ndidụn̄ọde nyom akpanikọ.

Sụhọde Idem ke Iso Abasi

Ẹkeda ikpọ ukpụhọde ke n̄kan̄ ido ukpono ke idụt Judah ẹdiọn̄ọ ukara Josiah. Ke ama akada ubịnikọt isua itiokiet ndision̄o ukpono ndem mfep nnyụn̄ nnam idụt Judah asana, Josiah ama ọtọn̄ọ ndidiọn̄ ufọk Jehovah. Ke adan̄aemi utom oro okosụk akade iso, nso ọsọn̄urua n̄kpọ ke Hilkiah Akwa Oku ọkọfiọhọ ntem! Enye ama ọfiọhọ akpasarade “n̄wed ewụhọ Jehovah.” Ke Hilkiah ọnọde enye akama-nduaidem efiọhọ emi, Shaphan ewetn̄wed ama ọkọtọt se itịbede ọnọ edidem. Nte utọ edikụt unen oro ama anam Josiah oro ekedide isua 25 ke emana atan̄ idem?—2 Chronicles 34:3-18.

Ezra ewet ete: “Adan̄aemi edidem okopde ikọ n̄wed ewụhọ oro, enye awai edisịne-n̄kpọ esiemmọ.” Emi ekedi ediwụt mfụhọ ofụri esịt koro enye ama ọfiọk ete ke mme ete ete mmimọ ikanamke kpukpru ewụhọ Abasi. Ke akpanikọ emi ekedi idiọn̄ọ nsụhọdeidem! Edidem ama ọsọsọp ọdọn̄ isụn̄utom ition ẹkebụp Jehovah ebe ke Huldah prọfet an̄wan. Mme isụn̄utom oro ẹma ẹda ntọt aban̄ade emi ẹfiak ẹdi: ‘Ẹyeda idiọk-n̄kpọ ẹtiene mmọ nte utịp unana edikop item nnọ Ibet Jehovah. Edi koro afo, Edidem Josiah, osụkde idem fo, ẹyenịm fi ke udi fo ke ifụre, enyịn fo idinyụn̄ ikwe idiọkn̄kpọ emi.’ (2 Chronicles 34:19-28) Jehovah ama okop inemesịt aban̄a edu Josiah.

Kpa ye idaha nnyịn ke uwem, nnyịn n̄ko imekeme ndisụhọde idem ke iso ata Abasi, Jehovah, inyụn̄ iwụt edu ukpono inọ enye ye Ikọ esie, kpa Bible. Nicholas, oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ, ama anam emi. Enye ọdọhọ ete: “Okposụkedi uwem mi ọkọyọhọde ye mfịna ke ntak edida n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄ ye ebeubọk un̄wọn̄ mmịn, mma nnyene udọn̄ ke Bible ama onyụn̄ ọdọn̄ mi ndinyene uduak ke uwem. Ke akpatre, mma nsobo ye Mme Ntiense Jehovah, n̄kpụhọde usụn̄ uwem mi, nnyụn̄ nnyịme akpanikọ.” Ih, nnyịn imekeme ndinyene ukpono nnọ Abasi ye Ikọ esie inamke n̄kpọ m̀mê n̄kann̄kụk nnyịn etie didie.

Bọ Ufọn To Ndutịm Jehovah

Josiah n̄ko ama enyene ntotụn̄ọ ukpono ọnọ mme prọfet Jehovah. Enye ikesibụpke prọfet an̄wan oro Huldah kpọt edi mme prọfet eken ke eyo esie ẹma ẹnen̄ede ẹnyene odudu ke idem esie. Ke uwụtn̄kpọ, Jeremiah ye Zephaniah ẹkeyọhọ ye utom editan̄a ubiomikpe ukpono ndem oro ẹkenamde ke Judah. Edikpan̄ utọn̄ ke etop mmọ ọkọsọn̄ọ Josiah idem didie ntem nte enye akanamde ubịnikọt edision̄o nsunsu utuakibuot mfep!—Jeremiah 1:1, 2; 3:6-10; Zephaniah 1:1-6.

“Ete-ufọk” oro, Jesus Christ, emek otu mme anditiene enye oro ẹyetde aran—“asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄”—ndinọ udia eke spirit ke nnennen ini. (Matthew 24:45-47) Ebede ke mme n̄wed oro ẹkọn̄ọde ke Bible ye ndutịm esop, otu asan̄autom oro odụri ntịn̄enyịn owụt mme ufọn edikop item Bible onyụn̄ ọnọ nti ekikere ke nte ikpadade enye isịn ke edinam ke uwem nnyịn eke usen ke usen. Odot didie ntem nte nnyịn ida ndutịm Jehovah inam n̄kpọ man an̄wam nnyịn ikan ndiọi edu ekededi oro ẹnen̄erede ẹdọn̄ n̄kam! Toto ke uyen, Nicholas ama esinen̄ede asua odudu ukara. Idem nte enye ekekpepde akpanikọ Ikọ Abasi, mmeme emi ama ọbiọn̄ọ enye ndinam n̄kpọ Jehovah ata ọyọhọ ọyọhọ. Ikedịghe mmemmem n̄kpọ inọ enye ndikpụhọde edu emi. Edi, nte ini akakade, enye ama okụt unen. Didie? Nicholas anam an̄wan̄a ete: “Ye un̄wam mbiowo iba emi ẹnyenede ifiọk, mma nnyịme mfịna mi nnyụn̄ ntọn̄ọ ndida ima ima item N̄wed Abasi mmọ nsịn ke edinam.” Enye adian do ete: “Okposụkedi ekpri iyatesịt esidemerede ke ini ke ini, mmakara edu nsọn̄ibuot mi idahaemi.”

Malinda n̄ko esiyom item oto mbiowo ke ini anamde mme akpan ubiere ke uwem esie. Ke ndiyọ ekikere unana idotenyịn ye unana ediwọrọ n̄kpọ oro ẹketọn̄ọde ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua uwem esie, se enye okụtde nte ẹnyenede ufọn akpan akpan ẹdi nsio nsio ibuotikọ ke Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! Enye ọdọhọ ete: “Ndusụk ini edi sụk ikpehe ekikere m̀mê udịmikọ kiet—n̄kpọ kiet kpọt—ke ibuotikọ esitụk mi. N̄kpọ nte isua usụkkiet emi ẹkebede, mma ntọn̄ọ ndiwet mme utọ ibuotikọ oro ndọn̄ ke n̄wed man n̄kpekeme ndika mbịne mmọ mmemmem mmemmem.” Mfịn, n̄wed uwetn̄kpọ esie ita ẹdọn̄ọ n̄kpọ nte ibuotikọ 400!

Baba, mme owo inyeneke ndidi mbon unọmọ idiọk uwem ubon ke nsinsi. Ye un̄wam Jehovah mmọ ẹkeme ndikụt unen ke n̄kan̄ eke spirit. Kpa nte edibọk ke eti usụn̄ mînọhọ ubiọn̄ nte ke owo ọyọsọn̄ọ ada, edinyene idiọk ini uyen ibiọn̄ọke owo ndikabade ndi abak Abasi.

Ke ẹma ẹkefiọhọ n̄wed Ewụhọ ke ini udiọn̄ temple, Josiah ‘ama anam ediomi ke iso Jehovah, ete iyasan̄a itiene Jehovah, inyụn̄ inịm mbet esie ke ofụri esịt imọ ye ke ofụri ukpọn̄ imọ.’ (2 Chronicles 34:31) Ndien enye ikesehekede ke ubiere emi tutu esịm n̄kpa esie. Malinda ye Nicholas ẹbiere ndika iso nnam akpanikọ nnọ Jehovah Abasi kpasụk ntre ndinyụn̄ n̄kụt unen nte mbon nsọn̄ọnda. Afo n̄ko akpakam ebiere ndisan̄a n̄kpere Abasi nnyụn̄ nnam n̄kpọ esie ke edinam akpanikọ. Afo emekeme ndinyene mbuọtidem nte ke iyokụt unen, koro Jehovah ọn̄wọn̄ọ ete: “Kûdịghe, koro ami ndude ye afo: kûnyek idem, koro ami ndide Abasi fo: nyọsọn̄ọ fi idem; nditreke ndinyan̄a fi; nditreke ndimụm fi n̄kama ke edinen ubọk nnasia mi.”—Isaiah 41:10, 13.

[Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 26]

Kpa ye oro ekenyenede idiọk ini uyen, Josiah ama oyom ndifiọk Jehovah onyụn̄ okụt unen ke uwem

[Ndise ke page 28]

Mbiowo ẹkeme ndin̄wam fi ndikan edu oro enen̄erede ọdọn̄ n̄kam

[Ndise ke page 28]

“Enyọn̄-Ukpeme” ye “Awake!” ẹkeme ndin̄wam fi ndimụm nsọn̄ọnda n̄kama