Ο Πιο Πολύτιμος από τους Πολύτιμους Λίθους

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Ταϊλάνδη

Η ΜΙΚΡΗ Κινεζούλα έτρεχε εύθυμα κάτω στον δρόμο ακολουθώντας τις φίλες της κάτω από τα προσεκτικά μάτια της στοργικής γιαγιάς της. Ξαφνικά σκόνταψε και έπεσε με το κεφάλι. Η γιαγιά ώρμησε ανήσυχα να βοηθήση το κοριτσάκι που έκλαιε, αλλά, διαπιστώνοντας ότι δεν συνέβη καμμιά σοβαρή βλάβη, παρηγόρησε τη μικρούλα και την έστειλε έξω να ξαναπαίξη. Ένα περίεργο περιστατικό συνώδευσε αυτό το σύνηθες επεισόδιο: η γιαγιά φάνηκε να είναι πολύ ικανοποιημένη από το γεγονός ότι τα δυο μικρά πράσινα βραχιόλια που φορούσε η μικρή από ένα σε κάθε χέρι είχαν θρυμματισθή χωρίς ελπίδα επισκευής.

Γιατί η ικανοποίησίς της; Τα μικρά βραχιόλια ήσαν από νεφρίτη λίθο (ίασπι), και αυτή η ίδια είχε φροντίσει να τα φορή η μικρή εγγονή χάριν προστασίας. Πράγματι, πολλοί Κινέζοι πιστεύουν ότι αν ένα άτομο φορή νεφρίτη λίθο και εμπλακή σε οποιοδήποτε είδος δυστυχήματος, ο νεφρίτης θα σπάση αλλ’ εκείνος που τον φορεί θα προστατευθή. Δεν είναι λοιπόν άξιον απορίας ότι η γιαγιά εσημείωσε αυτή την φανερή επιβεβαίωσι της δεισιδαιμονίας της μ’ εκείνη τη δήλωσι, «Εγώ σου το είπα!»

Αυτή ή ιστορία μας βοηθεί να εννοήσουμε γιατί, για τους Κινέζους, ο νεφρίτης λίθος είναι «η πεμπτουσία του ουρανού και της γης,» «ο πιο πολύτιμος από τους πολύτιμους λίθους,» που ξεπερνά σε αξία ακόμη και τα διαμάντια.

Οι Κινέζοι θεωρούν τον νεφρίτη λίθο ότι είναι υπερφυσικής προελεύσεως και επομένως ως κάτι που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθή για να εξευμενίση τις ουράνιες δυνάμεις. Από παράδοσι τον συνδέουν με τις πέντε κυριώτερες αρετές: την ελεημοσύνη, την ταπεινοφροσύνη, το θάρρος, τη δικαιοσύνη και τη σοφία. Οι φιλόσοφοι εδίδαξαν ότι ο νεφρίτης λίθος, όταν καταποθή υπό ωρισμένες συνθήκες, μεταβιβάζει στο άτομο την ικανότητα να ζη χιλιάδες χρόνια, τη δύναμι να γίνεται αόρατο και την ικανότητα να πετά.

Υπάρχουν, φυσικά, ολίγοι εκείνοι που εξακολουθούν να διατηρούν τέτοιες πεποιθήσεις, αλλ’ αυτές χρησιμεύουν για να δείξουν την υψηλή εκτίμησι που διετήρησε ο νεφρίτης λίθος επί αιώνες μεταξύ των κατοίκων της Ανατολής. Αλλά εκτός από τις δεισιδαιμονίες που συνδέονται με τον νεφρίτη λίθον, αυτός είναι πράγματι ένας ωραιότατος λίθος. Στα περισσότερα μέρη της νοτιοανατολικής Ασίας αν παρατηρήσετε Κινέζες ή Βιετναμέζες κυρίες όταν φορούν τα καλύτερά τους φορέματα, σπανίως θα τις ιδήτε χωρίς ένα στολίδι από νεφρίτη επάνω τους.

Τι Είναι ο Νεφρίτης;

Υπάρχουν δύο χωριστοί λίθοι που έχουν το ίδιο όνομα: ο νεφρίτης, που είναι πυριτικόν άλας του ασβεστίου και του μαγνησίου, και ο νεφρίτης ή Κινέζικος νεφρίτης, που είναι πυριτικόν άλας του νατρίου και του αλουμινίου. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι το όνομα «νεφρίτης,» από την Ελληνική λέξι νεφρός, αντανακλά την ιδέα, ότι ο τριμμένος νεφρίτης είναι φάρμακο γι’ αυτούς που υποφέρουν από τους νεφρούς. Η διαφορά μεταξύ νεφριτίτου και νεφρίτου είναι στην πραγματικότητα σπουδαία μόνον για συλλέκτες. Γενικά, ο νεφριτίτης είναι λαμπρότερος και γυαλίζει πιο πολύ, ενώ ο νεφρίτης φαίνεται πιο ελαιώδης παρά γυαλιστερός.

Μολονότι η Κίνα επί μακρόν υπήρξε ο τόπος εμπορίου για αντικείμενα τέχνης επεξεργασμένα από νεφρίτην, το υλικό αυτό στη φυσική του κατάσταση σπανίως βρίσκεται στην Κίνα. Εισήγετο από άλλες χώρες, κυρίως από το Τουρκεστάν. Αλλά τώρα ο νεφρίτης εξάγεται κυρίως από τη Νέα Ζηλανδία, και ο νεφριτίτης βρίσκεται κυρίως στην Ιαπωνία, τη Βούρμα και την Καλιφόρνια. Ο νεφρίτης συχνά βρίσκεται σε κοίτες ποταμών όπου έχει παρασυρθή από τα όρη. Επίσης τον βγάζουν από βουνά, αλλά οι Κινέζοι προτιμούν τον νεφρίτη από τις κοίτες των ποταμών.

Συνήθως νομίζομε ότι ο νεφρίτης έχει ανοιχτό πράσινο χρώμα σαν το σπανάκι. Εν τούτοις βρίσκεται σε μια ποικιλία χρωμάτων που εκτείνεται από το καθαρό λευκό, το κίτρινο, το κόκκινο, και το μπλε έως το μαύρο.

Αναγνώρισις του Γνησίου Νεφρίτου

Εφόσον υπάρχουν πολλοί λίθοι που έχουν μεγάλη ομοιότητα με τον νεφρίτη, πώς μπορούμε να γνωρίζωμε πότε έχομε τον πραγματικό; Αν θέλετε ν’ αγοράσετε ένα κομμάτι νεφρίτου και ν ‘ αποφύγετε τις απομιμήσεις που περνούν σαν γνήσιοι λίθοι, ο ευκολώτερος τρόπος θα ήταν να έχετε κάποιον ειδικό για να κρίνη για το ζήτημα. Δύο πράγματα ιδιαιτέρως κάνουν τον νεφρίτη μοναδικόν: η πυκνότης του και η σκληρότης του. Η πυκνότης του ή ειδικόν βάρος είναι η αναλογία του βάρους του προς ένα ίσον όγκον νερού. Ο νεφριτίτης έχει ειδικό βάρος 3,4 ή λίγο μικρότερο, ενώ ο νεφρίτης έχει περίπου 3,0. Έτσι, ένα κομμάτι νεφρίτου που ζυγίζει τρεις ουγγιές θα έχη τον ίδιο όγκο με νερό μιας ουγγιάς.

Οι προσδιορισμοί της σκληρότητας βασίζονται στην απλή αρχή ότι ένα σκληρότερο υλικό θα ξύση ένα μαλακώτερο, και ποτέ αντιθέτως. Έτσι, για να δοκιμάσετε ένα κομμάτι νεφρίτου, θα χρειασθήτε, παραδείγματος χάριν, ένα τοπάζι. Αν αυτό δεν πιάνη αλλά γλιστρά επάνω στον λίθο, τότε πρέπει ο λίθος να είναι γνήσιος νεφρίτης.

Κάτι πιο απλό είναι να πάρετε ένα χαλύβδινο μαχαιράκι ή καρφίτσα και να ξύσετε ή να κεντήσετε τον λίθο. Είναι αδύνατον να κάμετε οποιοδήποτε χάραγμα στον πραγματικό νεφρίτη με αυτόν τον τρόπο, αλλά στις περισσότερες απομιμήσεις, όπως ο στεατίτης, θα γίνονταν σημάδια. Φυσικά, δεν είναι αξιοσύστατον να περιφέρεστε και αδιακρίτως να ξύνετε ή να κεντάτε τα αντικείμενα τέχνης άλλων ατόμων. Αν, όμως, έχετε πραγματικά λόγο να εφαρμόσετε αυτή τη δοκιμή, υπάρχει συχνά ένα μη εμφανές μέρος, παραδείγματος χάριν, στο πίσω μέρος ή στη βάσι ενός αντικειμένου, όπου μπορείτε να δοκιμάσετε, και αν το αντικείμενο είναι από νεφρίτη καμμιά βλάβη δεν μπορεί να γίνη. Το γυαλί, επίσης, μπορεί να επεξεργασθή ώστε να φαίνεται πάρα πολύ όμοιο με τον νεφρίτη, αλλά ένα κομμάτι γυαλί θα ζύγιζε πολύ λιγώτερο από τον νεφρίτη του ιδίου όγκου.

Αξία του Νεφρίτου

Η τιμή του νεφρίτου ποικίλλει υπερβολικά. Περιλαμβάνονται περισσότερα παρά απλώς η ουσιαστική αξία ενός τεμαχίου. Το χρώμα, το σχήμα, η ποιότης και ειδικά η ηλικία και ιστορία παίζουν σπουδαίους ρόλους. Το 1960 ένα κομμάτι χαραγμένου Κινεζικού νεφρίτου πωλήθηκε σε δημοπρασία πάνω από $16.000. Το 1860 μια Βρεττανική αποστολή στο Πεκίνο ελεηλάτησε το Θερινό Ανάκτορο του Αυτοκράτορος και πήρε πολλούς από τους μεγαλοπρεπείς του νεφρίτες. Αν ένας ιδή σήμερα ένα αντικείμενο που έχει σημειωθή με την ένδειξι «από το Θερινόν Ανάκτορο του Πεκίνου,» τότε μπορεί να είναι βέβαιος για την εξαιρετική ποιότητα, αν η ετικέττα λέγη την αλήθεια.

Οι τιμές ποικίλλουν, επίσης, σε άλλα μέρη. Στο Χονγκ Κονγκ ένας νεφρίτης μπορεί ν’ αγορασθή με $4. Αλλά στην Ευρώπη και στην Αμερική επικρατούν συνήθως υψηλότερες τιμές. Ένας από τους εξέχοντας τεχνίτες νεφριτών του Χονγκ Κονγκ είπε ότι, αν ένας λίθος είναι πάρα πολύ σκούρος, δηλαδή πράσινος σαν τα βρύα, ή πάρα πολύ ανοιχτός, με πολλή κίτρινη χροιά, αυτό είναι σημείον λίθου κατωτέρας ποιότητος. Ο νεφρίτης ποιότητος, είπε, έχει ζωηρό πράσινο χρώμα που πάλλει, μ’ ένα σωρό λάμψεις μέσα του. Δεν πρέπει να έχη νερά· μάλλον, είναι σχεδόν διαυγής.

Η Επεξεργασία του Νεφρίτου

Η επεξεργασία του νεφρίτου είναι μια μακρά, βραδεία και κοπιώδης εργασία—μια εργασία στην οποία οι Κινέζοι είναι ανεγνωρισμένοι αριστοτέχνες. Σ’ ένα εργαστήριο του Πεκίνου οι τεχνίτες εργάσθηκαν συνεχώς μέρα και νύχτα με βάρδιες κι’ εν τούτοις χρειάσθηκαν πολλά χρόνια για να τελειώσουν την επεξεργασία ενός τεμαχίου. Επί δύο αιώνες τουλάχιστον οι μέθοδοι των εξακολούθησαν αμετάβλητοι. Αλλά πώς εκτελούν την εργασία;

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να γνωρίζωμε για το ζήτημα είναι ότι ο νεφρίτης δεν λαξεύεται. Μάλλον τρυπάται και τορνάρεται. Μεγάλοι λίθοι νεφρίτου κόπτονται σε τεμάχια καταλλήλων μεγεθών με πριόνια. Λόγω της σκληρότητος του νεφρίτου η επιφάνειά του πρέπει να τηρήται συνεχώς καλυμμένη μ’ ένα αποξεστικό που υγραίνεται με κάποιο υλικό σκληρότερο από τον ίδιον. Έτσι, πράγματι, το αποξεστικό κάνει την κοπή και όχι το πριόνι.

Οι μεγάλοι λίθοι πριονίζονται πρώτα από την κορυφή και έπειτα από το κάτω μέρος, αλλά τέτοια είναι η επιδεξιότης των τεχνιτών ώστε η θέσις όπου οι δύο κοπές ενώνονται πραγματικά είναι αόρατη. Από το σημείο αυτό η μέθοδος που πρόκειται να χρησιμοποιηθή εξαρτάται από το αντικείμενο που θα κατασκευασθή. Διανοίγονται οπές μ’ ένα πρωτόγονο χειροκίνητο τρυπάνι εξωπλισμένο με αδάμαντα. Χρησιμοποιείται ένας κούφιος χαλύβδινος σωλήν για διαμόρφωσι του εσωτερικού των αγγείων. Αποξεστικό και νερό εισάγονται πάλιν και ο σωλήνας περιστρέφεται εως ότου φθάση στο επιθυμητό βάθος. Έπειτα στο άχρηστο τμήμα κάτω στο κέντρο του αγγείου δίδεται ένα δυνατό χτύπημα για να το κάμουν ν’ αποχωρισθή. Αν ένα απαρατήρητο ράγισμα ή ελάττωμα στον νεφρίτη κάμη τον κεντρικό κορμό να μη σπάση στην επιθυμητή θέσι, ο απομένων κορμός θα πρέπει να τρυπηθή πάλιν.

Μερικά αγγεία είναι διαμορφωμένα με μια λαβή στα πλάγια, και από αυτή τη λαβή ένας άλλος δάκτυλος νεφρίτου μπορεί να κρέμεται και να μοιάζη μάλλον μ’ ένα σκουλαρίκι σ’ ένα τρυπημένο αυτί. Αυτός ο δακτύλιος αρχικά ήταν ένα τεμάχιο με το αγγείο και τρυπήθηκε από τον τεχνίτη σε σημείο που ν’ αποχωρισθή και να κρεμασθή ελεύθερα. Ολόκληρες αλυσίδες με τέτοιους δακτυλίους κατασκευάζονται μερικές φορές από ένα λίθον.

Οι λεκάνες βαθουλώνονται με το να εκτελήται σειρά παραλλήλων κατακορύφων κοπών η μια με την άλλη προς τα κάτω μέσα στο σώμα του νεφρίτου, αφήνοντας μια σειρά φύλλων που προεξέχουν και έπειτα κόπτονται. Η λεκάνη αποτελειώνεται με τορνάρισμα μέσω ειδικά διαμορφωμένων δίσκων χάλυβος και του συνήθους αποξεστικού. Το τελικό στίλβωμα συμπληρώνεται με περιστρεφομένους δίσκους ξύλου ή δέρματος και με μια ειδική σκόνη.

Χρήσεις του Νεφρίτου

Ένα κομμάτι πρασινόλευκου νεφρίτου που ζύγιζε 640 πάουντς και μεταφέρθηκε στο Πεκίνο, ο Αυτοκράτωρ Τσιεν Λαγκ διέταξε να διαμορφωθή σε μια αναπαράστασι ενός ορεινού τοπίου. Η εργασία είχε τελειώσει το 1874—ένα ωραίο έργο τέχνης, ένα βουνό με ρεύματα, δένδρα, περίπτερα, αλσύλλια από μπαμπού, γεμάτα από λογοτέχνες σοφούς του τετάρτου αιώνος. Ακόμη μεγαλύτερες σκηνές αναπαρεστάθησαν από τους τεχνίτες του Πεκίνου. Εν τούτοις, αυτή την ιδιαίτερη σκηνή μπορούν να την ιδούν άτομα του Δυτικού κόσμου, διότι τώρα βρίσκεται στο Ουώκερ Αρτ Γκάλλερυ της Μιννεαπόλεως—και είναι πιθανόν το μεγαλύτερο τεμάχιο επεξεργασμένου νεφρίτου στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αναρίθμητα άλλα αντικείμενα έχουν κατασκευασθή από νεφρίτη—θρόνοι, κρεββάτια, στύλοι, παραβάν, ξυλαράκια για το πιλάφι, κύπελλα τσαγιού, πιάτα, βιβλία (με γράψιμο χαραγμένο με χρυσό επάνω σε πλάκες νεφρίτου καλυμμένες με χρυσοΰφαντο ύφασμα και φυλαγμένες μέσα σε κουτιά από σανταλόξυλο), αγάλματα του Βούδδα και άλλων διασήμων ατόμων, άνθη, χτένες, πιόνια για σκάκι, βεντάλιες, παιχνίδια, πίπες οπίου και ποικίλα είδη κοσμημάτων. Κάποτε ο νεφρίτης εχρησιμοποιείτο ακόμη για την κατασκευή εργαλείων, αλλά η εμφάνισις του μετάλλου είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή αποτελεσματικοτέρων εργαλείων.

Τριζόνια από νεφρίτη συχνά τοποθετούνται στα μάτια και στο στόμα των νεκρών. Πολλά από αυτά ανασύρθηκαν από τους τάφους, μολονότι η επαφή με το σώμα προκάλεσε μερική φθορά των λίθων σε πολλές περιπτώσεις. Αυτή η δεισιδαιμονία βασίζεται στην ιδέα ότι το τριζόνι συμβολίζει μια μετενσάρκωσι—-αρχίζει τη ζωή σαν νύμφη στη γη και τελειώνει με φτερούγες που κατευθύνονται στον ουρανό. Ένας λίθος, που ετάφη τρεις φορές με αυτόν τον τρόπον, εκτιμάται σε εξαιρετικό βαθμό από πολλούς Κινέζους.

Στη Βίβλο ο νεφρίτης ή ίασπις αναφέρεται στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ 28:13 ως ένας από τους πολύτιμους λίθους που διακοσμούσαν «το επένδυμα» του βασιλέως της Τύρου. Και στην Έξοδο 28:15, 20 αναγράφεται ότι ένας ωραίος ίασπις λίθος με το όνομα μιας των 12 φυλών του Ισραήλ χαραγμένο επάνω σ’ αυτόν εστόλιζε το «περιστήθιον της κρίσεως» που φορούσε ο αρχιερεύς του Ισραήλ. Το βιβλίο της Εξόδου εγράφη γύρω στο έτος 1512 π.Χ. και έτσι τουλάχιστον επί 3.400 έτη ο νεφρίτης ή ίασπις ήταν γνωστός και εξετιμάτο από τον άνθρωπο, μερικές φορές κατά τρόπον δεισιδαίμονα, αλλά πάντοτε ως ένα από τα ωραιότατα προϊόντα της γης τα οποία ο Θεός εχάρισε στα ανθρώπινα πλάσματα του.