Ρουάντα—Εκεί Όπου η Υπομονή του Ιεχωβά Δεν Ήταν Μάταιη

ΓΕΡΑΚΙΑ με κιτρινόχρωμες ράχες παίρνουν το πρωινό τους γεύμα ανάμεσα σε καλάμια από πάπυρο κατά μήκος του ελικοειδούς άνω ρου Νιαμπαρόνγκο του ισχυρού ποταμού Νείλου. Εκεί γύρω, μπανανιές προφυλάσσουν λίγα μικρά καταστήματα που βρίσκονται σ’ έναν πέτρινο δρόμο. Κασσάβα, καλαμπόκια, καφεόδενδρα, όσπρια και άλλες σοδειές διακοσμούν τις απότομες πλαγιές, και ανάμεσά τους ξεπροβάλλουν μικρές διασκορπισμένες αγροτικές κατοικίες. Τα σπίτια, χτισμένα από σκληρές πλίνθους και με σκεπή από κόκκινα κεραμίδια, είναι πολύ ελκυστικά με τοίχους λευκούς ή κίτρινους.

Στις πράσινες λοφοπλαγιές, γυναίκες ντυμένες στα κόκκινα εργάζονται με επιμέλεια στους αγρούς, ενώ μπορεί κανείς να δη λίγα κατσίκια και βοοειδή με μεγάλα κέρατα στα μικρά λιβάδια. Σε υψόμετρο περίπου 1.600 μέτρων (5.250 πόδια) πάνω από τη θάλασσα, ο φρέσκος αέρας αναζωογονεί. Πέρα μακριά, οι κορυφές των ηφαιστειακών ορέων Βιρούνγκα, που έχουν ύψος 4.000 μέτρα (13.000 πόδια) και καλύπτονται εν μέρει από άσπρα σύννεφα, στεφανώνουν το ειρηνικό τοπίο.

Αυτή είναι η Ρουάντα, όπου ο Ιεχωβά δεν άσκησε μάταια την υπομονή του. Σ’ ένα από τα πολλά και μικρά μονοπάτια της, το οποίο είναι λίγο γλιστερό μετά τις νυχτερινές βροχές, έξι-εφτά άτομα, ενήλικοι και νεαροί, περπατούν μαζί. Είναι Σάββατο πρωί, και θέλουν να διανύσουν 25 χιλιόμετρα (18 μίλια) για το Κιγκάλι, την πρωτεύουσα της Ρουάντα. Σχεδιάζουν να παρακολουθήσουν τις εβδομαδιαίες Χριστιανικές συναθροίσεις και να ωφεληθούν από προσωπικές Γραφικές μελέτες. Το ενδιαφέρον τους για τη Γραφική αλήθεια ξεκίνησε από μια νεαρή γυναίκα της περιοχής τους, αφού εκείνη είχε ακούσει το άγγελμα της Βασιλείας στο Κιγκάλι. Συγκαταλέγονται μεταξύ των ανθρώπων στη Ρουάντα που εκτιμούν την υπομονή που έδειξε ο Ιεχωβά σ’ αυτές τις «έσχατες ημέρες.»—2 Πέτρ. 3:9· 2 Τιμ. 3:1.

ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΗ ΑΡΧΗ

Η αληθινή Χριστιανοσύνη ήλθε στη Ρουάντα πολύ καθυστερημένα. Η Ρουάντα, μια μικρή χώρα με έκτασι μόνο 26.338 τετραγωνικά χιλιόμετρα (10.169 τετραγωνικά μίλια), βρίσκεται στην καρδιά της Αφρικής. Ο πληθυσμός της, που υπερβαίνει τα 4,5 εκατομμύρια, χρησιμοποιεί κάθε κομμάτι γης που είναι διαθέσιμο στους χιλιάδες πράσινους λόφους της. Μέχρι πρότινος, οι άνθρωποι, κάτω από την αυστηρή κυριαρχία λίγων θρησκευτικών οργανώσεων του Χριστιανικού κόσμου, περιήλθαν σε πνευματική πείνα. (Αμώς 8:11) Το 1971, όμως, τρεις ξένοι διαγγελείς της Βασιλείας άρχισαν το έργο τους εδώ, κατευθύνοντας τις προσπάθειές τους κυρίως στον περιωρισμένο πληθυσμό που μιλούσε τη γλώσσα Σουαχίλι. Μέχρι το 1974, ο αριθμός τους είχε αυξηθή σε 14, αλλά πάρα πολύ λίγοι κάτοικοι της Ρουάντας βρίσκονταν ανάμεσά τους. Από τότε περίπου, επικράτησε μεγαλύτερη θρησκευτική ελευθερία στη Ρουάντα, και αρκετοί μάρτυρες του Ιεχωβά που μιλούν τη δημοφιλή γλώσσα της Ρουάντας, την Κινυαρουάντα, ενώθηκαν μαζί τους.

Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν κι ένας οικογενειάρχης ο οποίος, όπως πολλοί κάτοικοι της Ρουάντας, εργαζόταν στα ορυχεία χαλκού στη Σάμπα (πρώην Κατάνγκα) στο νότιο Ζαΐρ. Αυτός ο άνθρωπος είχε ερευνήσει για την αλήθεια και τελικά τη βρήκε στο τέλος της δεκαετίας του 1960. Καθώς άλλοι έφευγαν, είχε την ευκαιρία να μετέχη σε εκκλησιαστικές ευθύνες κι έτσι πολύ γρήγορα απέκτησε την πείρα που χρειαζόταν για να γίνη ένας υποβοηθητικός πνευματικός ποιμένας. Ωστόσο, οι σκέψεις του και οι προσευχές του συχνά στρέφονταν προς τη Ρουάντα, τη μακρυνή του πατρίδα, όπου δύσκολα θα μπορούσε κανείς ν’ ακούση τα «αγαθά νέα.» Λίγο καιρό αργότερα, ο εκπαιδευτής μιας ειδικής σειράς μαθημάτων για Χριστιανούς επισκόπους τον ενθάρρυνε να εισέλθη στο ολοχρόνιο έργο κηρύγματος στη χώρα του. Αυτή η δυνατότητα τον έκανε να χαρή, έτσι ώστε δεν μπόρεσε να τον κρατήση πίσω ούτε μια πρόσφατη προαγωγή στην εργασία του ούτε η αποθάρρυνσις από τους συγγενείς του. Το χέρι του Ιεχωβά ήταν έκδηλο σ’ αυτόν και στη σύζυγό του, καθώς ωλοκληρώθηκε η απαραίτητη γραφειοκρατία σ’ ένα καταπληκτικά σύντομο χρονικό διάστημα και η εταιρία στην οποία εργαζόταν του προμήθευσε αεροπορικά εισιτήρια για τη Ρουάντα. Η πείρα του στο έργο μαθητεύσεως έχει αποδειχθή ότι είναι ένα πραγματικό κίνητρο στη δράσι εδώ, μαζί με το σκληρό έργο που κάνουν άλλοι ζηλωτές Μάρτυρες.—Ματθ. 28:19, 20.

ΕΚΤΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΥΠΟΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ

Πολλοί από τους νέους διαγγελείς της Βασιλείας στη Ρουάντα ήσαν κάποτε αφοσιωμένα μέλη άλλων θρησκειών. Τώρα, δείχνουν μεγάλη εκτίμησι για την υπομονή του Ιεχωβά, προοδεύουν γρήγορα και κηρύττουν με επιμέλεια τα «αγαθά νέα,» συχνά σαν ολοχρόνιοι ευαγγελιζόμενοι. Λίγα παραδείγματα θα το δείξουν αυτό.

Ένας Πεντηκοστιανός ευαγγελιστής αισθάνθηκε οίκτο για τον νεαρό ειδικό σκαπανέα που βρισκόταν στην πόλι του και αποφάσισε να «τον επαναφέρη στον ίσιο δρόμο.» Αλλά η συζήτησις που ακολούθησε είχε ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Ο ευαγγελιστής παρουσίασε στον ιερέα του 18 δογματικά ερωτήματα, αλλ’ αυτός ο κληρικός δεν μπορούσε να απαντήση κατάλληλα. Όταν ο ευαγγελιστής άρχισε να μελετά την Αγία Γραφή με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, τον απείλησαν ότι θα τον σκοτώσουν, κι αντιμετώπισε, επίσης, κι άλλες μορφές εναντιώσεως. Η σύζυγός του θέλησε να πάρη διαζύγιο και συνεργάσθηκε με τους εχθρούς του, αλλά η θέσις της άλλαξε σε μια μέρα. Καθώς άκουγε από το «δωμάτιο προσευχών» στο σπίτι την ώρα που διεξήγετο η Γραφική μελέτη, άκουσε τους Μάρτυρες να συμβουλεύουν το σύζυγό της να μην τη χτυπά. Φαντασθήτε την έκπληξι του συζύγου όταν μια μέρα την βρήκε να δίνη μαρτυρία στον ιερέα. Όχι μόνο ο σύζυγος και η σύζυγος ενώθηκαν σαν αληθινοί λάτρεις, αλλά και άλλα πέντε μέλη της οικογένειας επωφελήθηκαν από την υπομονή του Ιεχωβά.

Ένας απ’ αυτούς τους συγγενείς ήταν ένας ικανός νέος τον οποίο έστειλε η εκκλησία να «σώση» το θείο του. Ωστόσο, μετά από μια συζήτησι πέντε ωρών με το Μάρτυρα ο οποίος διεξήγε τη Γραφική μελέτη με τον πρώην ευαγγελιστή, αυτός ο ανεψιός διευθέτησε μυστικά μια προσωπική Γραφική μελέτη να διεξάγεται κάθε μέρα, υπό τον όρο ότι ο θείος του δεν θα μάθαινε τίποτα γι’ αυτό. Αλλά το μυστικό αυτό αποκαλύφθηκε όταν ο θείος του μπήκε μέσα στη διάρκεια μιας μελέτης. Πόσο χάρηκε που ο ανεψιός του μελετούσε! Μετά το Χριστιανικό τους βάπτισμα, και αυτός και ο ανεψιός του έγιναν αμέσως βοηθητικοί σκαπανείς και, πολύ σύντομα μετά απ’ αυτό, τακτικοί σκαπανείς (ολοχρόνιοι διάκονοι της Βασιλείας). Από τότε μετακινήθηκαν σε μια πιο απομονωμένη περιοχή, όπου μερικοί από τους συγγενείς τους και άλλοι αποδείχθηκαν δέκτες των «αγαθών νέων.» Πόσο χάρηκαν όταν είδαν να σχηματίζεται εκεί μια νέα εκκλησία, με 30 άτομα και πλέον να παρακολουθούν τακτικά τις συναθροίσεις!

Σε μια άλλη περίπτωσι, ένας δάσκαλος δημοτικού σχολείου άκουσε ότι κάποιο συγκεκριμένο άτομο στην πόλι δεν παραδεχόταν τη δοξασία της Τριάδας. Από περιέργεια, ο δάσκαλος προσπάθησε να συναντήση αυτό τον άνθρωπο, και μετά από μια συζήτησι που είχε μαζί του άρχισε μια Γραφική μελέτη. Μετά από τέσσερις μήνες, ο δάσκαλος διέκρινε ότι αποτελούσε μέρος ενός παγκόσμιου συστήματος ψευδούς θρησκείας, από το οποίο απεχώρησε αμέσως· τον ακολούθησαν άλλα δύο μέλη της οικογενείας του.—Αποκ. 18:4.

Όταν αυτός ο άνθρωπος βαπτίσθηκε σαν μάρτυς του Ιεχωβά, η προηγούμενη εκκλησία του έστειλε επιστολές σ’ όλη τη χώρα προειδοποιώντας τα «ποίμνιά» της εναντίον του. Αλλά η εκτίμησις για τη σχέσι του με το Θεό τον υποκίνησε να γίνη βοηθητικός σκαπανέας αμέσως μετά το βάπτισμα του, και πολύ γρήγορα εισήλθε στην υπηρεσία τακτικού σκαπανέως. Το γεγονός αυτό επέφερε κι άλλη μια ριζική αλλαγή στη ζωή του. Έπρεπε να παραιτηθή από την ευυπόληπτη θέσι που είχε σαν δάσκαλος και να επιστρέψη σε μια πιο απλή ζωή σαν αγρότης. Επειδή η Ρουάντα είναι πολύ πυκνοκατοικημένη και περίπου το 97 τοις εκατό των κατοίκων της ασχολούνται με την καλλιέργεια, η κοσμική απασχόλησις είναι σπάνια και εκτιμάται πάρα πολύ. Αλλ’ αυτός ο νέος βρήκε μεγαλύτερη ευτυχία απ’ ό,τι ποτέ προηγουμένως, στην οποία περιλαμβανόταν και η χαρά να δη αρκετούς από τους μαθητές του με τους οποίους μελετούσε την Αγία Γραφή να βαπτίζωνται.

Ένας άλλος δάσκαλος, που ζούσε σε απόστασι μισής περίπου μέρας από την πιο κοντινή πόλι, άκουσε το άγγελμα της αλήθειας όταν επισκέφθηκε την πανεπιστημιούπολι της Ρουάντας. Επειδή ήταν απομονωμένος και λόγω της μεγάλης δαπάνης μεταφοράς, έπρεπε να διεξάγεται μια Γραφική μελέτη με το ταχυδρομείο, η οποία εμπλουτίσθηκε μόνο με δύο προσωπικές επισκέψεις με την πάροδο των μηνών. Αλλ’ αυτό ήταν αρκετό για να τον υποκινήση να μιλήση για τα «αγαθά νέα» στους γείτονες, στους φίλους και σε μερικούς μαθητές του. Με τον καιρό, και η σύζυγός του επίσης δέχθηκε αυτή την ελπίδα.

Σύντομα, αυτός ο άνθρωπος αντιμετώπισε ένα τελεσίγραφο: Ή σταματάς να κηρύττης ή χάνεις την εργασία σου. Η απόφασίς του ήταν σαφής· θα εξακολουθούσε να μιλά στους ανθρώπους για τη βασιλεία του Θεού. Μερικοί τον προειδοποίησαν ότι θα «πεινούσε.» Ωστόσο, όχι μόνο καλυτέρευσε η ζωή της οικογενείας του και η σωματική τους υγεία, αλλά βρίσκεται επίσης και σε καλύτερη πνευματική κατάστασι. Άλλοι μεταξύ των συγγενών του έγιναν υπήκοοι της βασιλείας του Θεού, καθώς επίσης και αρκετοί από τους πρώην μαθητές του. Και με τη βοήθεια ενός ειδικού σκαπανέα, μια νέα εκκλησία ιδρύθηκε πρόσφατα σ’ αυτή την περιοχή. Αναπολώντας, κανείς το παρελθόν, μπορεί να διακρίνη τη μεγάλη αξία της μελέτης της Αγίας Γραφής μέσω αλληλογραφίας εκεί όπου δεν είναι δυνατόν να γίνωνται προσωπικές επισκέψεις.

ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΙΣ ΕΜΠΟΔΙΩΝ

Η θρησκευτική σύγχυσις, η γενική εναντίωσις, οι επαγγελματικές δυσκολίες και η απομόνωσις έχουν υπερνικηθή από πολλούς που έχουν δεχθή την αληθινή Χριστιανοσύνη στη Ρουάντα. Μεταξύ άλλων προβλημάτων που υπερνικήθηκαν είναι η ανηθικότητα, οι ισχυρές συνήθεις του καπνού και η μέθη. Ο φυλετισμός αποτελεί επίσης άλλο ένα εμπόδιο που οι Χριστιανοί πρέπει να υπερνικήσουν.

Έπειτα, επίσης, υπάρχει και η προγονολατρία και οι σχετικές τελετουργίες. Το παραδοσιακό ρούγκο (μια περιφραγμένη αγροτική κατοικία σχήματος οβάλ) περιέχει μια μικρή καλύβα ειδικά φτιαγμένη για τους νεκρούς προγόνους. Πολλά άτομα προσφέρουν ακόμη θυσίες στις οποίες το αίμα και η μπύρα παίζουν κάποιο ρόλο. Πιο έντονες εκδηλώσεις πνευματιστικής λατρείας γίνονται σε περιπτώσεις θανάτου, ασθένειας και υλικών προβλημάτων. Φυσικά, εκείνοι που ακολουθούν την αγνή λατρεία του Ιεχωβά εγκαταλείπουν αυτές τις πράξεις.

Παραδείγματος χάρι, ένας νεαρός οικογενειάρχης ελευθερώθηκε από τη μαγεία. Ήταν μανιώδης μαθητής της μαγείας, και είχε γίνει σχεδόν ο ίδιος μάγος. Τα μισά περίπου χρήματα απ’ αυτά που έβγαζε το μήνα δαπανούντο για δέρματα λεοπάρδαλης, δόντια λιονταριών, τρίχες ελέφαντα, δηλητήρια και πολλά άλλα αντικείμενα που συνδέονταν με τη μαγεία. Ακόμα και την ημέρα του γάμου του επικαλέσθηκε με αφοσίωσι τα πνεύματα. Ωστόσο, οι ασθένειες τον κυνηγούσαν και αργότερα κυνηγούσαν και τη σύζυγό του.

Μετά από μια σύντομη αρχική επαφή που είχε με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, η σύζυγος αυτού του ανθρώπου εντυπωσιάσθηκε όταν είδε το όνομα «Ιεχωβά» στο εδάφιο Ιερεμίας 16:21 στην Αγία Γραφή της στη γλώσσα Κινυαρουάντα και γι’ αυτό προσκάλεσε τους Μάρτυρες στο σπίτι τους. Ενδιαφέρθηκαν, και μια μέρα αυτό το ζευγάρι παρακολούθησε μια Χριστιανική συνάθροισι στην οποία δόθηκε μια ομιλία σχετικά με τον πνευματισμό και την κατάστασι των νεκρών. Αυτή η πληροφορία συγκίνησε πολύ βαθιά τον άνδρα. Πήγε σπίτι, μάζεψε όλα τα αντικείμενα που είχε και συνδέονταν με την πνευματιστική λατρεία—είδη αξίας 250 δολλαρίων (Η.Π.) και πλέον—και τα έκαψε, μια εργασία που διήρκεσε τρεισήμισυ ώρες. (Παράβαλε με Πράξεις 19:18, 19.) Πόσο εξεπλάγη αυτό το ζευγάρι όταν είδε ότι η υγεία τους μετά απ’ αυτό βελτιώθηκε αμέσως! Μια άλλη μέρα, τους επισκέφθηκε μια γυναίκα και, αφού άκουσε τα «αγαθά νέα,» αισθάνθηκε αλλαγμένη από τα χρόνια της πνευματιστικής κυριαρχίας. Με τη σειρά της, άρχισε κι εκείνη να μελετά την Αγία Γραφή και να παρακολουθή τις Χριστιανικές συναθροίσεις μαζί με το σύζυγό της. Εν τω μεταξύ, ο νεαρός μας οικογενειάρχης έκανε κι άλλες απαραίτητες αλλαγές στη ζωή του και συμβόλισε την αφιέρωσί του στον Ιεχωβά, ο οποίος έδειξε σ’ αυτόν τέτοια υπομονή και έλεος.

ΕΝΑ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ

Είναι συγκινητικό να βλέπη κανείς το πνεύμα επιμέλειας, εκτιμήσεως και προθυμίας για θυσίες που είναι έκδηλο ανάμεσα σ’ εκείνους οι οποίοι μόλις πρόσφατα άρχισαν να γεύωνται την αγαθότητα του Ιεχωβά. Ένα άτομο είχε μόνο τόσα χρήματα όσα χρειάζονταν για να πληρώση το μισό εισιτήριο για να πάη σε μια συνέλευσι περιοχής. Έτσι, άρχισε να περπατά. Αφού περπάτησε με τα πόδια περίπου 65 χιλιόμετρα (40 μίλια), έφθασε στο ήμισυ της διαδρομής και πήρε συγκοινωνία για να πάη στη συνέλευσι. Πόσο ευτυχισμένος ήταν όταν έφθασε εκεί!

Ακόμη κι όταν υπάρχουν μέσα συγκοινωνίας, τα οχήματα συχνά δεν παρέχουν πολλές ανέσεις. Ένα άτομο ίσως πρέπει να ταξιδέψη στην καρότσα ενός φορτηγού ή στην κορυφή ενός φορτίου όπως ξυλάνθρακες, ξύλα για φωτιά, ζάχαρι ή εμφιαλωμένα ποτά. Οι οδηγοί γενικά βεβαιώνονται ότι χρησιμοποιείται όλος ο χώρος, συνωστίζοντας ως και 50 άτομα στην καρότσα ενός μικρού ανοιχτού φορτηγού—με εισιτήριο, φυσικά! Προσθέστε, επίσης, σ’ αυτό τη συνεχή αναπήδησι του οχήματος στους δρόμους, καθώς επίσης και τις παροδικές βροχές, και μπορείτε να φαντασθήτε το ταξίδι σε πολλές περιπτώσεις. Αλλά οι Χριστιανοί έχουν κάνει τέτοια ταξίδια χωρίς να παραπονιούνται, για να βρουν περισσότερη χαρά και ανανέωσι στις συνελεύσεις περιοχής τους.

Το ταξίδι από τη Ρουάντα στη διεθνή συνέλευσι στο Ναϊρόμπι της Κένυας που έγινε το 1979, ήταν αρκετά δύσκολο. Οι 29 εκπρόσωποι της συνελεύσεως—ηλικιωμένοι και παιδιά επίσης—κρατήθηκαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας από στρατιώτες στην Ουγκάντα, που τότε εκυβερνάτο από τον Ίντι Αμίν. Τελικά, φθάνοντας στο Ναϊρόμπι, όμως, αυτοί που παραβρέθηκαν στη συνέλευσι εκτίμησαν πάρα πολύ το γεγονός ότι παραβρέθηκαν σε μια πνευματικά ικανοποιητική συνέλευσι με ομοπίστους τους από 28 χώρες.

Η εκτίμησις για το φως της αλήθειας και της αγαθότητας του Ιεχωβά φαίνεται, επίσης, από το πνεύμα «σκαπανέως» που έχουν οι διαγγελείς της Βασιλείας στη Ρουάντα. Κατά μέσον όρο, κάθε ευαγγελιζόμενος που δεν είναι στο ολοχρόνιο έργο κηρύγματος δαπανά 20 ως 25 ώρες το μήνα μιλώντας στους άλλους για τα «αγαθά νέα» και διεξάγοντας πάνω από μια εβδομαδιαία Γραφική μελέτη με ενδιαφερόμενα άτομα. Και επανειλημμένα έχει συμβή ένας καινούργιος ευαγγελιζόμενος να έχη αναφέρει πάνω από 50 ώρες στη δράσι του ευαγγελίου και 3, 4 ή ακόμη 5 Γραφικές μελέτες με άλλους στη διάρκεια ενός μηνός!

Αλλά υπάρχει πολύ έργο κηρύγματος της Βασιλείας να γίνη σ’ αυτή τη μικρή, όμορφη Αφρικανική χώρα. Πετώντας πάνω από τη Ρουάντα, μπορεί κανείς να δη πολυάριθμες διασκορπισμένες αγροτικές κατοικίες. Εκτός από τις καλά υδρευόμενες πεδιάδες του Εθνικού Πάρκου Ακάγκερα στα ανατολικά, πολλοί άνθρωποι ζουν στις ελώδεις όχθες των ποταμών σ’ αυτή τη χώρα, στις στρογγυλές λοφοκορφές, κοντά στις πράσινες φυτείες τεΐου, στα άκρα των ορεινών δροσερών δασών, στις πολλές οροσειρές των θεαματικών λιμνών και στις απότομες λοφοπλαγιές, φθάνοντας ακόμη μέχρι το βασίλειο του ορεινού γορίλα στις δασώδεις πλαγιές των ηφαιστείων Βιρούνγκα. Προσπάθειες γίνονται για να φθάσουν όσο το δυνατόν σε περισσότερους απ’ αυτούς τους ανθρώπους, και με επισκέψεις στα πιο ευπρόσιτα σπίτια και συναντώντας τους τις μέρες αγοράς.

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά εδώ είναι ευγνώμονες για την υπομονή του Ιεχωβά και για τις ευκαιρίες τους να βοηθήσουν κι άλλους να επωφεληθούν απ’ αυτή. Η θεία υπομονή μπορεί πράγματι να «θεωρηθή σαν σωτηρία» σε πολλούς, όπως φαίνεται από μια ευτυχισμένη σύναξι των λάτρεων του Ιεχωβά στη Ρουάντα.—2 Πέτρ. 3:15.