Jehovah Anam N̄kpọ ke Ima

NTE PETER PALLISER OBỤKDE

Ekedi December 1985. Ima ikop akwa nduaidem nte nnyịn ikọtọn̄ọde ndisụhọde n̄ka an̄wambehe ubomofụm ofụri ererimbot ke Nairobi, Kenya. Nte ikawatde idụk obio, ndise ye mme uyom oro mmehede ama anam mfiak nti mme n̄kpọ.

NNYỊN ikedi Kenya ndidụk Mbono District “Mbon Nsọn̄ọnda” eke Mme Ntiense Jehovah. Isua 12 mbemiso ini emi, ẹma ẹnyịk mi ye n̄wan mi ndikpọn̄ Kenya ke ntak ukpan oro ẹkedoride ke utom ukwọrọikọ nnyịn. Nnyịn ikodụn̄ do ke Bethel, kpa enyịn̄ emi ẹnọde mme ufọkutom n̄kọk itieutom eke Mme Ntiense Jehovah. Nso inem inem n̄kpọ n̄kpaidem ekebet nnyịn ntem nte nnyịn ikafiakde ika do!

Uyen Ntiense emi nnyịn ikọfiọkde toto ke ini enye ekedide isua iba ke emana ama an̄wam ndinam udia ke Bethel. Ke nsụhọde n̄kaha owo itiokiet ke otu mbon ubon Bethel ẹkedi mbon oro nnyịn ikọdiọn̄ọde ke ini mmọ ẹkedide nditọwọn̄. Nso n̄kpọ idatesịt ke ekedi ntem ndikụt mmọ idahaemi nte n̄kparawa owo, ọkọrọ ye mme ubon mmọ, kpukpru ẹsụk ẹsọn̄de idem ke utom ukwọrọikọ! Abasi nnyịn, Jehovah, ama ekpeme mmọ nte ekemde ye un̄wọn̄ọ Bible oro: “Afo anam ke ima ye mbonima.” (2 Samuel 22:26) Nso ukpụhọde ke n̄kokụt ntem ke ufọt ntọn̄ọ ntọn̄ọ uwem mi ye eti uwem oro n̄kparawa ẹmi ẹkedude!

Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Uwem ye Unana Uduak

N̄kamana ke Scarborough, England, ke August 14, 1918. Isua iba ke ukperedem eka mi ye eyenete mi an̄wan ẹma ẹwọrọ idụn̄ ẹka Canada, ntre ke isua ita efen oro ẹketienede ami n̄kodụn̄ ye ete mi, ekaeka mi, ye eyeneka ete mi an̄wan. Ke ini n̄kedide isua ition, Mama ama edimen mi ọnyọn̄ Montreal, Canada. Isua inan̄ ke ukperedem enye ama ọnọ mi mfiak nnyọn̄ England n̄kodụn̄ ye Papa nnyụn̄ n̄ka n̄wed.

Eka mi ye eyenete mi an̄wan ẹma ẹsiwet mi ke n̄kpọ nte kpukpru ọfiọn̄ itiokiet. Ke utịt utịt leta mmọ, mmọ ẹma ẹsitịn̄ udọn̄ mmọ ete ami ndi eti eyenisọn̄, nnam akpanikọ nnọ Edidem ye obio. Ekeme ndidi ibọrọ mi ẹma ẹsinam mmọ ẹkụt edikpu koro mma nsiwet nte ke ami nnịm nte ke ufreidụt ye ekọn̄ ifọnke. Edi, sia mmen̄kenyeneke eti ndausụn̄ ndomokiet, ke mme isua uyen mi, n̄konyụn̄ n̄kpọrọde ntre nsan̄a.

Ekem ke July 1939, urua itiokiet mbemiso Ekọn̄ Ererimbot II ọkọtọn̄ọde, ẹma ẹnyịk mi ẹsịn ke udịmekọn̄ Britain. N̄kedi isua 20 kpọt. Ikebịghike ẹma ẹnọ udịmekọn̄ mi aka edere edere France. Ke ini ubomofụm Germany ekebịnede nnyịn, nnyịn n̄kparawa owo ima iket ikan̄ nnyịn inyụn̄ itop mmọ. Nnyịn ikodu uwem ke ndịk. Nnyịn ima ifen̄e udịmekọn̄ Germany oro ekebịnede nnyịn, ndien ami n̄kesịne ke otu mbon oro ẹkebịnde ke Dunkirk ke akpa urua June 1940. Ke nteti udịmekọn̄ oro ẹkekpan̄ade ẹsuana ẹyọhọ esụk. Mma mbọhọ n̄kpọndịk oro nnyụn̄ ndibehe ke Harwich ke n̄kan̄ edem usiahautịn England ke ekpri nsụn̄ikan̄.

Ke isua oro eketienede, ke March 1941, ẹma ẹnọ mi n̄ka India. Do mma mbọ ukpep nte ọdiọn̄ n̄kpọutom. Ke mma n̄kodu ke ufọkibọk ke ndusụk ini ke ntak udọn̄ọ, ẹma ẹnọ mi n̄ka udịmekọn̄ okodude ke Delhi, ibuot obio India. Ke ndude oyom usụn̄ ọkpọn̄ ufọk edi nsụk n̄kopke nsọn̄idem, mma ntọn̄ọ ndikere mban̄a ini iso. Mma n̄kere akpan akpan mban̄a se iditịbede inọ nnyịn ke ini nnyịn ikpade.

Ndiwụt Obufa Ima Nsọn̄ọnda

Ekemmọ owo England, Bert Gale, ekedi owo ubet mi ke Delhi. Usen kiet enye ama etịn̄ ete ke “ido ukpono edi n̄kpọ Devil,” kpa ikọ oro ekedemerede udọn̄ mi. N̄wan esie ama akabade edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ndien ke ini ke ini, enye ama esinọ mme n̄wed Bible ẹsọk enye. Kiet ke otu emi, ekpri n̄wed Hope, ama omụm udọn̄ mi. Nneme esie aban̄ade idotenyịn ediset ke n̄kpa ama enen̄ede osụk mi esịt.

Ndusụk ini ke 1943, Bert ama enyene nneme ye owo emi mîkedịghe owo ekọn̄ emi okotode Britain ye India, Teddy Grubert, emi akanamde utom ye nnyịn ke itieidụn̄ mbonekọn̄. Ke n̄kpaidem nnyịn ima ikop ite ke Teddy ekedi Ntiense. Okposụkedi ẹma ẹkedori ukpan ke n̄wed Mme Ntiense Jehovah ke 1941, enye ama ada nnyịn aka mme mbonoesop ẹmi Mme Ntiense ẹkesinịmde ke Delhi. Ke ekpri esop oro, mma n̄kụt ata ufiop ufiop itie ebuana ke akpa ini ke uwem mi. Basil Tsatos, akanieren eyenete Christian otode Greece, ama enyene ọkpọkpọ udọn̄ ke idem mi onyụn̄ ọbọrọ mme mbụme mi. Enye ama ọnọ mme in̄wan̄în̄wan̄ ibọrọ Bible ke mme mbụme ẹban̄ade ntak emi nnyịn ikọride isọn̄ inyụn̄ ikpade, ediset ke n̄kpa, ye obufa ererimbot edinen ido oro Abasi ọn̄wọn̄ọde.—Utom 24:15; Rome 5:12; 2 Peter 3:13; Ediyarade 21:3, 4.

Ekpri n̄wed oro Peace—Can It Last?, oro ẹkemịn̄de ke 1942, ama omụm udọn̄ mi akpan akpan. Enye ama owụt Esop Ediomi Mme Idụt nte edide “ididuot unam.” (Ediyarade 17:3) Ke okotde oto Edi ibuot 17, ufan̄ikọ 11, eke Ediyarade, ekpri n̄wed oro ọkọdọhọ ete: “Ekeme ndidọhọ idahaemi nte ke Ediomi oro ‘ama odu, inyụn̄ idụhe aba.’” Ke akade iso, enye ama etịn̄ ete: “N̄ka mme idụt ererimbot ayafiak edidu.” Ke 1945, se iwakde ikan isua ita ke ukperedem, oro edi ukem ukem se iketịbede ke ini ẹketọn̄ọde esop Edidiana Mme Idụt!

Ke ini oro ẹkedoride ukpan ke n̄wed Mme Ntiense do, mma n̄keme ndin̄wam mbufa ufan mi. Ke ini katọn n̄kpri n̄wed Peace—Can It Last? ekedide edisịm, esop ama esiyak enye ọnọ mi man ntịm nnịm. Anie ekpekekere ndiyom n̄wed oro ẹdoride ukpan ke itienna mbonekọn̄? Ini kiet kiet oro n̄kesidụkde mme mbonoesop, mma nsimen ibat ibat ke otu n̄kpri n̄wed oro man n̄kọnọ nditọete. Mma nsikam ndịp mme ọkpọkpọ n̄wed Bible mmọ ke ini mmọ ẹkekopde ndịk ke ẹmọn̄ ẹdidụn̄ọde ufọk mmimọ. Ke akpatre, ke December 11, 1944, ẹma ẹdorode ukpan oro.

Ẹma ẹsịn ima nsọn̄ọnda mi kaban̄a mme ukpepn̄kpọ Christian ke udomo ke ini usọrọ Christmas eke 1943 oro ẹketịmde ẹnọ udịmekọn̄ nnyịn. Mma nsịn nditiene mbuana, sia mma n̄kekpep nte ke Jesus ikamanake ke ini etuep December ye nte ke mme akpa Christian ikenịmke usọrọ Christmas.—Men Luke 2:8-12 domo.

Ke ini ẹkenịmde mbono “Mme Ọnọ Ntọt Oro Ẹdianade Kiet” ke Jubbulpore (Jubalpur) ke December 27 esịm 31, 1944, ami mma ndu ke otu n̄kpọ nte owo 105 oro ẹkedụkde. Ediwak mme andidụk mbono ẹkenam isan̄ ẹto Delhi ẹsan̄a ke tren, kpa isan̄ oro oyomde usụn̄ akan kilomita 600. Tutu amama ndifreke utịbe utịbe idaha oro ke an̄wan̄wa itie oro, emi n̄kokụtde nte esop Jehovah odude ke edinam.

Ẹkenọ mme andidụk mbono oro itieidụn̄ ke mme dọmitri ufọkn̄wed, ke ebiet nnyịn ikọkwọde mme ikwọ Obio Ubọn̄ inyụn̄ idarade inem inem itie ebuana Christian. Ke mbono oro ami mma ntọn̄ọ ndibuana ke an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ, kpa utom oro esịt mi etịmde ama toto ke ntọn̄ọ.

Utom Uyọhọ Ini ke England

Mma mfiak nnyọn̄ England ke 1946 ndien ikebịghike mma ntọn̄ọ ndibuana ye Esop Wolverton. Okposụkedi nnyịn ikenyenede mme asuanetop Obio Ubọn̄ duop kpọt, mmọ ẹma ẹnam mi n̄kop inem, ndien mma n̄kop ukem uyụhọ oro n̄kokopde ke otu nditọete ke India. Vera Clifton ama ọwọrọ ada ke esop nte ata owo emi enemde itie. Ke ini n̄kọfiọkde nte ke enye enyene ukem udọn̄ oro n̄kenyenede ndidi asiakusụn̄, nte ẹkotde mme asan̄autom uyọhọ ini, nnyịn ima idọ ndọ, ke May 24, 1947. Mma ndiọn̄ ufọkisan̄, m̀mê ufọk emi ẹwatde-wat ẹsan̄a, ndien ke isua oro eketienede, nnyịn ima ibọ akpa efakutom usiak usụn̄ nnyịn, obio Huntingdon.

Ini oro nnyịn ikesiwat ke mme enan̄ukwak nnyịn ika efakutom obio-in̄wan̄ ke tụhi-tụhi usenubọk. N̄kukụre n̄kpọ oro ekesisịbede odụk utom ukwọrọikọ nnyịn ke ofụri usen kiet ekesidi ekpri nduọkodudu ndidia mfefere udia uwemeyo. Ọkpọkọm oyobio abara didie m̀mê edịm okpon ukot didie ke ini iwatde enan̄ukwak inyọn̄ ufọk, nnyịn ima isikop inemesịt ye uyụhọ ke utom Ọbọn̄.

Nte ini akakade nnyịn ima inyene udọn̄ nditat utom ukwọrọikọ nnyịn ndinyụn̄ mbuana “eti mbụk” ye mme owo ke mme idụt efen. (Matthew 24:14, NW) Ntre nnyịn ima isịn eben̄e ndidụk ufọkn̄wed mme isụn̄utom eke Gilead ke South Lansing, New York, U.S.A. Ke akpatre ẹma ẹnọ nnyịn ikot ndidụk ọyọhọ otu 26 eke Gilead oro ẹkekụrede ukpep ke February 1956.

Ntatara Utom Ukwọrọikọ ke Africa

Efakutom isụn̄utom nnyịn ekedi Northern Rhodesia (idahaemi edide Zambia) ke Africa. Ikebịghike ke ima ikebehe, ẹma ẹnọ nnyịn ikot ndinam utom ke Bethel ke idụt oro. Nte ubak utom mi ke Bethel, n̄kesise mban̄a mme leta Edem Usiahautịn Africa. Ke 1956, Kenya—kiet ke otu mme idụt Edem Usiahautịn Africa ẹmi—ekenyene Mme Ntiense inan̄ kpọt, ke adan̄aemi se iwakde ibe 24,000 ẹkedude ke Northern Rhodesia. Ami ye Vera ima itọn̄ọ ndikere nte ọkpọfọnde ndinam utom ke ebiet emi udọn̄ okponde akan.

Ekem, ke unana idotenyịn, mma mbọ ikot efen ndika Ufọkn̄wed Gilead, isan̄ enyeemi eke ọfiọn̄ duop oro ẹketịmde ẹnọ mme esenyịn. Ke n̄kpọn̄de Vera ke Northern Rhodesia, mma nnam isan̄ n̄ka New York City, emi Ufọkn̄wed Gilead okodude ini oro. Ke mma n̄kokụre ukpep oro ke November 1962, ẹma ẹnọ mi n̄ka Kenya n̄kọtọn̄ọ ọfis n̄kọk itieutom do. Etisịm ini emi Kenya ama enyene se ibede Mme Ntiense ikie.

Ke ini mfiakde nnyọn̄ Northern Rhodesia ndikosobo ye Vera, akana n̄waha Nairobi, Kenya, esisịt. Edi ke ini n̄kesịmde, Bill Nisbet, okụre ukpep ke ọyọhọ otu 25 eke Gilead, ama edisobo ye ami onyụn̄ asian mi ete ke ifet odu ndibọ unyịme otode ukara ndidụk Kenya ndondo oro. Nnyịn ima ikosobo ye mme anamutom ke ufọkutom esede n̄kpọ aban̄a uwọrọidụn̄, ndien ke minit ifan̄, mma mbọ unyịme ndinam utom ke isua ition. Ntre n̄kafiakke n̄ka Northern Rhodesia aba; utu ke oro, Vera ama ọnyọn̄ ebịne mi ke Nairobi.

Ke mma n̄kokụre usọp usọp ukpep oro ẹkenọde ke usem Swahili, nnyịn ima ibuana ye ekpri esop Nairobi ke utom ukwọrọikọ. Ndusụk ini ke ima ikọkwọrọ ikọ oro ikewetde-wet ke usem Swahili ikụre, enyeneufọk ama esidọhọ ete, “N̄kopke Ikọmbakara!” Kpa ye emi, nnyịn ima isịn ifịk ndien sụn̄sụn̄ ima ikan mfịna usem.

Efakutom nnyịn ama ọdọn̄ọ ikpọ ufọk ẹnyenede mme enyịn̄ Bible utọ nte Jerusalem ye Jericho. Udọn̄ ama ọkọri usọp usọp, ndien ke mme ikpehe ẹmi ediwak owo ẹma ẹkabade ẹdi mme asuanetop Obio Ubọn̄. Nso n̄wọrọnda utịp ke akpanikọ Bible ekenyene ntem ke idem mbon ẹmi! Edikere nte ke ekpụk kiet ọfọn akan efen ama osop nte edinam akpanikọ nnọ Obio Ubọn̄ akadade edidianakiet edi ke otu ikọt Jehovah. Idem edidọ mbon ekpụk efen ama ada itie, kpa n̄kpọ oro edide esen n̄kpọ ọnọ mbon oro mîdịghe Mme Ntiense.

Mbufa mme anditan̄a Obio Ubọn̄ ẹma ẹbọ akpanikọ ye ifịk. Ke uwụtn̄kpọ, Samson ama enyene ọkpọsọn̄ udọn̄ aban̄a akpanikọ Bible ndisịm obio emana esie tutu enye akaiso ndiben̄e ete ẹnọ mme asiakusụn̄ ẹdi do. Ke akpanikọ, enye ama ọbọp ufọk efen adian ke ufọk esie ke n̄kan̄ ikpehe Ukambani man anam itieidụn̄ odu ọnọ mmọ. Ikebịghike ẹma ẹtọn̄ọ obufa esop eke mme anditan̄a Obio Ubọn̄ do.

Ediwak ini mma nsika n̄kese nditọete nnyịn ke idụt Ethiopia ke Edem Usiahautịn Africa. Mmọ ẹma ẹsibiat hour 20 ke ọfiọn̄ kiet kiet ke utom ukwọrọikọ ke ẹbaharede ukem ukem, kpa ye oro ẹdude ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹbọde umia, ẹnyụn̄ ẹdude ke idak ukpeme kpukpru ini. Ini kiet bọs iba ẹmende nditọete iren ye iban ẹtode Ethiopia ẹma ẹwat urua kiet, ẹbede obot obot usụn̄ emi akamade n̄kpọndịk, ndikodụk mbono district ke Kenya. Ikike mmọ ke ndinam ndutịm man ẹnyene mme n̄wed Obio Ubọn̄ ke idụt mmọ ekedi n̄wọrọnda n̄kpọ. Nnyịn ke Kenya ima ikop inemesịt ndin̄wam ke ndinọ mmọ mme n̄wed.

Ukara okodori ukpan ke utom nnyịn ke Kenya ke 1973, ndien ẹma ẹnyịk mme isụn̄utom ndinyọn̄ọ. Ini oro nnyịn ima inyene se ibede Mme Ntiense 1,200 ke Kenya, ndien ediwak ke otu ẹmi ẹma ẹdi an̄wambehe ubomofụm ndikọm nnyịn unyọn̄ oro owo mîdifreke. Edidi mmọ ama onụk mme ekemmọ akaisan̄ ndibụp m̀mê nnyịn ikedi ndusụk orụk ọwọrọiso owo. Ami ye Vera ima ifiak inyọn̄ ika England ndien ẹma ẹnọ nnyịn efakutom do, edi ama ọdọn̄ nnyịn ndifiak n̄ka Africa.

Edifiak N̄ka Africa

Ntem, ọfiọn̄ ifan̄ ke ukperedem, nnyịn ima ibọ obufa utom, ke Bethel ke Accra, ibuot obio idụt Ghana emi odude ke edem usoputịn Africa. Mi kiet ke otu utom mi ama anam mi nsobo iso ye iso ye nsọn̄ọn̄kpọ oro nditọete nnyịn do ẹkesobode. Nte n̄kesede mban̄a edidep udia ye mme n̄kpọ eken nnọ ubon Bethel, idem ama akpa mi aban̄a ọkpọsọn̄ ekọmurua udia. Ediwak ini owo ikakam ikemeke ndidep mme n̄kpọ oro ẹkeyomde. Unana aranuwat ye unana mbai idem moto ẹma ẹda mme mfịna efen efen ẹdi.

Mma n̄kpep ufọn edinyene ime, kpa edu oro nditọete nnyịn ke Ghana ẹma ẹkekọkọri. Ekedi ata n̄kpọ nsịnudọn̄ ndikụt mmọ ẹtiede inemesịt inemesịt nte mmọ ẹsịnde idomo edinyene mme akpan n̄kpọ eke uwem ebe ke ndibọ ubọkedem. Nte utịp, ẹma ẹtịm ẹdiọn̄ọ ikọt Jehovah ke Ghana kaban̄a edinam akpanikọ mmọ ndien mmọ ẹma ẹnyene eti enyịn̄ ke iso ediwak ikpọ owo ukara.

Nte ededi, kpa ye oro n̄kpọ obụkidem akananade, uforo eke spirit ama aka iso ọkọri. Ke ofụri idụt oro, ẹma ẹkụt mme n̄wed Bible nnyịn ke ekperede ndidi ke kpukpru ufọk. Ndien nnyịn ima ikụt ibat mme anditan̄a Obio Ubọn̄ ke Ghana ọkọride oto 17,156 ke 1973 emi nnyịn ikebehede esịm se ibede 23,000 ke 1981. Ke isua oro kansa ikpaidem mi, nte eyịghe mîdụhe emi edisan̄a ke eyo ke India ye Africa akanamde enen̄ede ọsọn̄ ubọk, ama enyịk nnyịn ndikpọn̄ Ghana nnyụn̄ mfiak nnyọn̄ England man n̄kọbọ usọbọ kpukpru ini.

Mbufa Idaha ke England

Ke n̄kan̄ mi nnyịn ndifiak nnyọn̄ ọkọwọrọ ndinam akamba ukpụhọde ke utom ukwọrọikọ mi. Ama etịm emehe mi nditịn̄ ikọ ifụre ifụre ye mme owo ẹmi ẹkewụtde ukpono ẹnọ Abasi ye Bible. Edi ke London, ọsọsọn̄ ami ndikụt utọ edu oro. Mmokop n̄kpaidem mban̄a nte nditọete ẹnyenede ime ke Britain. Emi anam mi n̄kụt nte oyomde ẹkọri mbọm efen efen ẹnọ mme owo ẹmi “ẹdude ke nnanenyịn ẹnyụn̄ ẹsuanade” ke n̄kan̄ eke spirit.—Matthew 9:36.

Ke ima ikọkpọn̄ Africa, ami ye Vera ima inam utom ke Bethel London tutu esịm ini n̄kpa esie ke September 1991 ke edide isua 73 ke emana. Idịghe ekpri n̄kpọ nditaba utọ anam-akpanikọ nsan̄a oro emi akanamde utom ọkpọsọn̄ ọtọkiet ye ami ke utom ukwọrọikọ ke ata ediwak isua. Mmataba enye idiọk idiọk. Edi mmokop inemesịt ke eti nsịnudọn̄ oro mbọde nto ubon Bethel nnyịn emi enyenede n̄kpọ nte owo 250.

Ke akpanikọ mbat nte ke edi ifet ndikụt nte esop Jehovah asan̄ade aka iso iso ndinyụn̄ n̄kụt nte ata ediwak owo ẹnamde utom uyọhọ ini edi usụn̄uwem mmọ. Mmekeme ndisọn̄ọ ntịn̄ nnọ mbufo nte ke idụhe usụn̄uwem oro ọfọnde akan emi, koro “Jehovah . . . ikpọn̄ke mbonima esie.”—Psalm 37:28.

[Ndise ke page 23]

Nnyịn ima inam usiakusụn̄ ke England tọn̄ọde ke 1947 esịm 1955

[Ndise ke page 23]

Akpa ini ke utom ukwọrọikọ ke ini akamba mbono ke India

[Ndise ke page 23]

Ini nnyịn ikedide mme isụn̄utom ke Northern Rhodesia

[Ndise ke page 23]

Ke 1985, ye mme ufan ẹmi nnyịn mîkekwe ke isua 12