Mme Owo Ifiọkke Se Ẹkpedade nte Eti Ido Uwem
ỌWỌRỌETOP n̄ke kiet ọdọhọ ke Diogenes, kpa owo akwaifiọk emi okodụn̄de ke Athens ke ọyọhọ isua ikie inan̄ M.E.N., akakama utuenikan̄ ufọt uwemeyo iba asan̄a oyom eti owo edi ikwe.
Owo ifiọkke m̀mê n̄ke emi edi akpanikọ. Kpa ye oro, edieke Diogenes okpodude uwem mfịn, ikpakpaha owo idem edieke enye akpanamde se ikam ikande edikama utuenikan̄ ufọt uwemeyo iba nsan̄a nyom m̀mê iyokụt eti owo. Etie nte ediwak owo inyịmeke ke akpana ẹnọ mbet ido uwem oro kpukpru owo ẹkpenịmde. Ndutịm usuanetop ẹsiwak nditọt nte mme owo ẹdude ndiọi uwem—ke esịtufọk, ke ukara, ke utom, ke mbre mbuba, ke mbubehe, ye ke mme idaha eken. Owo imaha aba nti ido uwem eset. Mme owo ẹnyene eyịghe ẹban̄a mme edumbet oro ẹma ẹkedodu ke anyan ini, ẹsinyụn̄ ẹwak ndikpọn̄ mmọ. Ediwak owo ẹma nti ido ke inua kpọt.
Alan Wolfe, emi edide ẹkpep n̄kpọ mban̄a ido ukpono ye itie ebuana owo ọdọhọ ete: “Ke eset ke ẹkesinyene mbet ido uwem oro kpukpru owo ẹnịmde.” Alan ama ọdọhọ n̄ko ete: “Akananam idụhe ini oro mme owo ẹkerede ke ikpanaha ẹteteme mmimọ nte ikpodude uwem nte ẹkerede idahaemi.” N̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro ekotde Los Angeles Times ọdọhọ ke Jonathan Glover, kpa owo akwaifiọk, ọdọhọ ke mme owo ndifụmi mbet ido ukpono ye se ekese owo ẹdade nte nti ido uwem ẹnen̄ede ẹnam afai ẹyọhọ ke ererimbot ke isua ikie emi ẹkebede.
Nte ededi, kpa ye oro ekese owo mîfiọkke aba se ẹkpedade nte nti ido uwem, ndusụk owo ke ẹyoyom se idide nti ido uwem. Ke isua ifan̄ emi ẹkebede, Federico Mayor, akani akwa esenyịn ke ufọkutom emi ẹkotde UNESCO, ọkọdọhọ ke “akananam, idụhe ini oro ererimbot ẹnen̄erede ẹsịn idem ẹyom se idide nti ido uwem nte ẹnamde idahaemi.” Edi ererimbot nditre ndidu eti uwem iwọrọke ke eti ido uwem idụhe.
Nte ededi, ndi kpukpru owo ẹkeme ndinyịme ndinịm akpan edumbet kiet? Owo ikemeke. Mmọdo, edieke mîdụhe akpan edumbet oro kpukpru owo ẹnyịmede nte eti ye idiọk, didie ndien ke owo ekeme ndifiọk se idide eti ido uwem? Edi ọsọ n̄kpọ mfịn ndikere ke owo kiet kiet enyene ndibiere nte enye okpodude uwem. Kpa ye oro, afo omokụt ke utọ ekikere emi inamke mme owo ẹdu eti uwem ke usụn̄ ndomokiet.
Paul Johnson emi edide ewetmbụk eset eyen Britain ọdọhọ ke ndinịm ke owo kiet kiet ekpenyene ndibiere nte enye okpodude uwem “iyakke mme owo ẹkere . . . ke akpana idu eti uwem, inyụn̄ iyakke mme owo ẹnyene ata eti ido uwem” oro etiede nte ekedi ọsọ n̄kpọ mbemiso ọyọhọ isua ikie 20.
Mmọdo, ndi ẹkeme ndinyene “ata eti ido uwem,” mîdịghe, ndi ẹkeme ndinyene “eti edumbet oro kpukpru owo” ẹdade ẹdu uwem? Ndi odu n̄wed ekededi oro ekemede nditeme owo nti ido uwem oro ẹbịghide mîdinyụn̄ ikpụhọkede, emi ekemede ndinam uwem nnyịn enyene iwụk onyụn̄ anam inyene idotenyịn iban̄a ini iso? Ibuotikọ oro etienede ọyọbọrọ mbụme emi.