Se Ifiọk Ntaifiọk Anamde Ọnọ Fi

Ntaifiọk ẹsida ini ẹkpep n̄kpọ ẹban̄a ekondo nnyịn emi. Mmọ ẹsitịm ẹse n̄kpọ, ẹdomo n̄kpọ ẹse, ẹnyụn̄ ẹnam ndụn̄ọde. Utom mmọ esikpon n̄kpọ etieti. Ukpepn̄kpọ ye ndụn̄ọde emi mmọ ẹsinamde esida ediwak urua, ọfiọn̄, m̀mê isua. Ndusụk ini, se mmọ ẹkekpade utom ẹnam isiwọrọke usụn̄. Edi ediwak ini esiwọrọ usụn̄, ndien mmọ ẹsida ifiọk emi ẹnam n̄kpọ ẹnọ owo. Ẹyak ise uwụtn̄kpọ ifan̄.

Kọmpeni kiet ke obio mbakara ẹsio n̄kpọ emi owo ekemede ndida n̄n̄wọn̄ mmọn̄ emi mîsanake, edi imenke udọn̄ọ. Ẹsikama n̄kpọ emi ẹn̄wọn̄ mmọn̄ ke ini oto-obot afanikọn̄ etịbede, utọ nte unyekisọn̄ emi eketịbede ke Haiti ke 2010.

Enyene n̄kpọ emi ntaifiọk ẹsiode ẹdi emi esinamde owo ọfiọk ebiet emi enye odude ye nte ẹkpesan̄ade ẹkesịm ebiet emi enye akade. Ẹkesio n̄kpọ emi ẹnọ mbonekọn̄. Edi nte ini akade, ẹma ẹnyịme kpukpru owo ẹtiene ẹkama. N̄kpọ emi esin̄wam mme awat ubomisọn̄, mme awat ubomofụm, mme awat nsụn̄ikan̄, mme atautop, ye mbon emi ẹsikade isan̄ ke ebiet emi akanam mmọ mîkaha. Ntaifiọk ẹnam emem utom owo ndidiọn̄ọ usụn̄ n̄kesịm ebiet ekededi emi enye oyomde ndika.

Ndi emenyene fon, kọmputa, mîdịghe ndi emesidụk Intanet? Ndi ama ọdọn̄ọ ndien idahaemi idem ọtọn̄ọ ndisọn̄ fi ke ntak mbufa ibọk emi ẹsiode ẹdi ye mbufa usụn̄ emi ẹsọbọde owo idem? Ndi akanam omodụk ubomofụm? Edieke edide ntre, ọwọrọ amadia ufọn ndusụk n̄kpọ emi ntaifiọk ẹnamde ẹnọ owo.

SE NTAIFIỌK MÎKEMEKE NDINAM

Ntaifiọk ke ẹdụn̄ọde ekondo nnyịn emi man ẹfiọk mme n̄kpọ emi mmọ mîfiọkke kan̄a. Enyene ntaifiọk emi utom mmọ edide ndidụn̄ọde n̄kpri-n̄kan n̄kpọ emi odude ke ekondo nnyịn emi, ke ini ntaifiọk en̄wen ẹdụn̄ọrede se iketịbede ediwak biliọn isua emi ẹbede man ẹse m̀mê ẹyekeme ndifiọk nte ekondo nnyịn emi ọkọtọn̄ọde. Nte ntaifiọk ẹdụn̄ọrede mme n̄kpọ emi, ndusụk mmọ ẹdụk ẹkesịm ebiet emi owo mîdaha ata enyịn ikụt. Ntre, mmọ ẹkere ke edieke Abasi emi Bible etịn̄de aban̄a okpodude, ke mmimọ ikpokụt enye.

Ndusụk ntaifiọk emi ẹkponode ẹnam se ikande oro. Ataifiọk emi ekerede Amir D. Aczel ekewet ete ke ntaifiọk ẹdomo ndida ifiọk mmọ n̄wụt ke Abasi idụhe. Ke uwụtn̄kpọ ataifiọk emi ekpepde n̄kpọ aban̄a ekondo, emi mme owo ẹnyụn̄ ẹnen̄erede ẹkpono, ọdọhọ ke ‘sia n̄kpọ mîdụhe ndiwụt ke Abasi emi okobotde ekondo odu, ke owụt ifiọk ndidọhọ ke enye idụhe.’ Mbon en̄wen ẹdọhọ ke se Abasi oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible esinamde “etie ibọk ibọk” onyụn̄ edi “n̄kari emi owo mîkemeke ndifiọk.”a

Edi ndi ntaifiọk ẹdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ ẹban̄a ekondo, emi akpanamde mmọ ẹdọhọ ke Abasi idụhe? Ihih. Imọfiọk ke ntaifiọk ẹnam ediwak n̄kpọ, edi ediwak mmọ ẹnyịme ke ediwak n̄kpọ ẹdu emi mmimọ mîdiọn̄ọke mîdinyụn̄ idiọn̄ọke-diọn̄ọ. Ke uwụtn̄kpọ, Steven Weinberg, ataifiọk emi ọkọbọde ata akamba enọ ke ntak ifiọk esie, ọdọhọ ete: “Tutu amama, nnyịn idifiọkke kpukpru n̄kpọ.” Prọfesọ Martin Rees, ataifiọk emi esikpepde n̄kpọ aban̄a ikpaenyọn̄, ọdọhọ ete: “Odu mme n̄kpọ emi owo mîdifiọkke tutu amama.” Se idude edi ke ntaifiọk isụk idiọn̄ọke ata ediwak n̄kpọ ke ererimbot emi, ọtọn̄ọde ke ata ekpri n̄kpọ nte nsen idem owo tutu esịm akwa n̄kpọ nte akaka ekondo emi. Se uwụtn̄kpọ ifan̄ emi:

• 

  Enyene ediwak n̄kpọ emi aban̄ade nsen idem owo emi ntaifiọk mînen̄ekede ifiọk. Kiet edi nte nsen idem owo esibaharede. En̄wen edi nte nsen emi esisan̄ade osion̄o n̄kpatan̄a n̄kpọ ke udia emi idiade ye nte enye esisan̄ade ọnọ owo odudu.

• 

  Enyene odudu emi esidụride n̄kpọ aka isọn̄. Odudu emi esinam owo afiak edida ke isọn̄ edieke enye ọfrọde. Kpa enye esinam ọfiọn̄ asan̄a ke nnennen itie esie akanade isọn̄ emi. Edi ntaifọk inen̄ekede ifiọk nte kpukpru emi ẹsisan̄ade.

• 

  Enyene ata ediwak n̄kpọ emi ntaifiọk ẹkerede ke ẹdu ke ekondo, edi emi owo mîkemeke ndikụt m̀mê ndifiọk nte mmọ ẹtiede, idem ọkpọkọm ẹkama ikpọ ukwakutom ntaifiọk ẹse.

Mme n̄kpọ en̄wen ẹdu emi ntaifiọk mîdiọn̄ọke. Ntak ọfọnde ifiọk emi? Ataifiọk en̄wen emi ẹkponode etieti ekewet ete: ‘Mme n̄kpọ emi nnyịn mîdiọn̄ọke ẹwak ẹkan mme n̄kpọ emi idiọn̄ọde. Ami n̄kere ke ifiọk ntaifiọk akpakam ananam idem akpa nnyịn, onyụn̄ anam iyom ndifiọk mme n̄kpọ en̄wen, utu ke ndisọn̄ọ nyịre ke ekikere idem nnyịn.’

Mmọdo, edieke afo ekerede m̀mê ifiọk ntaifiọk ọmọn̄ ada itie Bible onyụn̄ anam mme owo ẹkûnịm ke Abasi do, kere emi ise: Ntaifiọk ẹnyene ikpọ ukwakutom, edi odu ediwak n̄kpọ emi mmọ mîfiọkke. Ndi okpowụt ifiọk ndidọhọ ke mme n̄kpọ oro mmọ mîfiọkke do idụhe? Ke ẹma ẹketịn̄ ediwak n̄kpọ ke Encyclopedia Britannica ẹban̄a nte ukpepn̄kpọ oro aban̄ade nte ekondo ọkọtọn̄ọde onyụn̄ akade iso, kop se ẹketịn̄de mi ke akpatre: “Ke ntaifiọk ẹma ẹkekpep n̄kpọ ẹban̄a ekondo ke n̄kpọ nte isua 4,000 emi ẹbede, enyene ata ediwak n̄kpọ emi nnyịn mîsụk ifiọkke nte mbon Babylon mîkonyụn̄ ifiọkke.”

Mme Ntiense Jehovah ẹdiọn̄ọ ke owo kiet kiet enyene unen ndibiere se enye enịmde. Ntre nnyịn isinyịkke-nyịk owo enịm se nnyịn inịmde. Nnyịn idomo ndinam item Bible emi: “Ẹyak kpukpru owo ẹkụt eti ibuot mbufo.” (Philippi 4:5) Oro anam idọhọ fi etiene ese nte ndusụk se ntaifiọk ẹkpepde ẹkemde ye Bible.