Peshitta—Bible Usem Syriac Anam Ẹfiọk Nte Ẹkesikabarede Bible ke Eset

ESISỊT ini mbemiso Jesus akafiakde ọnyọn̄ heaven, enye ama ọdọhọ mbet esie ẹtie ntiense ẹban̄a imọ “ke Jerusalem ye ke ofụri Judea ye Samaria tutu esịm ata utịt ikpehe isọn̄.” (Utom 1:8) Mbet esie ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam emi, ifeheke owo enyịn. Edi ikebịghike ukwọrọikọ mmọ ke Jerusalem ama anam ẹkọbọ mmọ; ẹma ẹkam ẹwot Stephen ke ntak emi. Ediwak mbet Jesus ẹma ẹfen̄e ẹkedụn̄ ke Antioch ke Syria. Antioch ekedi kiet ke otu ikpọ obio emi Rome ẹkekarade. To ke Antioch sịm Jerusalem ekedi n̄kpọ nte kilomita 550.—Utom 11:19.

Mbet Jesus ke Antioch ẹma ẹka iso ẹkwọrọ “eti mbụk” ẹban̄a Jesus, ndien ediwak mbon oro mîdịghe mme Jew ẹma ẹkabade mme andinịm ke akpanikọ. (Utom 11:20, 21) Okposụkedi emi ẹkesemde usem Greek ke Antioch, usem Syriac ke ẹkesem ke mme obio eken ke Syria.

ẸKABADE ETI MBỤK ẸSỊN KE USEM SYRIAC

Isua ifan̄ ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, mme Christian emi ẹsemde usem Syriac ẹma ẹtọn̄ọ ndiwak. Ama oyom ẹkabade eti mbụk ẹsịn ke usem mmọ. Ntem, etie nte akpa usem emi ẹkekabarede ndusụk ikpehe ke N̄wed Abasi Usem Greek ẹsịn ekedi Syriac, idịghe Latin.

Ke n̄kpọ nte isua 70 ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, Tatian eyen Syria emi ekedide ewetn̄wed okonyụn̄ odude uwem n̄kpọ nte isua 120 C.E. esịm 173 C.E., ama osion̄o se ẹwetde ke Gospel mbinan̄ ewet ke n̄wed kiet. Enye ekewet n̄wed emi ke usem Greek m̀mê Syriac, ẹsinyụn̄ ẹkot n̄wed esie emi Diatessaron, (ikọ Greek emi ọwọrọde “ẹda [Gospel] mbinan̄ ẹwet.”) Nte ini akakade, eyen Syria emi ekekerede Ephraem okonyụn̄ odude uwem n̄kpọ nte isua 310 C.E. esịm 373 C.E., ama osio n̄wed emi anamde Diatessaron enen̄ede an̄wan̄a owo. Emi owụt ke ediwak mme Christian emi ẹkesisemde usem Syriac ẹma ẹsikot Diatessaron.

Diatessaron enen̄ede ebehe nnyịn mfịn. Ntak ebehede? N̄kpọ nte isua 200 emi ẹkebede, ndusụk ntaifiọk emi ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹkedọhọ ke ẹkewet mme Gospel ke n̄kpọ nte isua 30 ama ekebe tọn̄ọ mme apostle ẹkekpan̄a. Oro akanam mmọ ẹdọhọ ke se mme Gospel ẹtịn̄de ẹban̄a Jesus idịghe akpanikọ. Edi ata n̄kani Diatessaron oro ẹkụtde owụt ke etisịm isua 50 tọn̄ọ mme apostle ẹkekpan̄a, ke ediwak owo ẹma ẹnyenyene Gospel Matthew, Mark, Luke, ye John. Ntre, anaedi ẹma ẹwewet mmọ anyan ini mbemiso ini oro. Ke adianade do, Tatian ekenen̄ede ada Matthew, Mark, Luke, ye John emi ẹdide ata mme Gospel ewet Diatessaron utu ke ndida mme inua-okot Gospel n̄wet. Emi ọwọrọ ke owo ikadaha mme inua-okot Gospel nte Ikọ Abasi.

Etisịm isua 300 tọn̄ọ nte mme apostle ẹkekpan̄a, ata ediwak owo ke edem edere Mesopotamia ẹma ẹnyene Bible emi ẹkekabarede ẹsịn ke usem Syriac. Etie nte ẹkekabade Bible emi esisịt ini ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a. Enye ama esịne kpukpru n̄wed Bible ke ẹsiode 2 Peter, 2 John, 3 John, Jude, ye Ediyarade ẹfep. Ẹkot enye Peshitta, emi ọwọrọde “Emem utom” m̀mê “An̄wan̄a.” Peshitta edi kiet ke otu mbịghi-n̄kan ye mfọnn̄kan n̄wed emi owụtde nte ẹkekabarede Bible ke eset tutu nnyịn idinyene Bible mfịn emi.

N̄ko, enyene usenọfiọn̄ emi ẹkewetde ke idem Peshitta kiet oro ẹkekụtde. Ẹkewet 459/460 C.E., ndien idụhe n̄kani Bible oro ẹkụtde emi ẹnyenede usenọfiọn̄ oro ebịghide ntem. Ke n̄kpọ nte isua 400 ama ekebe tọn̄ọ mme apostle ẹkekpan̄a, ẹma ẹsio obufa Peshitta edi, ẹnyụn̄ ẹdọn̄ n̄wed Bible ition oro mîkesịneke ke akpa oro. Ẹkekot obufa emi Philoxenian Version.

ẸKỤT MME N̄WED ESET EFEN KE USEM SYRIAC

Mbemiso isua 1801, ekpere ndidi kpukpru N̄wed Abasi Usem Greek, oro edi, Matthew esịm Ediyarade, oro ẹkenyenede ke akpasarade usem Greek ẹkedi mbon oro ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua 300 ama ekebe tọn̄ọ mme apostle ẹkekpan̄a. Owo ikenyeneke mbon oro ẹbịghide ẹkan oro. Oro akanam ntaifiọk oro ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹnen̄ede ẹma Vulgate usem Latin ye Peshitta usem Syriac. Ini oro, ndusụk owo ẹkedọhọ ke enyene akani Bible usem Syriac emi ebịghide akan Peshitta. Mmọ ẹkedọhọ ke ini ẹkefiakde ẹkpụhọ ndusụk n̄kpọ ke Bible emi ke ẹkesio Peshitta edi. Edi owo ikọdiọn̄ọke m̀mê Bible ewe ikedi oro. Sia akani Bible usem Syriac ama okododu esisịt ini ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, ọwọrọ utọ Bible emi ayanam ẹfiọk se ikesịnede ke ata akpa Bible, ndien emi eyenen̄ede enyene ufọn ọnọ ntaifiọk emi ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible. Ndi akani Bible usem Syriac ama odu ke akpanikọ? Ndi ẹma ẹkụt enye?

Ih, ama odu, ẹma ẹnyụn̄ ẹkụt! N̄kani Bible iba ke ẹkekụt ke usem Syriac. Akpa edi enye emi ẹkekabarede n̄kpọ nte isua 300 ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a. Enye ekesịne ke otu ediwak n̄kani n̄wed usem Syriac emi Itie Ubon N̄kpọeset Britain ẹkebọde ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k kiet ke Desat Nitrian ke Egypt ẹdep ke 1842. Ẹkekot enye Curetonian Syriac sia William Cureton, emi ekedide udiana owo emi esede enyịn ke itie ubon n̄wed eset, okokụt onyụn̄ anam ẹdiọn̄ọ ke utọ n̄kpọ emi odu. Gospel mbinan̄ esịne ke n̄wed emi, edi ewet mmọ ntem—Matthew, Mark, John, ye Luke.

Udiana n̄wed eset emi osụk odude tutu mfịn edi Sinaitic Syriac. Amanamba oro iketịn̄de iban̄a do ke ntọn̄ọ ẹnyene ubọk ke enye emi. Okposụkedi emi Agnes mîkakaha ufọkn̄wed ntaifiọk, enye ama ekpep usem esenidụt itiaita, ndien kiet ke otu mmọ ekedi Syriac. Ke 1892, Agnes ama okụt ata akpan n̄kpọ ke ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k St. Catherine ke Egypt.

Ke ekpri ubet emi ẹsibonde n̄kpọ, enye ama okụt n̄wed eset emi ẹwetde n̄kpọ ke usem Syriac. Enye ọdọhọ ke n̄wed emi “ikedịghe se owo ese sia ama edehe ebe nde, ndien ekpere ndidi kpukpru ikọn̄ esie ẹkediana kiet sia owo mîkokụbọkede enye ke ata ediwak isua.” Ekedi akani n̄wed emi ẹma ẹkesọhi akpa se ẹkewetde ẹfep, ẹwet obufa. Obufa n̄kpọ oro ẹkewetde mi ke usem Syriac akaban̄a iban emi ẹdide ndisana owo. Edi Agnes ama osụk ekeme ndikot akpa n̄kpọ emi ẹkewetde do onyụn̄ okụt mme ikọ emi “eke Matthew,” “eke Mark,” m̀mê “eke Luke” ke enyọn̄ n̄wed oro. Se enye okokụtde oro ekedi Gospel mbinan̄ emi ẹkewetde ke n̄wed eset ke usem Syriac. Ntaifiọk ẹdọhọ ke ẹkewet n̄wed emi ke ekperede ndisịm isua 300 tọn̄ọ mme apostle ẹkekpan̄a.

Ẹda Sinaitic Syriac nte kiet ke otu ata akpan n̄wed Bible eset emi akanam ẹkụtde. N̄wed eset en̄wen emi owo mîdaha ibre mbre edi eke usem Greek oro ẹkotde Codex Sinaiticus ye Codex Vaticanus. Idahaemi ata ediwak owo ẹnịm ke n̄wed eset emi ẹkotde Curetonian Syriac ye Sinaitic Syriac ẹdi n̄kani Gospel usem Syriac emi ẹkekabarede n̄kpọ nte isua 100 ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a.

‘IKỌ ABASI NNYỊN EDIBỊGHI KE NSINSI’

Ndi mme n̄wed eset oro ẹkụtde mi ẹkeme ndinyene ufọn nnọ nnyịn emi ikotde Bible mfịn? Ekeme. Da Gospel Mark ke uwụtn̄kpọ. Ndusụk Bible etre Gospel emi ke ibuot 16 ufanikọ 8, edi mbon eken ẹtre ke ufanikọ 20. Mmọ ẹda m̀mọ̀n̄ ufan̄ikọ 9 esịm 20? Se ẹwetde ke mme ufan̄ikọ emi esịne ke n̄wed eset usem Greek emi ẹkotde Codex Alexandrinus, emi ẹkewetde n̄kpọ nte isua 300 ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, afiak esịne ke Vulgate usem Latin ye ke ebiet en̄wen. Edi mme n̄wed eset usem Greek emi ẹdide ata nnennen, emi ẹkenyụn̄ ẹwetde n̄kpọ nte isua 200 ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a—oro edi, Codex Sinaiticus ye Codex Vaticanus—ẹtre Gospel Mark ke ibuot 16 ufan̄ikọ 8. Sinaitic Syriac etre n̄ko ke ufan̄ikọ 8, ndien emi owụt ke mme owo ẹkediwet ufanikọ 9 esịm 20 ẹdian, ke mme ufan̄ikọ emi ikodụhe ke ata akpa Gospel emi Mark ekewetde.

Se uwụtn̄kpọ en̄wen mi. Ke ata ediwak Bible oro ẹkekabarede ke n̄kpọ nte isua 200 emi ẹkebede, mbon emi ẹnịmde ke Abasi edi ita-ke-kiet ẹma ẹdian udịmikọ ke 1 John 5:7 ndisọn̄ọ ukpepn̄kpọ mmọ. Edi udịmikọ emi isịneke ke ata n̄kani Bible usem Greek. Isịneke n̄ko ke Peshitta. Kpukpru emi owụt ke se mme owo ẹkediwetde ẹdian ke 1 John 5:7 idịghe Ikọ Abasi.

Omokụt do ke Jehovah Abasi anam ika iso inyene Edisana Ikọ esie, kpa nte enye ọkọn̄wọn̄ọde. Bible ọdọhọ nnyịn ete: “Awawa mbiet amasat, ikọn̄ emeyemede; edi amaedi ikọ Abasi nnyịn, enye eyebịghi ke nsinsi.” (Isaiah 40:8; 1 Peter 1:25) Bible oro ẹkotde Peshitta edi kiet ke otu n̄wed eset emi enen̄erede an̄wam ẹkabade Bible ẹnọ kpukpru owo mfịn.