Από το Ρόλο στον Κώδικα—Πώς Πήρε η Αγία Γραφή τη Μορφή Βιβλίου

ΑΝΑ τους αιώνες, οι άνθρωποι έχουν χρησιμοποιήσει πολλά μέσα για να διατηρούν πληροφορίες. Σε αλλοτινές εποχές, οι συγγραφείς κατέγραφαν τα λόγια τους σε μνημεία, σε πέτρινες πλάκες ή σε ξύλινες πινακίδες, σε φύλλα περγαμηνής και σε άλλα υλικά. Στη Μέση Ανατολή, μέχρι και τον πρώτο αιώνα η αποδεκτή και καθιερωμένη μορφή στην οποία υπήρχε ο γραπτός λόγος ήταν ο ρόλος. Κατόπιν εμφανίστηκε ο κώδικας, ο οποίος με τον καιρό αντικατέστησε το ρόλο και έγινε το πιο διαδεδομένο μέσο αποθήκευσης γραπτής ύλης. Επίσης, συνέβαλε πολύ στη διάδοση της Γραφής. Τι ήταν ο κώδικας, και πώς άρχισε να χρησιμοποιείται;

Ο κώδικας ήταν το πρωτότυπο, δηλαδή η παλαιότερη μορφή, του σημερινού βιβλίου. Αποτελούνταν από φύλλα που διπλώνονταν, στοιχίζονταν και δένονταν στη ράχη. Τα φύλλα γράφονταν και από τις δύο όψεις και προστατεύονταν από ένα κάλυμμα. Ο πρώτος κώδικας δεν έμοιαζε πολύ με τα σημερινά βιβλία, αλλά, όπως συνέβη και με τις περισσότερες άλλες εφευρέσεις, εξελίχθηκε και τροποποιήθηκε ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις εκείνων που τον χρησιμοποιούσαν.

Ξύλο, Κερί και Περγαμηνή

Αρχικά, οι κώδικες φτιάχνονταν συνήθως από κηρωμένες ξύλινες πινακίδες. Γραμμένα κηρωμένα πολύπτυχα, δηλαδή πινακίδες ενωμένες οριζόντια, βρέθηκαν στο Ηράκλειο, μια πόλη που καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία από την έκρηξη του όρους Βεζούβιος το 79 Κ.Χ. Τελικά, οι άκαμπτες πινακίδες αντικαταστάθηκαν με φύλλα από εύκαμπτο υλικό. Αυτοί οι κώδικες ονομάζονταν membranae (στη λατινική), ή αλλιώς περγαμηνές, από το δέρμα που χρησιμοποιούνταν συνήθως για τις σελίδες τους.

Μερικοί σωζόμενοι κώδικες είχαν κατασκευαστεί από πάπυρο. Οι παλαιότεροι γνωστοί Χριστιανικοί κώδικες, οι οποίοι διατηρήθηκαν στο ξηρό κλίμα ορισμένων περιοχών της Αιγύπτου, είναι από πάπυρο.a

Ρόλος ή Κώδικας;

Φαίνεται ότι οι Χριστιανοί χρησιμοποιούσαν κυρίως το ρόλο, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του πρώτου αιώνα Κ.Χ. Κατά την περίοδο από τα τέλη του πρώτου ως τον τρίτο αιώνα Κ.Χ., έλαβε χώρα μια διαμάχη ανάμεσα στους υποστηρικτές του κώδικα και στους υποστηρικτές του ρόλου. Οι συντηρητικοί, όντας εξοικειωμένοι με τη χρήση του ρόλου, δεν ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν εδραιωμένες συνήθειες και παραδόσεις. Αναλογιστείτε, όμως, τι περιλάμβανε η ανάγνωση ενός ρόλου. Ο ρόλος αποτελούνταν συνήθως από έναν συγκεκριμένο αριθμό φύλλων παπύρου ή περγαμηνής που ήταν κολλημένα μεταξύ τους για να σχηματιστεί μια μακριά λωρίδα, η οποία κατόπιν τυλιγόταν. Το κείμενο γραφόταν σε στήλες στην μπροστινή όψη του ρόλου. Για να διαβάσει ο χρήστης το κείμενο, ξετύλιγε το ρόλο ώσπου να βρει την περικοπή που ήθελε. Μετά την ανάγνωση τον ξανατύλιγε. (Λουκάς 4:16-20) Πολλές φορές χρειάζονταν περισσότεροι από έναν ρόλοι για ένα και μόνο σύγγραμμα, πράγμα που έκανε τη χρήση του ακόμα πιο άβολη. Παρότι οι Χριστιανοί από το δεύτερο αιώνα και έπειτα φαίνεται πως προτιμούσαν να αντιγράφουν τις Γραφές σε κώδικες, η χρήση του ρόλου συνεχίστηκε επί αιώνες. Μολαταύτα, οι ειδικοί πιστεύουν ότι η χρήση του κώδικα από τους Χριστιανούς έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ευρεία αποδοχή του.

Τα πλεονεκτήματα του κώδικα είναι προφανή—η χωρητικότητα καθώς και η ευκολία στη χρήση και στη μεταφορά. Παρότι μερικοί στις αρχές πρόσεξαν αυτά τα πλεονεκτήματα, η πλειονότητα άργησε να εγκαταλείψει τη χρήση του ρόλου. Εντούτοις, σε διάστημα αρκετών αιώνων, διάφοροι παράγοντες οδήγησαν σταδιακά στην επικράτηση του κώδικα.

Σε σύγκριση με το ρόλο, ο κώδικας ήταν πιο οικονομικός. Μπορούσε να γράψει κάποιος και στις δύο όψεις του φύλλου, ενώ αρκετά βιβλία μπορούσαν να δεθούν στον ίδιο τόμο. Μερικοί πιστεύουν ότι η ευκολία με την οποία μπορούσαν να βρεθούν συγκεκριμένες περικοπές μέσα στον κώδικα συνέβαλε καθοριστικά στην επιτυχή του διάδοση ανάμεσα στους Χριστιανούς, καθώς και σε επαγγελματίες, όπως οι νομικοί. Για τους Χριστιανούς, τα κείμενα βολικού μεγέθους—ή απλώς ένας εύχρηστος κατάλογος Βιβλικών παραθέσεων—προσφέρονταν ιδιαίτερα για το ευαγγελιστικό έργο. Επιπρόσθετα, ο κώδικας είχε κάλυμμα, συνήθως ξύλινο, οπότε ήταν πιο ανθεκτικός από το ρόλο.

Οι κώδικες ήταν επίσης πρακτικοί για την προσωπική ανάγνωση. Στα τέλη του τρίτου αιώνα, μεταξύ των καθ’ ομολογία Χριστιανών κυκλοφορούσαν Ευαγγέλια μεγέθους τσέπης από περγαμηνή. Έκτοτε, έχουν παραχθεί κυριολεκτικά δισεκατομμύρια αντίτυπα ολόκληρης της Αγίας Γραφής ή τμημάτων της σε μορφή κώδικα.

Σήμερα, πολλά εργαλεία έχουν ανοίξει το δρόμο για γρήγορη και εύκολη πρόσβαση στη θεϊκή σοφία που περιέχει η Γραφή. Αυτή είναι διαθέσιμη σε κομπιούτερ, σε ηχογραφήσεις και σε έντυπη μορφή. Όποια έκδοση της Αγίας Γραφής και αν προτιμάτε, να καλλιεργείτε αγάπη για το Λόγο του Θεού, κάνοντάς τον καθημερινό μέλημά σας.—Ψαλμός 119:97, 167.

[Υποσημείωση]

[Εικόνες στη σελίδα 15]

Ο κώδικας συνέβαλε πολύ στη διάδοση της Αγίας Γραφής