Το Μνημειώδες Ταξίδι του Βάσκο ντα Γκάμα

Η ξύλινη πλώρη του πλοίου έσκιζε με ορμή το ένα κύμα μετά το άλλο. Αφού είχαν περάσει μήνες στη θάλασσα και είχαν αντιμετωπίσει πάμπολλες δυσκολίες, ο Βάσκο ντα Γκάμα και το πλήρωμά του επρόκειτο σύντομα να γίνουν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που θα έφταναν στην Ινδία περιπλέοντας το νοτιότερο άκρο της Αφρικής. Ένα τέτοιο ταξίδι θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο ακόμη και με τη γνώση και τα μέσα που διαθέτει η σημερινή ναυσιπλοΐα. Αλλά για τους άντρες που επέβαιναν στα τρία μικρά πλοία του Ντα Γκάμα πριν από 500 χρόνια, πρέπει να έμοιαζε με ταξίδι στο φεγγάρι. Τι παρακίνησε αυτόν τον ατρόμητο Πορτογάλο εξερευνητή και τους άντρες του να αναλάβουν ένα τόσο επικίνδυνο εγχείρημα; Πώς επηρέασε αυτό τον κόσμο;

ΠΡΟΤΟΥ γεννηθεί ο Ντα Γκάμα, το θεμέλιο για αυτό το ταξίδι είχε τεθεί από τον Πορτογάλο Πρίγκιπα Ερρίκο, τον επονομαζόμενο Θαλασσοπόρο. Με την υποστήριξη του Ερρίκου, η ναυτική τέχνη και το θαλάσσιο εμπόριο είχαν σημειώσει αλματώδη πρόοδο στην Πορτογαλία. Για τον Ερρίκο και τους εξερευνητές που τον διαδέχθηκαν, οι ανακαλύψεις, το εμπόριο και η θρησκεία ήταν πράγματα άρρηκτα συνυφασμένα. Στόχος του Ερρίκου ήταν να φέρει πλούτη στην Πορτογαλία και να διαδώσει τον Καθολικισμό. Ο Ερρίκος ήταν διοικητής του Τάγματος του Χριστού, του ανώτατου στρατιωτικοθρησκευτικού τάγματος στην Πορτογαλία. Αυτό χρηματοδοτούνταν από τον πάπα, και οι δαπάνες για τα σχέδια του Ερρίκου καλύπτονταν ως επί το πλείστον με κεφάλαια που προέρχονταν από αυτό το τάγμα. Έτσι, όλα τα πλοία του έφεραν στα πανιά τους έναν ερυθρό σταυρό.

Όταν πέθανε ο Ερρίκος το 1460, οι Πορτογάλοι είχαν εξερευνήσει τη δυτική ακτή της Αφρικής φτάνοντας νότια μέχρι τη σημερινή Σιέρα Λεόνε. Το 1488 ο Βαρθολομαίος Ντίας περιέπλευσε το νοτιότατο σημείο της Αφρικής. Κατόπιν ο Βασιλιάς Ιωάννης Β΄, γεμάτος αυτοπεποίθηση, διέταξε να γίνουν προετοιμασίες για μια αποστολή στην Ινδία. Ο διάδοχος του Ιωάννη, ο Βασιλιάς Μανουέλ Α΄, συνέχισε τις προετοιμασίες. Εκείνον τον καιρό, τα ινδικά μπαχαρικά έφταναν στην Ευρώπη μόνο δια της χερσαίας οδού μέσω Ιταλών και Αράβων εμπόρων. Το εμπόριο στον Ινδικό Ωκεανό βρισκόταν υπό τον πλήρη έλεγχο των Αράβων Μουσουλμάνων εμπόρων. Ο Μανουέλ γνώριζε ότι ο αρχηγός της αποστολής έπρεπε να είναι, σύμφωνα με τα λόγια ενός ιστορικού, «άντρας που θα συνδύαζε το θάρρος του στρατιώτη, την πανουργία του εμπόρου και τη διακριτικότητα του διπλωμάτη». Με αυτό μάλλον το σκεπτικό, ο Μανουέλ διάλεξε τον Βάσκο ντα Γκάμα.

Το Επικό Ταξίδι

Στις 8 Ιουλίου 1497, παρελαύνοντας ανά δύο υπό τη σημαία του Τάγματος του Χριστού, ο Ντα Γκάμα και οι 170 άντρες του έφτασαν στα πρόσφατα κατασκευασμένα πλοία τους. Ένας ιερέας που βρισκόταν στην ακτή έδωσε άφεση αμαρτιών στον Ντα Γκάμα και στο πλήρωμά του. Αν πέθαιναν κάποιοι στο ταξίδι, θα συγχωρούνταν για τις αμαρτίες που θα διέπρατταν καθ’ οδόν. Ο Ντα Γκάμα προφανώς ανέμενε προβλήματα—εφοδιάστηκε με κανόνια και πληθώρα από βαλλίστρες, δόρατα και ακόντια.

Ο Ντα Γκάμα αποφάσισε να αποφύγει τους αντίθετους ανέμους και τα ρεύματα που είχε συναντήσει ο Ντίας δέκα χρόνια νωρίτερα. Στη Σιέρα Λεόνε, έστρεψε τα πλοία του νοτιοδυτικά ωσότου βρέθηκε πιο κοντά στη Βραζιλία παρά στην Αφρική. Κατόπιν οι ισχυροί άνεμοι του Νότιου Ατλαντικού τον ξανάφεραν στην Αφρική, κοντά στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Πουθενά δεν αναφέρεται οποιοσδήποτε άλλος που να ακολούθησε αυτή τη διαδρομή πρωτύτερα, αλλά έκτοτε την ακολουθούσαν όλα τα ιστιοφόρα που κατευθύνονταν σε αυτό το ακρωτήριο.

Αφού πέρασε το σημείο στο οποίο ο Ντίας είχε γυρίσει πίσω, ο Ντα Γκάμα έπλευσε με το στόλο του προς τα πάνω κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Αφρικής. Στη Μοζαμβίκη και στη Μομπάσα, οι ντόπιοι σουλτάνοι συνωμότησαν για να σκοτώσουν τον Ντα Γκάμα και το πλήρωμά του. Γι’ αυτό, ο Ντα Γκάμα πήγε στο Μαλίντι (στη σημερινή νοτιοανατολική Κένυα). Εκεί βρήκε τελικά έναν έμπειρο πλοηγό για να τους βοηθήσει να διαπλεύσουν τον Ινδικό Ωκεανό.

Η Δύση Συναντά την Ανατολή

Στις 20 Μαΐου 1498, 23 μέρες αφότου απέπλευσαν από το Μαλίντι, ο Βάσκο ντα Γκάμα και το πλήρωμά του αγκυροβόλησαν περιχαρείς έξω από το Κάλικουτ της Ινδίας. Ο Ντα Γκάμα βρήκε τον Ινδό ζαμόριν, δηλαδή το βασιλιά, να ζει μέσα στα πλούτη και στη χλιδή. Ο θαλασσοπόρος τού εξήγησε ότι ερχόταν ως φίλος, και ότι ο ίδιος και οι άντρες του έψαχναν να βρουν Χριστιανούς. Στην αρχή δεν ανέφερε καθόλου το εμπόριο μπαχαρικών. Αλλά οι έμποροι που έλεγχαν το εμπόριο στην περιοχή κατάλαβαν αμέσως ότι απειλούνταν η θέση τους και συμβούλεψαν το βασιλιά να θανατώσει τους εισβολείς. Τον προειδοποίησαν ότι, αν συναλλασσόταν με τους Πορτογάλους, θα έχανε τα πάντα. Αναστατωμένος από αυτή τη συμβουλή, ο βασιλιάς άρχισε να αμφιταλαντεύεται. Αλλά τελικά έδωσε στον Ντα Γκάμα αυτό που ζητούσε—μια επιστολή προς το βασιλιά της Πορτογαλίας με την οποία ο ζαμόριν δεχόταν να κάνει εμπόριο με το βασιλιά.

Ο Κόσμος Αλλάζει

Ο Ντα Γκάμα επέστρεψε στη Λισαβώνα στις 8 Σεπτεμβρίου 1499 όπου τον υποδέχτηκαν ως ήρωα. Αμέσως, ο Βασιλιάς Μανουέλ διευθέτησε να γίνουν και άλλες αποστολές. Στην επόμενη, αρχηγός ήταν ο Πέντρο Αλβάρες Καμπράλ, ο οποίος άφησε 70 άντρες στο Κάλικουτ για να προστατεύουν τα πορτογαλικά συμφέροντα. Αλλά οι έμποροι δεν ήταν διατεθειμένοι να ανεχτούν αυτή την ανάμειξη στη δουλειά τους. Μια νύχτα, ένας μεγάλος όχλος σκότωσε τους μισούς και πλέον άντρες. Όταν ο Ντα Γκάμα επέστρεψε στην Ινδία ως αρχηγός της τρίτης αποστολής, αντεκδικήθηκε βομβαρδίζοντας το Κάλικουτ με τον καλά αρματωμένο στόλο του που αριθμούσε 14 πλοία. Επίσης, κατέλαβε ένα πλοίο που επέστρεφε από τη Μέκκα και το έκαψε, σκοτώνοντας εκατοντάδες άντρες και γυναικόπαιδα. Μολονότι αυτοί εκλιπαρούσαν για έλεος, ο Ντα Γκάμα παρακολουθούσε χωρίς ίχνος οίκτου.

Οι Πορτογάλοι έγιναν η κυρίαρχη δύναμη στον Ινδικό Ωκεανό. Αργότερα, οργάνωσαν αποστολές στη Μελάκα, στην Κίνα, στην Ιαπωνία και στα Νησιά Μολούκας (τα Νησιά των Μπαχαρικών). Πίστευαν ότι οι άνθρωποι που συναντούσαν ήταν «έξω από το νόμο του Ιησού Χριστού» και γι’ αυτό ήταν «καταδικασμένοι στο αιώνιο πυρ», έγραψε ο χρονικογράφος του 16ου αιώνα Ζουάουν ντε Μπάρος. Οι εξερευνητές πίστευαν, λοιπόν, ότι είχαν το ελεύθερο να χρησιμοποιούν βία όποτε το έκριναν απαραίτητο. Τέτοιες αντιχριστιανικές ενέργειες δημιούργησαν στην Ασία βαθιά αντιπάθεια για τη Χριστιανοσύνη.

Το επίτευγμα του Ντα Γκάμα άνοιξε το θαλάσσιο δρόμο που ενώνει την Ευρώπη με την Ασία. Έτσι ξεκίνησε μια νέα εποχή εξερευνήσεων οι οποίες έφεραν νέες ιδέες στους λαούς που συνάντησαν οι εξερευνητές. «Κανένας από αυτούς τους λαούς», γράφει ο καθηγητής Τζ. Χ. Πάρι, «δεν απέφυγε την ευρωπαϊκή επιρροή, στον κοινωνικό, στο θρησκευτικό, στον εμπορικό ή στον τεχνικό τομέα». Ως ένα βαθμό, οι ιδέες της Ανατολής, ακολουθώντας με τη σειρά τους την ίδια οδό, άρχισαν να ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στην Ευρώπη. Τελικά, αυτή η ανταλλαγή ιδεών συνέβαλε στο να γίνει μεγαλύτερη η κατανόηση της τεράστιας ποικιλίας που παρουσιάζει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Πράγματι, ο σύγχρονος κόσμος εξακολουθεί να νιώθει τις συνέπειες του μνημειώδους ταξιδιού που έκανε ο Βάσκο ντα Γκάμα, είτε θετικές είτε αρνητικές.

[Χάρτης στη σελίδα 24, 25]

Η διαδρομή του Βάσκο ντα Γκάμα στο πρώτο του ταξίδι

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Σχέδιο ενός από τα πλοία του Ντα Γκάμα

[Ευχαριστίες]

Cortesia da Academia das Ciências de Lisboa, Portugal

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 24]

Cortesia do Museu Nacional da Arte Antiga, Lisboa, Portugal, fotografia de Francisco Matias, Divisão de Documentação Fotográfica - IPM