Nte Ikpaidem Isọnsi Emi Ntaifiọk Ẹkotde Ibuot Aban̄ Esinamde Idemesie Asana

N̄kpri n̄kpọ emi ẹbietde uta edemubom ye mme n̄kpọ emi ẹbietde idet ọmọn, emi ẹsidianade ke ekpatidem nsụn̄ikan̄ ẹkọri ẹsinọ mme awat-nsụn̄ikan̄ mfịna etieti. Mmọ ndidiana ntre nyọhọ ekpatidem nsụn̄ikan̄ isiyakke nsụn̄ikan̄ ọsọp uwat ke mmọn̄, ndien emi esinam nsụn̄ikan̄ adia aranuwat akan nte akpadiade. Esinyụn̄ oyom ẹsio nsụn̄ikan̄ ke akpa ẹdi obot ẹdiyet ke isua ifan̄ kpọt ebede. Ntaifiọk ke ẹdụn̄ọde mme n̄kpọ-obot ẹyom se idin̄wamde mmọ ẹkan mfịna emi.

Kere ise: Ẹnam ndụn̄ọde ẹkụt ke enyene nte isọnsi emi ẹkotde ibuot aban̄, emi onyụn̄ enyenede nnyan mba (Globicephala melas) esinamde idemesie asana. Ikpaidem isọnsi emi enyene ata nin̄inin̄i ndudu ntem. Nte ndudu emi ekpride isiyakke ekprikkprik n̄kpri n̄kpọ emi ẹbietde uta edemubom ẹkeme ndiyịre ke ikpaidem isọnsi emi. Udọt emi ọdọn̄ọde ke nin̄inin̄i ndudu oro isiyakke n̄kpọ emi ẹbietde idet ọmọn (algae) ye n̄kpri unam udọn̄ọ (bacteria) ẹdiana mmọ ke idem. Isọnsi emi ama ọfọrọde akani ikpaidem esie ọduọk, enye esifiak osion̄o obufa udọt.

Ntaifiọk ẹduak ndinam n̄kpọ ke ekpatidem nsụn̄ikan̄ emi edikemede ndinam ukem se ikpaidem isọnsi emi esinamde. Ke ini edem, ẹkesiyet ndom mbakara emi mîyakke n̄kpri n̄kpọ emi ẹbietde uta edemubom ye mme n̄kpọ emi ẹbietde idet ọmọn ẹkeme ndiyịre ke ekpatidem nsụn̄ikan̄. Edi ke ndondo emi, ẹkpan utọ ndom mbakara enye emi ẹsiwakde ndiyet ke ekpatidem nsụn̄ikan̄ sia esiwowot n̄kpọ ke mmọn̄. Se ntaifiọk ẹduakde ndinam edi ndinam n̄kpọ emi enyenede n̄kpri n̄kpri ndudu nsịn mmọn̄ibọk emi mîdiwotke-wot n̄kpọ ke mmọn̄ ndian ke ekpatidem nsụn̄ikan̄, nnyụn̄ nnam n̄kpọ emi ebietde iyịre emi ẹdade ukwak ẹnam mfụk enye. Ekem mmọn̄ibọk oyoto mme ndudu iyịre oro ọwọrọ sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄. Ke ini mmọn̄ inyan̄ abuahade ye mmọn̄ibọk oro, enye ayakabade etie udọt udọt, mbabari mbabari, ofụk ekpatidem nsụn̄ikan̄. Udọt udọt mbabari mmọn̄ibọk oro isịmke milimita kiet ke ukon̄. Nte ini akade, enye ayataha sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, ndien se ededi emi akadianade do ayasan̄a ntre adian̄ade ke ekpatidem nsụn̄ikan̄. Ekem obufa mmọn̄ibọk ayafiak ọwọrọ ofụk ekpatidem nsụn̄ikan̄ oro.

Ndomonse emi ẹnamde ke itie unam ndụn̄ọde owụt ke ẹkpekeme ndinam se ẹtịn̄de emi, ke n̄kpata n̄kpọ ifan̄ kpọt ẹdikeme ndiyịre ke ekpatidem nsụn̄ikan̄. Emi ayanam akamba ufọn ọnọ mme kọmpeni emi ẹsidade nsụn̄ikan̄ ẹmen n̄kpọ ẹka nsio nsio itie, sia ndisio nsụn̄ikan̄ ndi obot ndiyet esikpa ata ediwak okụk.

Afo ekere didie? Ndi ikpaidem isọnsi emi ntaifiọk ẹkotde ibuot aban̄, emi esikemede ndinam idemesie asana okofoforo? Mîdịghe ndi ẹkebobot?