Το Παρελθόν της Θρησκείας Δείχνει το Μέλλον Της

Μέρος 18ο: 15ος Αιώνας κι Έπειτα—Όταν Συναντήθηκαν οι «Χριστιανοί» με τους «Ειδωλολάτρες»

«Η θρησκεία βρίσκεται στην καρδιά, κι όχι στα γόνατα»—Ντ. Γ. Τζέρολντ, Άγγλος θεατρικός συγγραφέας του 19ου αιώνα

Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ δραστηριότητα, που αποτελούσε αναγνωριστικό σημάδι των πρώτων Χριστιανών, βρισκόταν σε αρμονία με την προσταγή που τους είχε δώσει ο Ιησούς, να ‘κάνουν μαθητές από ανθρώπους απ’ όλα τα έθνη’ και να είναι μάρτυρές του «ως τα πέρατα της γης».—Ματθαίος 28:19, 20, ΜΝΚ· Πράξεις 1:8, ΝΔΜ.

Το 15ο αιώνα, ο Χριστιανικός κόσμος ξεκίνησε ένα παγγήινο πρόγραμμα μεταστροφής των «ειδωλολατρών». Τι είδους θρησκεία ασκούσαν μέχρι τότε αυτοί οι «ειδωλολατρικοί» λαοί; Και άγγιξε την καρδιά τους η μετέπειτα μεταστροφή τους στη «Χριστιανοσύνη» ή μήπως τους έκανε απλώς να γονατίσουν σε ένδειξη τυπικής υποταγής;

Στην Αφρική, υπολογίζεται ότι υπάρχουν 700 εθνικές ομάδες νότια της Σαχάρας. Αρχικά, η καθεμιά είχε τη δική της φυλετική θρησκεία, μολονότι οι ομοιότητες αυτών των θρησκειών προδίδουν την ύπαρξη κοινής προέλευσης. Στην Αυστραλία, στην αμερικανική ήπειρο και στα νησιά του Ειρηνικού, συναντάει κανείς δεκάδες άλλες θρησκείες ιθαγενών.

Οι περισσότερες διδάσκουν πίστη σ’ έναν υπέρτατο θεό, κι ωστόσο, με μια πολυθεϊστική αντίληψη, αφήνουν περιθώρια για απεριόριστο αριθμό κατώτερων θεοτήτων—οικογενειακών, φυλετικών ή κοινοτικών θεών. Μια μελέτη που έγινε σχετικά με τη θρησκεία των Αζτέκων αναφέρει πάνω από 60 ξεχωριστά και αλληλένδετα ονόματα θεοτήτων.

Στην Αφρική και στην αμερικανική ήπειρο, οι άνθρωποι με τις πιο «πρωτόγονες» θρησκείες πιστεύουν σε μια υπερφυσική προσωπικότητα, γνωστή ως Τρίκστερ. Αυτή η προσωπικότητα, που μερικές φορές περιγράφεται ως ο δημιουργός του κόσμου και άλλοτε ως ο αναδιοργανωτής της δημιουργίας, θεωρείται πάντοτε πανούργα, απατηλή και λάγνα, αλλά όχι κατ’ ανάγκην κακεντρεχής. Οι Ινδιάνοι Ναβάχο της Βόρειας Αμερικής λένε ότι αυτός θέσπισε το θάνατο· η φυλή Ογκλάλα Λακότα διδάσκει ότι αυτός είναι ένας άγγελος που έχασε τη θέση του και ο οποίος έκανε τους πρώτους ανθρώπους να εκδιωχθούν από τον παράδεισο, δίνοντάς τους την υπόσχεση ότι θα ζούσαν καλύτερα κάπου αλλού. Η The Encyclopedia of Religion (Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας) λέει ότι ο Τρίκστερ εμφανίζεται συχνά σε «ιστορίες περί δημιουργίας», να παίζει το ρόλο του «αντιπάλου μιας πνευματικής θεότητας-δημιουργού».

Μερικές θρησκείες ιθαγενών διδάσκουν μια τριάδα, πράγμα που μας θυμίζει τη Βαβυλώνα και την Αίγυπτο. Το βιβλίο The Eskimos (Οι Εσκιμώοι) λέει ότι το Πνεύμα του Αέρα, το Πνεύμα της Θάλασσας και το Πνεύμα της Σελήνης σχηματίζουν μια τριάδα που «ασκούσε αποφασιστικό έλεγχο ουσιαστικά σε ολόκληρο το περιβάλλον των Εσκιμώων».

Άνθρωποι—«Πνευματικά Άφθαρτοι»

Ο Ρόναλντ Μ. Μπερντ, του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας, μας πληροφορεί ότι οι Αβορίγινες της Αυστραλίας πιστεύουν πως ο κύκλος της ζωής «συνεχίζεται μετά θάνατον, από τη σωματική μορφή στην πλήρως πνευματική, και επιστρέφει στον ορισμένο καιρό στη σωματική διάσταση». Αυτό σημαίνει ότι «τα ανθρώπινα όντα είναι πνευματικά άφθαρτα».

Ορισμένες αφρικανικές φυλές πιστεύουν ότι, μετά θάνατον, οι κοινοί άνθρωποι γίνονται φαντάσματα, ενώ τα εξέχοντα άτομα γίνονται πνεύματα προγόνων, που αξίζει να τους τιμά και να τους ικετεύει κανείς ως αόρατους αρχηγούς της κοινότητας. Σύμφωνα με τους κατοίκους του νησιού Μάνους της Μελανησίας, το φάντασμα ενός ανθρώπου ή το πνεύμα κάποιου στενού συγγενή εξακολουθεί να επιβλέπει την οικογένειά του.

Μερικοί Ινδιάνοι της Αμερικής πίστευαν ότι ο αριθμός των ψυχών είναι περιορισμένος, θεωρώντας έτσι απαραίτητο ότι αυτές «μετενσαρκώνονται διαδοχικά, πρώτα σε κάποιον άνθρωπο κι έπειτα σε κάποιο πνεύμα ή ζώο». Η εγκυκλοπαίδεια The Encyclopedia of Religion εξηγεί: «Ο θάνατος ενός ανθρώπου ελευθέρωνε την ψυχή για να πάει σε κάποιο ζώο ή πνεύμα και αντίστροφα, πράγμα που συνέδεε τους ανθρώπους, τα ζώα και τα πνεύματα σ’ έναν κύκλο αλληλεξάρτησης».

Έτσι, οι πρώτοι εξερευνητές έμειναν έκπληκτοι όταν διαπίστωσαν ότι οι Εσκιμώοι γονείς ήταν ελαστικοί σ’ ό,τι αφορά τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, φτάνοντας στο σημείο να τα φωνάζουν χρησιμοποιώντας όρους, όπως «μητέρα» ή «παππού». Ο συγγραφέας Έρνεστ Σ. Μπερτς ο Νεότερος εξηγεί ότι αυτό συνέβαινε επειδή το παιδί είχε πάρει το όνομα του συγκεκριμένου συγγενή, τον οποίο καταδείκνυε ο χρησιμοποιούμενος όρος, και ο Εσκιμώος πατέρας φυσιολογικά «τρόμαζε με την ιδέα να τιμωρήσει τη γιαγιά του, έστω κι αν αυτή είχε μεταφερθεί τώρα στο σώμα του γιου του».

Τον «άλλο κόσμο» μερικές ινδιάνικες φυλές της Βόρειας Αμερικής τον απεικόνιζαν ως έναν ευτυχισμένο τόπο κυνηγιού, όπου πήγαιναν άνθρωποι και ζώα όταν πέθαιναν. Εκεί, ενώνονταν ξανά με τους αγαπημένους συγγενείς, αλλά αντιμετώπιζαν και τους πρώην εχθρούς. Μερικοί Ινδιάνοι, αφού σκότωναν τους εχθρούς τους, τους έγδερναν το κεφάλι, προφανώς επειδή πίστευαν ότι έτσι θα παρεμπόδιζαν την είσοδο των εχθρών στον κόσμο των πνευμάτων.

Μήπως η δοξασία ότι υπάρχει κάποια μορφή ζωής μετά το θάνατο, δοξασία διαδεδομένη στις θρησκείες των ιθαγενών, αποδεικνύει ότι έχει δίκιο ο Χριστιανικός κόσμος που διδάσκει ότι οι άνθρωποι έχουν αθάνατη ψυχή; Κάθε άλλο. Στην Εδέμ, όπου ξεκίνησε η αληθινή θρησκεία, ο Θεός δεν είπε τίποτα για ζωή μετά το θάνατο· πρόσφερε την προοπτική αιώνιας ζωής σε αντίθεση με το θάνατο. Η ιδέα ότι ο θάνατος αποτελεί την πύλη που οδηγεί σε μια καλύτερη ζωή υιοθετήθηκε από τον Σατανά και διδάχτηκε αργότερα στη Βαβυλώνα.

Ανθρώπινες Ανάγκες ή Θεϊκά Συμφέροντα;

Οι θρησκείες των ιθαγενών τείνουν να τονίζουν την προσωπική ασφάλεια ή την ευημερία της κοινότητας. Έτσι, ο Ρόναλντ Μπερντ γράφει σχετικά με τη θρησκεία των πρώτων Αβοριγίνων της Αυστραλίας: «[Αυτή η θρησκεία] αντανακλούσε τις ποικίλες ανησυχίες των ανθρώπων στην καθημερινή ζωή. Είχε για επίκεντρό της τις κοινωνικές σχέσεις, την κρίση της ανθρώπινης ύπαρξης, καθώς και πρακτικά ζητήματα επιβίωσης».

Σχεδιασμένες να αντιμετωπίσουν μόνο τέτοιες ανθρώπινες ανάγκες είναι οι μορφές λατρείας, γνωστές ως ανιμισμός, φετιχισμός και σαμανισμός, οι οποίες υπάρχουν σε διάφορες κοινωνίες, σε ποικίλους συνδυασμούς και με διαφορετική σπουδαιότητα σε κάθε περίπτωση.

Ο ανιμισμός αποδίδει συνειδητή ζωή κι ένα εσωτερικό πνεύμα στα υλικά αντικείμενα, όπως τα φυτά και οι πέτρες, ακόμη και στα φυσικά φαινόμενα, όπως οι κεραυνοί και οι σεισμοί. Μπορεί να περιλαμβάνει επίσης την ιδέα ότι υπάρχουν πνεύματα, που έχουν αποχωριστεί από κάποια σώματα και τα οποία ασκούν είτε καλοπροαίρετη είτε κακή επιρροή στους ζωντανούς.

Η λέξη φετιχισμός προέρχεται από μια πορτογαλική λέξη, που χρησιμοποιείται μερικές φορές για να περιγράψει αντικείμενα τα οποία πιστεύεται ότι κατέχουν υπερφυσικές δυνάμεις που προσφέρουν στον ιδιοκτήτη τους προστασία ή βοήθεια. Έτσι, οι Πορτογάλοι εξερευνητές χρησιμοποίησαν αυτόν τον όρο για να περιγράψουν τα φυλαχτά που διαπίστωσαν ότι χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Δυτικής Αφρικής στη θρησκεία τους. Ο φετιχισμός, που σχετίζεται στενά με την ειδωλολατρία, έχει πολλές μορφές. Για παράδειγμα, μερικοί Ινδιάνοι της Αμερικής απέδιδαν υπερφυσικές δυνάμεις στα φτερά, θεωρώντας τα αποτελεσματικά οχήματα με τα οποία «πετάνε» οι προσευχές ή τα μηνύματα προς τον ουρανό.

Ο σαμανισμός—όρος που προέρχεται από μια τουγκουσική-μαντζουριανή λέξη, η οποία σημαίνει «ο γνώστης»—έχει για επίκεντρό του τον σαμάν, ένα άτομο που υποτίθεται ότι είναι ικανό να θεραπεύει και να επικοινωνεί με το βασίλειο των πνευμάτων. Ο μάγος-γιατρός, η μάντισσα—ή οποιαδήποτε άλλη λέξη κι αν χρησιμοποιήσετε—ισχυρίζεται ότι μπορεί να εξασφαλίσει την υγεία και να αποκαταστήσει τις αναπαραγωγικές δυνάμεις. Η θεραπεία μπορεί να απαιτεί—όπως γίνεται σε μερικές φυλές που κατοικούν στα δάση της Νότιας Αμερικής—να τρυπήσει κανείς τα χείλη του, το ρινικό διάφραγμα ή τους λοβούς των αφτιών, να βάψει το σώμα του, ή να φορέσει ορισμένα στολίδια. Ή μπορεί να του ειπωθεί να κάνει χρήση διεγερτικών και ναρκωτικών, όπως ο καπνός και τα φύλλα κόκας.

Επειδή είναι αδύναμες σ’ ό,τι αφορά το δόγμα, οι θρησκείες των ιθαγενών δεν μπορούν να μεταδώσουν ακριβή γνώση για τον Δημιουργό. Κι επειδή θεωρούν τις ανθρώπινες ανάγκες πιο σπουδαίες από τα θεϊκά συμφέροντα, του αποστερούν ό,τι δικαιωματικά του ανήκει. Έτσι, καθώς ο Χριστιανικός κόσμος άρχισε το σύγχρονο ιεραποστολικό του έργο, το ερώτημα ήταν: Θα μπορέσουν οι «Χριστιανοί» να φέρουν τις καρδιές των «ειδωλολατρών» πιο κοντά στον Θεό;

Το 15ο αιώνα, η Ισπανία και η Πορτογαλία ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα εξερευνήσεων και αποικιακής εξάπλωσης. Καθώς αυτές οι Καθολικές δυνάμεις ανακάλυπταν καινούριες χώρες, η εκκλησία άρχισε να μεταστρέφει τους ιθαγενείς κατοίκους, κάνοντάς τους να δεχτούν τη νέα τους «Χριστιανική» κυβέρνηση. Παπικές βούλες παρείχαν στην Πορτογαλία ιεραποστολικά δικαιώματα που αφορούσαν την Αφρική και την Ασία. Αργότερα, μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, ο Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ΄ έθεσε ένα φανταστικό όριο στη μέση του Ατλαντικού, δίνοντας στην Ισπανία δικαιώματα που αφορούσαν τη δύση και στην Πορτογαλία δικαιώματα που αφορούσαν την ανατολή.

Στο μεταξύ, οι Προτεστάντες ήταν πολύ απασχολημένοι καθώς προσπαθούσαν να σταθεροποιήσουν τη δική τους θέση έναντι του Καθολικισμού, κι έτσι δεν είχαν καιρό να σκεφτούν το πώς να μεταστρέψουν άλλους· άλλωστε και οι Προτεστάντες μεταρρυθμιστές δεν τους είχαν παροτρύνει να κάνουν κάτι τέτοιο. Ο Λούθηρος και ο Μελάγχθων προφανώς πίστευαν ότι το τέλος του κόσμου είχε πλησιάσει τόσο πολύ, ώστε ήταν πλέον πολύ αργά για να προσεγγίσουν τους «ειδωλολάτρες».

Εντούτοις, στη διάρκεια του 17ου αιώνα, άρχισε να αναπτύσσεται ένα Προτεσταντικό κίνημα που ονομάστηκε Πιετισμός. Αυτό το κίνημα, που ήταν προϊόν της Μεταρρύθμισης, τόνιζε ότι η προσωπική θρησκευτική εμπειρία έχει μεγαλύτερη σπουδαιότητα από τον τυπικισμό, και έδινε έμφαση στην ανάγνωση της Αγίας Γραφής και στη θρησκευτική προσκόλληση. Το «όραμά του για μια ανθρωπότητα που είχε ανάγκη το ευαγγέλιο του Χριστού», όπως το περιέγραψε ένας συγγραφέας, βοήθησε τελικά να ανέβει ο Προτεσταντισμός «στο πλοίο» και να ξεκινήσει το ιεραποστολικό έργο, στα τέλη του 18ου αιώνα.

Η αναλογία των καθ’ ομολογίαν Χριστιανών είχε αυξηθεί, από ένα πέμπτο περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού το 1500, σε ένα τέταρτο περίπου το 1800 και σε ένα τρίτο περίπου το 1900. Τώρα, το ένα τρίτο του κόσμου ήταν «Χριστιανοί»!

Έκαναν Πραγματικά Χριστιανούς Μαθητές;

Τα ίχνη αλήθειας που βρίσκει κανείς στις θρησκείες των ιθαγενών χάνουν την αξία τους, εξαιτίας των πολλών ψεύτικων Βαβυλωνιακών στοιχείων, αλλά αυτό αληθεύει εξίσου και για την αποστάτιδα Χριστιανοσύνη. Έτσι, αυτή η κοινή θρησκευτική κληρονομιά διευκόλυνε πολύ τους «ειδωλολάτρες» να γίνουν «Χριστιανοί». Το βιβλίο The Mythology of All Races (Η Μυθολογία Όλων των Φυλών) λέει: «Καμιά περιοχή της Αμερικής δεν φαίνεται να έχει παρουσιάσει τόσο πολλές ή τόσο χτυπητές ομοιότητες με τις τελετουργίες και τα σύμβολα του Χριστιανισμού όσο η περιοχή των Μάγια». Ο λατρευτικός σεβασμός στο σταυρό, καθώς και άλλες ομοιότητες σ’ ό,τι αφορά τις τελετουργίες «διευκόλυναν την αλλαγή θρησκείας, προκαλώντας ελάχιστη αντίσταση».

Οι Αφρικανοί—που, επί 450 περίπου συνεχή χρόνια, οι «Χριστιανοί» τούς απήγαν και τους έφερναν στο Νέο Κόσμο για να υπηρετήσουν ως σκλάβοι—μπορούσαν κι αυτοί να αλλάξουν θρησκεία προβάλλοντας «ελάχιστη αντίσταση». Τη στιγμή που οι «Χριστιανοί» απέδιδαν λατρευτικό σεβασμό στους Ευρωπαίους «αγίους», τι πείραζε που οι «ειδωλολάτρες Χριστιανοί» λάτρευαν τα πνεύματα των Αφρικανών προγόνων; Έτσι, η εγκυκλοπαίδεια The Encyclopedia of Religion παρατηρεί: «Το βουντού . . . , μια συγκρητιστική θρησκεία που αποτελεί συνένωση θρησκειών της Δυτικής Αφρικής, μαγείας, Χριστιανικής θρησκείας και λαογραφικών στοιχείων . . . , έχει γίνει η πραγματική θρησκεία πολλών από τους κατοίκους της Αϊτής, περιλαμβανομένων και εκείνων που ονομάζονται Καθολικοί».

Το Concise Dictionary of the Christian World Mission (Συνοπτικό Λεξικό της Χριστιανικής Παγκόσμιας Ιεραποστολής) παραδέχεται ότι η μεταστροφή των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής και των Φιλιππίνων ήταν πολύ επιφανειακή, προσθέτοντας ότι «η Χριστιανοσύνη αυτών των περιοχών είναι σήμερα εντελώς διαβρωμένη από τη δεισιδαιμονία και την άγνοια». Για τους Αζτέκους, τους Μάγια και τους Ίνκα, «η ‘μεταστροφή’ σήμανε απλώς την προσθήκη άλλης μιας θεότητας στο πάνθεό τους».

Σχετικά με τους λαούς Ακάν της Γκάνας και της Ακτής Ελεφαντοστού, η Μισέλ Ζιλμπέρ, του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Πίμποντι, λέει: «Η παραδοσιακή θρησκεία εξακολουθεί να υφίσταται, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι τη θεωρούν ως το πιο αποτελεσματικό σύστημα δοξασιών, ένα σύστημα που εξακολουθεί να δίνει νόημα στον κόσμο».

Ο Μ. Φ. Κ. Μπουρντιγιόν, του Πανεπιστημίου της Ζιμπάμπουε, λέει ότι τα μέλη της θρησκείας των Σόνα «έχουν την τάση να αλλάζουν διαρκώς θρησκεία», και εξηγεί: «Οι διάφορες μορφές Χριστιανοσύνης, μαζί με τις διάφορες μορφές παραδοσιακής λατρείας, παρέχουν όλες ένα σύνολο θρησκευτικών απαντήσεων, από τις οποίες το άτομο μπορεί να διαλέξει, ανάλογα με τις ανάγκες που αντιμετωπίζει εκείνη τη στιγμή».

Αλλά αν οι «ειδωλολάτρες Χριστιανοί» χαρακτηρίζονται από επιφανειακή πίστη, άγνοια, δεισιδαιμονία και πολυθεϊσμό, αν πιστεύουν ότι οι παραδοσιακές θρησκείες είναι πιο αποτελεσματικές από τη Χριστιανοσύνη, αν θεωρούν τη θρησκεία απλώς ζήτημα ευκολίας ή σκοπιμότητας, πράγμα που τους επιτρέπει να πηγαίνουν από τη μια θρησκεία στην άλλη ανάλογα με το τι υπαγορεύουν οι περιστάσεις, θα λέγατε ότι ο Χριστιανικός κόσμος έκανε πραγματικούς Χριστιανούς μαθητές;

Αν δεν Είναι Μαθητές, Τότε Τι Είναι;

Είναι αλήθεια ότι οι ιεραπόστολοι του Χριστιανικού κόσμου έχουν ιδρύσει εκατοντάδες σχολεία για να εκπαιδεύουν τους αγράμματους. Έχουν χτίσει νοσοκομεία για να θεραπεύουν τους αρρώστους. Και ως ένα βαθμό, έχουν προαγάγει το σεβασμό για την Αγία Γραφή και τις αρχές της.

Αλλά, έχουν τραφεί οι «ειδωλολάτρες» με τη στερεή πνευματική τροφή του Λόγου του Θεού ή μήπως έχουν τραφεί μόνο με τα ψίχουλα της αποστατικής Χριστιανοσύνης; Απορρίφθηκαν οι «ειδωλολατρικές» δοξασίες και συνήθειες ή απλώς περιβλήθηκαν με το «Χριστιανικό» ένδυμα; Εν ολίγοις, κέρδισαν οι ιεραπόστολοι του Χριστιανικού κόσμου καρδιές, στρέφοντάς τες στον Θεό, ή απλώς ανάγκασαν τα γόνατα των «ειδωλολατρών» να προσκυνήσουν τους «Χριστιανικούς» βωμούς;

Το άτομο που μεταστρέφεται στην αποστατική Χριστιανοσύνη προσθέτει στις προηγούμενες αμαρτίες, που διέπραττε λόγω άγνοιας, τις καινούριες αμαρτίες της υποκριτικής Χριστιανοσύνης, διπλασιάζοντας έτσι το βάρος της ενοχής του. Είναι λοιπόν κατάλληλα για τον Χριστιανικό κόσμο τα λόγια του Ιησού: «Περιέρχεσθε την θάλασσαν και την ξηράν δια να κάμητε έναν προσήλυτον, και όταν γείνη, κάμνετε αυτόν υιόν της γεέννης διπλότερον υμών».—Ματθαίος 23:15.

Είναι σαφές ότι ο Χριστιανικός κόσμος απέτυχε να αντιμετωπίσει επιτυχημένα την πρόκληση του να κάνει Χριστιανούς μαθητές. Μήπως τα κατάφερε καλύτερα στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την πρόκληση που παρουσίασε η παγκόσμια αλλαγή; Στο επόμενο τεύχος μας, το άρθρο «Ο Χριστιανικός Κόσμος Έρχεται Αντιμέτωπος με την Παγκόσμια Αλλαγή» θα δώσει την απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Αυτοί οι πραγματικοί Χριστιανοί ιεραπόστολοι στη Δομινικανή Δημοκρατία αγγίζουν την καρδιά των ανθρώπων, κι όχι μόνο τα γόνατά τους