Mbụk Eyouwem

Itie Nditọete Nnyịn eke Ofụri Ererimbot Ọsọn̄ọ Mi Idem

NTE THOMSON KANGALE OBỤKDE

Ke April 24, 1993, ẹma ẹnọ mi ikot ndidụk edinam ediyak obufa okụre ọfis n̄kọk itieutom, emi ekesịnede ufọk 13, ke Lusaka, Zambia, nnọ. Sia ekedide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mi ndisan̄a, Christian an̄wan oro akadade nnyịn asan̄a akanade okụre emi ama obụp ke mfọnido ete, “Ndi akpama mmen akpakaha n̄kama nnọ fi man ekpetie ọduọk odudu ke ini ke ini?” Ami ndi obubịt owo, ndien n̄wan emi edi afiaowo, edi emi ikedịghe akpan n̄kpọ inọ enye. Ke emi enen̄erede otụk mi, mma n̄kọm enye, koro mfọnido esie ama anam mi n̄keme ndisan̄a n̄kanade kpukpru ufọkutom n̄kọk itieutom emi.

KE EDIWAK isua oro ẹkebede, mme ifiọk n̄kpọntịbe ntem ẹnem mi esịt, ẹfiakde ẹsọn̄ọ mbuọtidem mi nte ke ata ima oro Christ ọkọdọhọde nte ẹdidade ẹdiọn̄ọ ata mme anditiene imọ odu ke itie ebuana Christian eke Mme Ntiense Jehovah. (John 13:35; 1 Peter 2:17) Yak mbụk nnọ mbufo nte n̄kasan̄ade ndimehe ye mme Christian emi ko ke edem ke 1931, isua oro mmọ ẹkenamde ẹdiọn̄ọ udọn̄ mmọ an̄wan̄wa ndidi se ẹdade enyịn̄ oro Mme Ntiense Jehovah, emi ọkọn̄ọde ke Bible, ẹdiọn̄ọ mmọ.—Isaiah 43:12.

Ntọn̄ọ Utom Ukwọrọikọ ke Africa

Ke November 1931, n̄kedi isua 22 ke emana n̄konyụn̄ ndụn̄ ke Kitwe, emi odude ke ikpehe n̄kan̄ Copperbelt ke Edere Edere Rhodesia (idahaemi edide Zambia). Nsan̄a mbre ikpa mi ekemen mi owụt Mme Ntiense. Mma ndụk ndusụk mbono esop mmọ nnyụn̄ n̄wet n̄wed nnọ esọk ọfis n̄kọk itieutom oro okodude ke Cape Town, South Africa, mben̄e n̄wed un̄wam ukpep Bible oro The Harp of God.a N̄wed oro ekedi ke Ikọmbakara, ndien ama ọsọn̄ enye ndin̄wan̄a mi, sia mmen̄ketịmke mfiọk usem oro.

Ẹma ẹsida ediwak mbon oro ẹtode mbahade obio ukara efen ndinam utom ke itie udọk okpoho ke ikpehe n̄kan̄ Copperbelt, oro odude n̄kpọ nte kilomita 240 ke ufọt edem usụk ye edem usoputịn Lake Bangweulu, emi ekperede ebiet emi n̄kọkọride n̄kpon. Ediwak otu Mme Ntiense ẹma ẹsisop idem do kpukpru ini kaban̄a ukpepn̄kpọ Bible. Ke esisịt ini ebede, mma n̄wọrọ n̄kpọn̄ Kitwe n̄ka obio Ndola oro odude ekpere, n̄kọtọn̄ọ ndibuana ye otu Mme Ntiense do. Ini oro, ami n̄kedi etubom n̄ka mbre ikpa ẹkotde Prince of Wales. Mma nnyụn̄ nnam utom nte eyenufọk nnọ afiaowo oro ekedide etubom utom ke African Lakes Corporation, usiakifia oro ekenyenede ediwak ufọkurua ke ufọt ufọt Africa.

N̄kenyene esisịt ifiọkn̄wed n̄konyụn̄ n̄kpep esisịt Ikọmbakara oro n̄kọfiọkde nto mbon Europe oro n̄kanamde utom nnọ. Kpa ye oro, ama enen̄ede ọdọn̄ mi ndika iso ke ubọ ukpep ererimbot ndien mma nsịn eben̄e ndibọ ukpep ke ufọkn̄wed kiet ke Plumtree, oro odude ke Usụk Usụk Rhodesia (idahaemi edide Zimbabwe). Nte ededi, kan̄a ke emi, mma ntọn̄ọ ntak n̄wet n̄wed nnọ ẹsọk ọfis n̄kọk itieutom ke Cape Town. Mma nnam mmọ ẹfiọk ke mma mbọ n̄wed oro The Harp of God ndien ke n̄koyom ndinam n̄kpọ Jehovah ke uyọhọ ini.

Idem ama akpa mi ndibọ ibọrọ mmọ, emi ọkọdọhọde ete: “Nnyịn imokop inemesịt iban̄a udọn̄ fo ndinam n̄kpọ Jehovah. Nnyịn ikpama ndisịn udọn̄ nnọ fi ite ọbọn̄ akam aban̄a emi, ndien Jehovah ayan̄wam fi etịm ọfiọk akpanikọ, ndien enye oyoyom itie ọnọ fi man anam n̄kpọ ọnọ enye.” Ke mma n̄kokot leta oro ediwak ini, mma mbụp ediwak Mme Ntiense se n̄kpanamde. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Edieke enen̄erede ọdọn̄ fi ndinam n̄kpọ Jehovah, ka iso nyụn̄ nam oro iwiwa.”

Ke ofụri urua kiet, mma mbọn̄ akam mban̄a n̄kpọ emi ndien ke akpatre mma mbiere nditre ubọ ukpep ererimbot nyụn̄ n̄ka iso n̄kpep Bible ye Mme Ntiense. Ke isua oro eketienede, ke January 1932, mma nyarade uyakidem mi nnọ Jehovah Abasi ke baptism mmọn̄. Ke mma n̄kọwọrọ n̄kpọn̄ Ndola n̄ka Luanshya oro odude ekpere, mma nsobo ye Jeanette, ekemmọ andinịm ke akpanikọ, ndien nnyịn ima idọ ndọ ke September 1934. Jeanette ama enyenyene akpan ye adiaha ke ini ikọdọde ndọ.

Mma nnam n̄kọri eke spirit sụn̄sụn̄, ndien ke 1937, mma ndụk utom ukwọrọikọ uyọhọ ini. Esisịt ini ke oro ebede, ẹma ẹmek mi ndinam utom nte asan̄autom oro asan̄ade-san̄a, ẹkotde esenyịn circuit idahaemi. Mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹsika ẹkese mme esop Mme Ntiense Jehovah man ẹsọn̄ọ mmọ idem ke n̄kan̄ eke spirit.

Ukwọrọikọ ke Eset

Ke January 1938, ẹma ẹdọhọ n̄ka n̄kese ọbọn̄ Africa kiet emi ekekerede Sokontwe, emi ekesịnde eben̄e ete Mme Ntiense Jehovah ẹwaha ẹdise imọ. Akada mi usen ita ndiwat ke enan̄ukwak n̄kesịm obio esie. Ke ini n̄kasiande enye ke ẹkenọ mi ndi do ke ibọrọ leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk ọfis n̄kọk itieutom Cape Town nnyịn, enye ama enen̄ede owụt esịtekọm.

Mma nsan̄a to ke ataya sịm ataya ke otu ikọt esie nnyụn̄ nnọ mmọ ikot ndidi insaka (efe obio). Ke ini mmọ ẹma ẹkedi ẹdisop idem, mma ntịn̄ ikọ nnọ otuowo. Nte utịp, mma ntọn̄ọ ediwak ukpepn̄kpọ Bible. Ọbọn̄ obio oro ye ewetn̄wed esie ẹkedi mme akpa esenyịn esop do. Mfịn, se iwakde ibe esop 50 ẹdu ke n̄kann̄kụk oro, emi ẹdiọn̄ọde nte Samfya district idahaemi.

Ọtọn̄ọde ke 1942 tutu esịm 1947, mma nnam utom ke ikpehe oro ekperede Lake Bangweulu. N̄kesibiat usen duop ye esop kiet kiet. Sia mme anamutom idọk eke spirit mîkawakke ini oro, eketie nnyịn ke idem nte eketiede Jesus Christ, Ọbọn̄ nnyịn, ke ini enye ọkọdọhọde: “Ke akpanikọ idọk okpon, edi mme anam-utom iwakke. Ẹben̄e ndien Enyene-idọk ẹte, Enye osio mme anam-utom ọdọn̄ ẹdi ke idọk Esie.” (Matthew 9:36-38) Ke ini eset oro, ekesidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndika isan̄, ntre Jeanette ama esiwak ndisụhọ ye nditọ ke Luanshya ke adan̄aemi ami n̄kade n̄kese mme esop. Etisịm ini oro, ami ye Jeanette ima ifiak inyene nditọ iba efen, edi kiet ke otu mmọ ama akpa ke edide ọfiọn̄ duop ke emana.

Ubomisọn̄ ikawakke ini oro, ndien ntre ke ekedi ye nti usụn̄. Usen kiet, mma nda enan̄ukwak Jeanette ntọn̄ọ isan̄ okoyomde usụn̄ ebe kilomita 200. Ndusụk ini ke ini n̄kenyenede ndibe ekpri akpa, mma nsimen enan̄ukwak oro ndori ke afara, nsio ubọk kiet mmụm enye, nnyụn̄ nda ubọk eken n̄wọk akpa oro. Ke unana idotenyịn, ibat Mme Ntiense ke Luanshya ama ọkọri ke ndyọ ndyọ usụn̄, ndien ke 1946, owo 1,850 ẹma ẹdụk Editi n̄kpa Christ.

Ndisobo Ubiọn̄ọ ke Utom Nnyịn

Ke idaha kiet ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, akwa owo ukara esede aban̄a ikpehe Kawambwa ama ọdọn̄ ẹkot mi onyụn̄ ọdọhọ ete: “Nyom afo etre ndida mme n̄wed Watch Tower Society nnam n̄kpọ koro idahaemi ẹdori ukpan ke mme n̄wed emi. Edi mmekeme ndinọ fi mme n̄kpọutom oro afo ekemede ndida n̄wet mme n̄wed en̄wen man ada anam utom fo.”

Mma mbọrọ nte: “Ami mmoyụhọ ye mme n̄wed oro nnyịn inyenede. Nyomke efen.”

Enye ama ọdọhọ ete: “Afo udiọn̄ọke mbon America. Mmọ ẹyetụn fi usụn̄” (ini oro ẹkesimịn̄ mme n̄wed nnyịn ke United States).

Mma mbọrọ nte: “Baba, mbon America oro ndade nnam n̄kpọ idinamke oro.”

Ekem enye ama obụp ete: “Ndi afo ukemeke ndisịn udọn̄ nnọ mme esop mbufo nditịp okụk man ẹda ẹn̄wam ke ekọn̄ nte mme ido ukpono eken ẹnamde?”

Mma mbọrọ nte: “Utom mme isụn̄utom ukara edi oro.”

Enye ama ọdọhọ ete: “Ntak mûnyọn̄ke ufọk ukekere uban̄a emi?”

Mma mbọrọ nte: “Ke Exodus 20:13 ye 2 Timothy 2:24, Bible owụk nnyịn ete ikûwot owo ikûnyụn̄ un̄wana en̄wan.”

Okposụkedi ẹkeyakde mi nnyọn̄, ke ukperedem akwa owo ukara esede aban̄a ikpehe Fort Rosebery, obio oro ẹkotde Mansa idahaemi, ama ọdọn̄ ẹkot mi. Enye ama ọdọhọ ete: “N̄kot fi mi ndinam fi ọfiọk ete ke ukara odori ukpan ke mme n̄wed mbufo.”

Mma mbọrọ nte: “Ih. Mmokop mban̄a oro.”

“Ntre ka kpukpru esop mbufo nyụn̄ kasian mbon oro ẹsikponode Abasi ye afo ete mmọ ẹtan̄ kpukpru mme n̄wed oro ẹdi mi. Ndi se ntịn̄de an̄wan̄a fi?”

Mma mbọrọ nte: “Idịghe utom mi edi oro. Mbiomo mme isụn̄utom ukara edi oro.”

Edisobo On̄wụm Mfri

Ke ekọn̄ ama okokụre, nnyịn ima ika iso ndikwọrọ ikọ. Ke 1947, ami ndikosụk n̄kụre ndise esop kiet ke Mwamza ekedi oro, ke ini n̄kobụpde m̀mê ebiet odu oro n̄kemede ndidep kọp tea kiet. Ẹma ẹteme mi ufọk Ete Nkonde, emi ekenyenede ubet unyam tea. Ete Nkonde ye n̄wan esie ẹma ẹdara mi ufiop ufiop. Mma ndọhọ Ete Nkonde m̀mê enye ekeme ndikot ibuotikọ oro ọdọhọde “Hell, Ebiet Nduök Odudu ye Idori enyịn” ke n̄wed oro “Yak Abasi Edi Akpanikö,” ke adan̄aemi n̄n̄wọn̄de tea.

Ke mma n̄kọn̄wọn̄ tea n̄kụre mma mbụp nte: “Ntre hell an̄wan̄a fi didie?” Ke okopde n̄kpaidem aban̄a se enye okokotde, enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense ndien ke ukperedem enye ye n̄wan esie ẹma ẹna baptism. Okposụkedi enye mîkakaha iso ndidi Ntiense, n̄wan esie ye ediwak nditọ esie ẹma ẹdi. Ke nditịm ntịn̄, Pilney, kiet ke otu nditọ esie, ke osụk ananam utom ke ọfis n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Zambia. Ndien okposụkedi eka Pilney enen̄erede ọsọn̄ idahaemi, enye osụk ededi anam-akpanikọ Ntiense.

Ndinam Utom ke Ibio Ini ke Edem Usiahautịn Africa

Ọfis n̄kọk itieutom nnyịn ke Edere Edere Rhodesia, emi ẹketọn̄ọde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1948 ke Lusaka, ama ọnọ mi n̄ka Tanganyika (idahaemi edide Tanzania). Ami ye n̄wan mi ye Ntiense efen oro akasan̄ade ye nnyịn ima isan̄a ke ukot ibe ikpehe oro eketiede obot obot. Isan̄ oro akada nnyịn usen ita ndien nnyịn ima inen̄ede ikpa mba. Ke adan̄aemi n̄kobiomde ediwak eboho n̄wed, n̄wan mi okobiom ọfọn̄ nnyịn, ndien Ntiense eken ama obiom mme n̄kpọnna nnyịn.

Ke ini nnyịn ikesịmde Mbeya ke March 1948, ekese ama odu ndinam man in̄wam nditọete ẹnam mme ukpụhọde oro enen̄erede ekem ye mme ukpepn̄kpọ Bible. N̄kpọ kiet edi-o, ẹketịm ẹdiọn̄ọ nnyịn ke n̄kann̄kụk oro nte mbon Enyọn̄-Ukpeme. Okposụkedi nditọete ẹkenyịmede enyịn̄ oro Mme Ntiense Jehovah, owo ikadaha enyịn̄ oro inam n̄kpọ an̄wan̄wa. Ke adianade do, ama oyom ndusụk Mme Ntiense ẹsiọn̄ọ idem ẹkpọn̄ ndusụk ido edinam oro ẹkenyenede n̄kpọ ndinam ye edikpono mme akpan̄kpa. Edi etie nte ukpụhọde oro ọkọsọn̄de ediwak owo ndinam akan ekedi ndisịn ndọ mmọ ke n̄wed nte ekemde ye ibet, ẹnamde ndọ mmọ edi n̄kpọ eke ẹkponode.—Mme Hebrew 13:4.

Ke ukperedem, mma nnyene ifet ndinam utom ke mme ikpehe en̄wen ke Edem Usiahautịn Africa, esịnede Uganda. Mma mbiat n̄kpọ nte urua itiokiet ke Entebbe ye Kampala, ebiet emi ẹken̄wamde ediwak owo ndifiọk akpanikọ Bible.

Ikot Ndika New York City

Ke mma n̄kanam utom ke Uganda ke ndusụk ini, ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1956 mma ndisịm Dar es Salaam, kpa ibuot obio Tanganyika. Do ke n̄kaka n̄kokụt leta oro ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah ekewetde ọnọ ẹsọk mi. Leta oro ama esịne item aban̄ade ami nditọn̄ọ mben̄eidem ndidi New York man ndidụk akamba mbono ofụri ererimbot oro ẹkeyomde ndinịm ọtọn̄ọde ke July 27 esịm August 3, 1958. Ufọn idụhe nditetịn̄, idem ama aduai mi aban̄a edidụk mbono oro.

Ke ini ama ekedi edisịm, ami ye Luka Mwango, esenyịn efen oro asan̄ade-san̄a, ima ito ke Ndola ke ubomofụm ife ika Salisbury (idahaemi edide Harare), Usụk Usụk Rhodesia, ekem ito do ife ika Nairobi, Kenya. Do ke nnyịn ikoto ife ika London, England, ebiet emi ẹkedarade nnyịn ufiop ufiop. Ke ini ikoyomde ndidụk idap ke okoneyo oro ikakade ikesịm England, nnyịn ima ikop inemesịt inyụn̄ ika iso ndineme nte mfiaowo ẹkenen̄erede ẹdara nnyịn mbon Africa ntre. Ifiọk n̄kpọntịbe emi ama enen̄ede ọsọn̄ọ nnyịn idem.

Ke akpatre, nnyịn ima idi idisịm New York, ebiet emi ẹkenịmde mbono oro. Ke usen kiet ke ini mbono oro, mma nnọ mbụk mban̄a utom Mme Ntiense Jehovah ke Edere Edere Rhodesia. Usen oro, otuowo ẹma ẹsịne se ikperede ndisịm owo 200,000 oro ẹkebohode ke An̄wa Polo ye An̄wambre Yankee ke New York City. N̄kekemeke ndide idap okoneyo oro koro n̄kekerede mban̄a utịbe utịbe ifet oro n̄kenyenede.

Ikebịghike mbono oro ama okụre ndien nnyịn ima inyọn̄ọ obio nnyịn. Ke isan̄ unyọn̄ nnyịn, nnyịn ima ifiak idara ima ima ntatubọk nditọete nnyịn ke England. Ke isan̄ oro, ẹma ẹwụt nnyịn ke usụn̄ oro nnyịn mîkemeke ndifre nte ikọt Jehovah ẹdianade kiet, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto orụk m̀mê idụt ewe!

N̄kaiso Utom ye Mme Idomo

Ke 1967, ẹma ẹmek mi ndidi asan̄autom district—asan̄autom emi asan̄ade to ke circuit sịm circuit. Etisịm ini oro ibat Mme Ntiense ke Zambia ama ọkọri esịm se iwakde ibe owo 35,000. Ekem, ke ntak unana nsọn̄idem, ẹma ẹfiak ẹnọ mi n̄kanam utom nte esenyịn circuit ke Copperbelt. Nte ini akakade, Jeanette ama ọduọ udọn̄ọ onyụn̄ akpa ke edinam akpanikọ nnọ Jehovah ke December 1984.

Ke n̄wan mi ama akakpa, mma nnen̄ede n̄kop ubiak ke ini mme ukot mi oro mîkenịmke ke akpanikọ ẹkedoride mi ikọ ẹte ke ami n̄kowot ke ifọt. Edi ndusụk owo oro ẹkediọn̄ọde ẹban̄a udọn̄ọ Jeanette ẹkenyụn̄ ẹnyenede nneme ye abiausọbọ esie ẹma ẹnam se ikedide ntak n̄kpa oro an̄wan̄a mme ukot mi. Ekem idomo efen ama edi. Ndusụk ukot mi ẹma ẹyom mi nnam ido edinam ẹkotde ukupyanika. Ke ikpehe n̄kan̄ oro ntode, ido edinam emi esiyom ete ke ini nsan̄a ndọ akpade, nsan̄a ndọ oro osụhọde enyene ebuana idan̄ ye n̄kpet n̄kpet iman akpan̄kpa oro. Nte ededi, mma nsịn.

Nte ini akakade, mfịghe okotode mme ukot mi ama esịm utịt. Mma n̄kop idatesịt nte ke Jehovah ama an̄wam mi ndisọn̄ọ nda. Ọfiọn̄ kiet ke ẹma ẹkebụk n̄wan mi, eyenete kiet ama edi ebịne mi edidọhọ ete: “Brọda Kangale, afo ekenen̄ede edi n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ nnyịn ke ini n̄kpa n̄wan fo koro idụhe ido edinam unana uten̄e Abasi ndomokiet oro afo akayakde idem ọnọ. Nnyịn imọkọm fi ata etieti.”

Utịbe Utịbe Idọk

Isua 65 edi emi tọn̄ọ nte n̄kọtọn̄ọ utom ukwọrọikọ uyọhọ ini nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Edi n̄kpọ idatesịt didie ntem ke mme isua emi ndikụt ẹtọn̄ọde ediwak esop ke mme itie ikie ẹnyụn̄ ẹbọpde ediwak Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke mme ikpehe oro ami ini kiet ko n̄kanamde utom nte esenyịn emi asan̄ade-san̄a! Ọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte Mme Ntiense 2,800 oro ẹkedude ke 1943, idahaemi nnyịn imawak ibe mme anditan̄a Obio Ubọn̄ 122,000 ke Zambia. Ke akpanikọ, isua oko se iwakde ibe owo 514,000 ẹkedụk Editi ke idụt emi, emi mme andidụn̄ mîwakke isịm miliọn 11.

Kan̄a ke emi, Jehovah etịm ese aban̄a mi. Ke ini nyomde un̄wam ibọkusọbọ, eyenete Christian esida mi aka ufọkibọk. Mme esop ke ẹsụk ẹsikokot mi ndinọ utịn̄ikọ an̄wa, ndien emi esinam mi ndara mme idaha oro ọbọpde-bọp. Esop oro mbuanade esinam ndutịm ọnọ nditọete iban Christian ndisidi ke adiana ke adiana ndinam ufọk mi asana, ndien nditọete iren ẹsinọ idem unyịme unyịme ndida mi n̄ka mbono esop kpukpru urua. Mmọfiọk ke tutu amama n̄kpenyeneke utọ ima ima ukpeme emi ke mmen̄kpanamke n̄kpọ Jehovah. Mmọkọm Jehovah ke enye ndika iso nda mi nnam n̄kpọ ke utom ukwọrọikọ uyọhọ ini ye kaban̄a ediwak ifetutom oro nnyenede tutu esịm idahaemi.

Enyịn ẹtọn̄ọ ndikịm mi, ndien ke nsan̄ade n̄ka Ufọkmbono Obio Ubọn̄, nsinyene ndiduọk odudu ke usụn̄ ediwak ini. Etie nte ekpat n̄wed mi enen̄ede edobi mi ndikama idahaemi, ntre mmesinam enye efere ebe ke ndision̄o mme n̄wed ekededi oro mmendiyomke ke mbono esop. Utom an̄wautom mi awak ndidi edinịm ukpepn̄kpọ Bible ye mbon oro ẹsidide ufọk mi. Kpa ye oro, edi n̄kpọ inemesịt didie ntem ndifiak nse ediwak isua oro ẹkebede nnyụn̄ n̄keme ndikụt utịbe utịbe n̄kọri oro adade itie! Mmanam utom ke an̄wautom oro mme ikọ Jehovah oro ẹwetde ke Isaiah 60:22 ẹnyenede n̄wọrọnda edisu. Itie oro ọdọhọ ete: “Ekpri ayakabade edi tọsịn, esisịt oyonyụn̄ akabade edi ọkpọsọn̄ idụt: ami Jehovah nyanam enye awara ke ekem ini esie.” Ke akpanikọ, mmodu n̄kụt nte emi osude ke Zambia ye ke ofụri ererimbot.b

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 24]

Thomson ye mbon n̄kọk itieutom Zambia ke edem edem

[Ndise ke page 26]

N̄kọk itieutom Zambia mfịn