Nditọ Ammon Mbon Oro Ẹkedade Idiọk Ẹsio Usiene Mfọn
AKWA obio eyomfịn oro ẹkotde Amman, ibuot obio ubọn̄ mbon Hashem eke Jordan, osụk enyenyene n̄kpọ ẹdade ẹti mme owo emi ẹma ẹkebe ẹfep ke isọn̄. Mmọ ẹkedi nditọ Ammon. Mmọ ẹkedi mmanie, ndien nso ukpepn̄kpọ ke nnyịn ikeme ndikpep nto iduọ mmọ?
Nditọ Ammon ẹkedi mme andito ubon edinen owo oro Lot. (Genesis 19:35-38) Sia Lot ekedide eyen eyeneka Abraham, afo emekeme ndidọhọ ke nditọ Ammon ẹkedi nditọ eyeneka ete nditọ Israel. Nte ededi, nditọ Lot ẹma ẹwọn̄ọde ẹbịne utuakibuot nsunsu abasi. Kpa ye oro, Jehovah Abasi ama akaiso ndinyene udọn̄ ke idem mmọ. Nte idụt Israel ẹkesan̄ade ẹkpere Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Abasi ama odụri mmọ utọn̄ ete: “Kûdutụhọ [nditọ Ammon], kûnyụn̄ un̄wana ekọn̄ ye mmọ: koro mmendaha baba ubak isọn̄ nditọ Ammon nnọ fi ada: koro mma n̄kada enye nnọ nditọ Lot ẹda.”—Deuteronomy 2:19.
Ndi nditọ Ammon ẹma ẹwụt esịtekọm ke utọ mfọnido oro? Ke edide isio ye oro, mmọ ẹma ẹsịn ndinyịme nte ke Jehovah ama ọnọ mmọ n̄kpọ ekededi. Mmọ ẹma ẹda uyịre uyịre usua oro ẹkenyenede ẹban̄a ikọt Abasi, kpa nditọ Israel, ẹsio usiene eti udọn̄ emi Abasi ekenyenede ke idemmọ. Okposụkedi nditọ Israel ẹkewụtde ukpono ẹnọ ewụhọ Jehovah mîkonyụn̄ idomoke ndin̄wana ye mmọ, nditọ Ammon ye nditọeka mmọ ẹdide nditọ Moab ẹma ẹkop ndịk. Edi akpanikọ, nditọ Ammon ikan̄wanake ekọn̄, edi mmọ ẹma ẹkpe prọfet oro ẹkekotde Balaam ẹsịn ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye osụn̄i Israel!—Numbers 22:1-6; Deuteronomy 23:3-6.
Ekem esen esen n̄kpọ ama otịbe. Bible ọtọt ete ke Balaam ikekemeke ndisụn̄i isụn̄i esie. Enye ekekeme nditan̄a edidiọn̄ kpọt ndori mmọ, ọdọhọde ete: “Ọfọfọn ọnọ owo eke ọfọnde ye afo, onyụn̄ ọdọdiọk ọnọ owo eke osụn̄ide fi.” (Numbers 24:9) Mbon oro ẹkebuanade, esịnede nditọ Ammon, ẹkpekenyene ndikpep okopodudu ukpepn̄kpọ nto emi: Ke ini ikọt Abasi ẹkebuanade, enye ama otịm idem mfọn mfọn ndisịbe ndụk ke ibuot mmọ!
Nte ededi, nditọ Ammon ẹma ẹkaiso ẹyom mme usụn̄ ndibiọn̄ọ Israel. Ke eyo mme Ebiereikpe, Ammon ama odụk ediomi ye Moab ye Amalek ẹnyụn̄ ẹda en̄wan ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, ẹdụkde ẹkosịm Jericho. Nte ededi, edikan ekedi ke ibio ini, nte Ebiereikpe Ehud edide eyen Israel ekebịnde mme ada en̄wan ndụk oro ẹfiak edem. (Judges 3:12-15, 27-30) Ọkpọsọn̄ ukeme nditre en̄wan oro ama akaiso tutu osịm eyo Ebiereikpe Jephthah. Etisịm ini oro idụt Israel ama ọduọ odụk ukpono ndem, ntre Jehovah ama etre ndinọ ukpeme esie. Ke n̄kpọ nte isua 18, Abasi ke ntem ama “anyam mmọ ọnọ . . . nditọ Ammon.” (Judges 10:6-9) Ini kiet efen, ẹma ẹkan nditọ Ammon idiọk idiọk nte nditọ Israel ẹketrede ukpono ndem ẹnyụn̄ ẹfiakde ẹdiana kiet ke idak ndausụn̄ Jephthah.—Judges 10:16–11:33.
Eyo ukara mme ebiereikpe ke Israel eketre ye edimek Saul, akpa edidem idụt oro. Ikebịghike ke Saul ama ọkọtọn̄ọ ukara usua Ammon ama afiak ọtọn̄ọ. Edidem Nahash ama ada en̄wan ke mbuari odụk obio Jabesh-gilead ke Israel. Ke ini iren obio oro ẹkekpede ubọk ẹte ẹnam emem, Nahash eyen Ammon ama oyom ẹnam enyene-ndịk n̄kpọ emi: “Ntem ke ndinyịme ndinam ediomi ye mbufo, mma ntịbi mbufo kpukpru enyịn nnasia.” Ewetmbụk eset oro Flavius Josephus ọdọhọ ete ke ẹkenam emi ubak ubak nte usụn̄ ndida nnyan̄a idem, man ke “ini mmọ ẹdidade otuekọn̄ mmọ ẹfụk enyịn ufien mmọ, mmọ ẹkpenana ufọn ofụri ofụri ke ekọn̄.” Edi, ata uduak akpatre ubiere unana mbọm emi ekedi ndida nditọ Israel ẹmi nnam uwụtn̄kpọ esuene.—1 Samuel 11:1, 2.
Nditọ Ammon ẹma ẹfiak ẹda idiọk ẹsio usiene mfọnido Jehovah. Jehovah ikofụmike idiọk ndịghe emi. “Spirit Jehovah odụk Saul ke idem, ke ini enye okopde ikọ [Nahash] emi, esịt onyụn̄ ayat enye etieti.” Ke idak ndausụn̄ spirit Abasi, Saul ama otịm mbonekọn̄ 330,000 ẹmi ẹkebịnde nditọ Ammon ẹfep ofụri ofụri tutu “owo iba inyụn̄ isan̄ake ọtọ kiet.”—1 Samuel 11:6, 11.
Nditọ Ammon ndikesịn idem n̄kaha ke ibụk ibụk udọn̄ idemmọ, unana mbọm mmọ, ye idiọkitọn̄ mmọ ke akpatre ama ada mmọ okosịm ata ọyọhọ nsobo. Nte prọfet Jehovah Zephaniah ekebemde iso etịn̄, mmọ ẹma ẹkabade “[ẹbiet] Gomorrah . . . nsinsi ndon . . . koro mmọ ẹsụn̄ide, ẹnyụn̄ ẹseride iseri ẹban̄a ikọt Jehovah mme udịm.”—Zephaniah 2:9, 10.
Mme adaiso ererimbot mfịn ẹkpenyene ndikpep n̄kpọ nto se ikotịbede inọ Ammon. Abasi ukem ntre omowụt mme idụt udomo mfọnido ke ndiyak mmọ ẹdụn̄ ke udoriukot esie, kpa isọn̄. Edi utu ke ndise mban̄a isọn̄, mme idụt ibụk ke ẹsobo enye, idem ẹyomde ndida nsobo nuclear nsobo ekondo. Utu ke ndifọn ido ye mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹmi ẹdude ke isọn̄, ediwak ini mme idụt ẹsiwụt usua, ẹkọbọde mmọ idiọk idiọk. Ukpepn̄kpọ ẹnyenede ẹto nditọ Ammon ke ntre edi nte ke Jehovah ibatke edida idiọk nsio usiene mfọn esie ke ekpri n̄kpọ. Ndien ke ekemini esie, enye eyenam n̄kpọ, kpa nte enye akanamde ke eset.—Men Psalm 2:6-12 domo.
[Ndise ke page 9]
N̄wụre Rome ke Amman, isọn̄ Rabbah, kpa ibuot obio nditọ Ammon
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Ndise ke page 10]
Nditọ Ammon ẹkedụn̄ ke ikpehe emi
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 8]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.