Τι Προκαλεί το Τικ-Τακ;

ΤΙ προκαλεί τον ρυθμικό χτύπο σ’ ένα ρολόγι; Αυτή είναι μια ερώτησις που σχεδόν κάθε μικρό αγόρι έχει κάμει, και ίσως πολλά μικρά κορίτσια. Θα μπορούσατε ν’ απαντήσετε στην ερώτησί τους;

Ο χτύπος είναι πολύ συχνότερος από ό,τι δυνατόν να έχετε αντιληφθή. Γνωρίζατε ότι ένα ρολόγι χτυπά κατά μέσον όρον 18.000 φορές την ώρα; Αυτό σημαίνει πέντε φορές το δευτερόλεπτο, 300 φορές το λεπτό, 432.000 φορές την ημέρα—και περίπου 13 εκατομμύρια φορές τον μήνα!

Τα Πρώτα Χρονόμετρα

Αν συγκριθή με άλλες μεθόδους μετρήσεως του χρόνου, το ρολόγι είναι σχετικώς νέα επινόησις. Οι άνθρωποι πιθανώς στην αρχή μετρούσαν τον χρόνο παρατηρώντας τον ήλιο ή με το να μετρούν τη γωνία της σκιάς των δένδρων. Τελικά εισήχθησαν τα ηλιακά ωρολόγια. Αυτά τα όργανα σημειώνουν το χρόνο με τη μέτρησι των σκιών. Αλλά σε μια συννεφώδη ημέρα, ή κατά την νύχτα, αφήνουν τον άνθρωπο χωρίς τη δυνατότητα να μετρά τον χρόνο.

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι χρειαζόταν ένας άλλος τύπος χρονομέτρου. Πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί, χρησιμοποιούσαν ένα ρολόγι νερού ή «κλεψύδρα.» Μολονότι αυτές διέφεραν, η αρχή ήταν η ίδια. Νερό ή κάποια άλλη ουσία επετρέπετο να ρέη από ένα δοχείο σ’ ένα άλλο. Το ποσόν που έρρεε μπορούσε να μετρηθή, και με αυτόν τον τρόπο εσημειώνετο το πέρασμα του χρόνου.

Η εισαγωγή ενός μηχανικού μέσου μετρήσεως του χρόνου υπήρξε μια πραγματική βελτίωσις. Φαίνεται ότι τα πρώτα χρονόμετρα εμφανίσθηκαν στην Ευρώπη τον δέκατον τέταρτον αιώνα. Έπειτα, το 1500 περίπου, ένας κλειθροποιός στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, εφεύρε ένα φορητό ρολόγι. Αυτό όμως ήταν τόσο βαρύ, ώστε εχρειάζετο να κρέμεται από μια ζώνη γύρω στη μέση.

Εκτός του ότι ήσαν ογκώδη, τα πρώτα ρολόγια δεν ήσαν πολύ ακριβή. Πράγματι, είχαν μόνο ένα ωροδείχτη. Αλλά έγιναν βελτιώσεις και τελικά κατασκευάσθηκαν χρονόμετρα ακριβείας. Όλα αυτά τα πρώτα ρολόγια ήσαν χειροποίητα.

Έπειτα, περίπου στα μέσα του περασμένου αιώνος, οι αρχές της μαζικής παραγωγής εφαρμόσθηκαν στην ωρολογοποιία. Στη διάρκεια των ετών έλαβαν χώραν τελειοποιήσεις στις μεθόδους παραγωγής ούτως ώστε τώρα παράγονται ρολόγια που μετρούν τον χρόνο σχεδόν τέλεια.

Τώρα μπορούν να κατασκευάζωνται ρολόγια που ταιριάζουν σ’ ένα κομψό διακοσμητικό δαχτυλίδι για το δάχτυλο μιας κυρίας. Οι βίδες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή τους είναι τόσο λεπτές ώστε χιλιάδες απ’ αυτές μπορούσαν να τεθούν μέσα σε μια δακτυλήθρα! Επίσης, μερικές από τις τρύπες, στις οποίες περιστρέφονται οι μικροσκοπικοί άξονες των τροχών, είναι τόσο μικρές ώστε μια ανθρώπινη τρίχα δεν μπορεί να περάση απ’ αυτές.

Πώς Εργάζεται

Αλλά πώς εργάζεται ένα μηχανικό χρονόμετρο; Πώς μετρά τον χρόνο; Τι το κάνει να χτυπά;

Για να βοηθήσωμε να συλλάβετε στο νου σας τη λειτουργία ενός ρολογιού, θα μπορούσατε να τοποθετήσετε μια κουβαρίστρα με κλωστή σ’ ένα καρφί στον τοίχο. Κατόπιν χρησιμοποιήστε λίγη κόλλα για να συνδέσετε μια οδοντογλυφίδα στην άκρη της κουβαρίστρας. Αυτή η οδοντογλυφίδα θα χρησιμεύη σαν λεπτοδείκτης. Τώρα αργά τραβήξτε την κλωστή της κουβαρίστρας. Έτσι θα στραφή η κουβαρίστρα και η κολλημένη οδοντογλυφίδα, ο λεπτοδείκτης. Αν σύρετε την κλωστή ακριβώς με την κατάλληλη ταχύτητα, ο λεπτοδείκτης θα κάνη μια πλήρη στροφή σε μια ώρα. Έτσι θα έχετε ένα όργανο για μέτρησι του χρόνου—αν και πολύ χονδροειδές.

Ένα μηχανικό χρονόμετρο κατ’ ουσίαν κάνει το ίδιο πράγμα. Κινεί τους δείκτες γύρω από την πλάκα ενός ρολογιού με ακριβείς ταχύτητες για να σημειώνη την ημέρα με χρονικές μονάδες δευτερολέπτων, λεπτών και ωρών. Εν τούτοις, ο μηχανισμός για την τήρησι της ακριβούς ταχύτητος της κινήσεως των δεικτών, καθώς και ο συγχρονισμός του ενός με τον άλλον, είναι πράγματι πολύπλοκος.

Πρώτον, ένα ρολόγι πρέπει να έχη μια πηγή δυνάμεως για να κινή τους δείκτες. Στην ανωτέρω εξεικόνισι, η δύναμις προμηθεύθηκε με το τράβηγμα της κλωστής. Αυτό έστρεψε την κουβαρίστρα, η οποία έστρεψε την οδοντογλυφίδα ή τον λεπτοδείκτη. Σ’ ένα συνηθισμένο ρολόγι η δύναμις παρέχεται από ένα «κύριο ελατήριο.» Αυτό είναι ένα λεπτό, στενό σαν ταινία κομμάτι χάλυβος.

Το κύριο ελατήριο είναι στο εσωτερικό ενός κυλίνδρου που έχει οδοντωτό μηχανισμό γύρω στην εξωτερική του περιφέρεια. Για να εναποθηκευθή δύναμις, υπάρχει ένας ελικοειδής μηχανισμός μέσω του οποίου μπορεί να τυλίγεται το κύριο ελατήριο. Έτσι, όταν κουρδίζετε το ρολόγι σας, εναποθηκεύετε δύναμι στο κύριο ελατήριο. Αυτό είναι συνδεδεμένο με το εσωτερικό του κυλίνδρου με τέτοιον τρόπο ώστε να περιστρέφη τον κύλινδρο καθώς αγωνίζεται για να ξετυλιχθή.

Έτσι, καθώς ο κύλινδρος στρέφεται, κινεί τον κεντρικό τροχό. Αυτός ο τροχός, με τη σειρά, κινεί ένα κατάλληλον αριθμό άλλων τροχών. Η σειρά των τροχών ονομάζεται το «τραίνο.» Ο σκοπός του είναι να μεταφέρη την πολύ βραδεία κίνησι του κυλίνδρου σε όλον τον μηχανισμό του ρολογιού. Το τραίνο αποτελεί έτσι μια σειρά μηχανισμών μειώσεως που εξοδεύει τη δύναμι του κυρίου ελατηρίου λίγο κάθε φορά ούτως ώστε αυτή η δύναμις να διαρκή περισσότερον χρόνο.

Συνδεδεμένοι με ωρισμένους τροχούς είναι οι δευτερολεπτοδείκτες, οι λεπτοδείκτες και οι ωροδείκτες του ρολογιού. Μέσω διαφόρων αναλογιών μεταξύ του αριθμού των οδόντων των μηχανισμών, του μεγέθους των τροχών και της ταχύτητος της κινήσεώς των, οι δείκτες κινούνται με την κατάλληλη ταχύτητα για να μετρούν το χρόνο.

Αλλά πώς ρυθμίζεται το ποσόν της δυνάμεως μέσω των τροχών ώστε αυτοί να περιστρέφωνται με την ορθή ταχύτητα για να καταγράφουν ακριβώς το πέρασμα του χρόνου;

Αυτή είναι η δουλειά του «ρυθμιστού» που είναι η καρδιά και ο εγκέφαλος του ρολογιού. Η ακρίβεια του ρολογιού εξαρτάται από την ακρίβεια του ρυθμιστού, την ποιότητά του και την θέσι του. Ίσως μπορείτε να οραματισθήτε σε κάποιον βαθμό τη λειτουργία του ρυθμιστού με το να μελετήσετε πάλι την εξεικόνισι της κουβαρίστρας με την κλωστή που είναι προσαρμοσμένη στο καρφί του τοίχου.

Υποθέστε τώρα ότι σεις προσεκτικά λαξεύετε δόντια στον εξωτερικό γύρο της κουβαρίστρας. Έπειτα, κάτω από την κουβαρίστρα με την κλωστή, τοποθετήστε στον τοίχο ένα ειδικά σχεδιασμένο δίχαλο που έχει ένα εκκρεμές. Τοποθετήστε το εκκρεμές στον τοίχο με ένα καρφί στο σημείον του άξονος του διχάλου. Καθορίστε τη θέσι του διχάλου ούτως ώστε οι δυο του άκρες να περιπλέκωνται στα δόντια της κουβαρίστρας.

Αν τώρα τραβήξετε την κλωστή, ένα δόντι της κουβαρίστρας θα ωθήση τη μια άκρη του διχάλου μακριά από την κουβαρίστρα και αυτή θα κινήση το εκκρεμές προς τη μια πλευρά. Αυτό θα κάμη την άλλη άκρη του διχάλου να εμπλακή σ’ ένα δόντι της κουβαρίστρας. Καθόσον εξακολουθείτε να τραβάτε την κλωστή, το εκκρεμές θα επιστρέψη και η πρώτη άκρη του διχάλου θα εμπλακή με το επόμενο δόντι της κουβαρίστρας. Καθόσον συνεχίζεται αυτή η ενέργεια, η σύνδεσις και αποσύνδεσις αυτών των μερών θα προκαλέσουν ένα γρήγορο κτύπο. Στο ρολόγι σας αυτός ο κτύπος συμβαίνει τακτικά πέντε φορές κάθε δευτερόλεπτο.

Ένα ρολόγι του χεριού γενικά είναι εφωδιασμένο με εξαιρετικής ποιότητος ρυθμιστή, που χρησιμοποιεί τροχόν ρυθμιστού με δεκαπέντε δόντια και δυο ρουμπίνια στις άκρες του διχάλου. Σ’ ένα ρολόγι αυτό ονομάζεται δίχαλο ρυθμιστικών ονύχων. Υπάρχει ένας άλλος τροχός γνωστός ως τροχός ισορροπίας σ’ ένα ρολόγι. Αυτός είναι συνδεδεμένος περίπου εκεί που είναι τοποθετημένο το εκκρεμές στον εικονιζόμενο ρυθμιστή. Η ταχύτης με την οποίαν ο τροχός ισορροπίας κινείται πίσω κι’ εμπρός ρυθμίζεται από μια «τρίχα» του ρολογιού. Ο τροχός ισορροπίας και η τρίχα συντονίζονται ώστε να αιωρούνται πίσω κι’ εμπρός πέντε φορές το δευτερόλεπτο ή 18.000 φορές την ώρα.

Ρολόγια Αυτόματα και Ηλεκτρικά Ρολόγια

Μερικά νεώτερα ρολόγια κουρδίζονται αυτομάτως. Έχουν ένα ταλαντευόμενο βάρος συνδεδεμένο με το κύριο ελατήριο. Όταν εκείνος που το φορεί κινή τον βραχίονα του, το βάρος ταλαντεύεται και το κύριο ελατήριο τυλίσσεται. Το αυτόματο ρολόγι συνήθως κοστίζει $15 έως $20 περισσότερα από το σύνηθες ρολόγι που κουρδίζεται με το χέρι, και δυνατόν να κοστίζει 50 τοις εκατό περισσότερο για επισκευή.

Τα ηλεκτρικά ρολόγια χρησιμοποιούν ένα πολύ μικρό ηλεκτρικό στοιχείο κατά προσέγγισιν 1,35 βολτ. Αυτή η ενέργεια κατευθύνεται μέσα σε μια σπείρα σύρματος (ηλεκτρομαγνήτην) που προσαρμόζεται σ’ έναν τροχό ισορροπίας. Ο τροχός ισορροπίας έπειτα σύρει τους δείκτες κατά τρόπον ακριβώς αντίστροφον από ένα ρολόγι που λειτουργεί με κύριο ελατήριο. Το ηλεκτρικό ρολόγι εισήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1957.

Ένα ηλεκτρικό ρολόγι χρησιμοποιεί ένα ρυθμιστικό δίχαλο που κινεί ένα οδοντωτό τροχό αναστολής, ο οποίος με τη σειρά του κινεί τους δείκτες. Δεν χρησιμοποιεί διακόπτη, αλλά τρανζίστορ για να συνδέη το ρεύμα με τις σπείρες του. Με αυτόν τον συνδυασμό προκύπτει πολύ ακριβής μέτρησις του χρόνου. Δεν χτυπά, αλλά βουίζει. Ο δεύτερος δείκτης δεν κινείται με πηδήματα όπως συμβαίνει στα περισσότερα ρολόγια αλλά κινείται ομαλά σαν ένας δεύτερος δείκτης ενός ηλεκτρικού ρολογιού. Αυτό το ρολόγι εισήχθη το 1961.

Αν το Ρολόγι σας Εργάζεται Ελαττωματικά

Αν το ρολόγι σας αρχίση να πηγαίνει μπρος ή πίσω, ή να σταματά, ποια πιθανώς να είναι η ανωμαλία;

Πρώτα είναι καλό να κατανοήσωμε ότι πολλά ρολόγια περιέχουν σχεδόν 200 μικροσκοπικά μέρη που έχουν συναρμολογηθή πολύ προσεκτικά και ρυθμισθή κατάλληλα. Μολονότι μερικά τμήματα εργάζονται χωρίς λάδι, οι πολύ μικροί άξονες που περιστρέφονται με πολύτιμους λίθους χρησιμοποιούν εξαιρετικά μικρή ποσότητα λάδι σε μεγάλο βαθμό διυλισμένο και ακριβό, συνήθως ιχθυέλαιο.

Τώρα, είναι δυνατόν να φαντασθήτε τι συμβαίνει σ’ αυτό το λάδι σ’ ένα χρόνο ή δύο. Μπορεί να ξεραθή, και το ρολόγι θα δουλεύη ελαττωματικά ή θα σταματήση. Αν έχετε το ρολόγι σας κοντά σε μια εστία θερμότητας, το λάδι θα ξεραθή γρηγορότερα από το κανονικό. Έλλειψις λαδιού είναι η υπ’ αριθμός 1 αιτία για το σταμάτημα του ρολογιού.

Το λάδι το βάζει ο επισκευαστής των ωρολογίων με ένα μικρό εργαλείο όμοιο με βιδωτήρι ή με ένα γυάλινο σωλήνα που έχη στην άκρη του ένα λεπτό μεταλλικό σωλήνα, μεγέθους περίπου μιας τρίχας ανθρώπου. Μια μικροσκοπική κουκκίδα λαδιού, περίπου ένα τέταρτο του μεγέθους της τελείας που βρίσκεται στο τέλος αυτής της προτάσεως, βάζει σε κάθε ρουμπίνι. Αν το αυτοκίνητο σας απαιτούσε ένα γαλλόνι από αυτόν τον τύπο του λαδιού για να γεμίση τον στροφαλοθάλαμο, θα κόστιζε πάνω από $200 μια αλλαγή λαδιού.

Αν δήτε ομίχλη ή υγρασία στο κρύσταλλο του ρολογιού σας, πηγαίνετέ το αμέσως σ’ έναν επισκευαστή ωρολογίων. Πρέπει να επισκευαστή διότι αλλιώς το λάδι θα χαλάση. Αν το ρολόγι βυθίσθηκε στο νερό και δεν μπορείτε να το πάτε αμέσως σ’ έναν επισκευαστή, μπορείτε να το βυθίσετε σε οινόπνευμα. Αυτό θ’ απορροφήση την υγρασία μολονότι θα βλάψη την πλάκα και τους δείκτες. Η δαπάνη της επισκευής μιας πλάκας και δεικτών εν τούτοις, είναι μικρότερη συγκρινόμενη με την αντικατάστασι ενός κατεστραμμένου μηχανισμού.

Οι γυναίκες μερικές φορές λησμονούν να βγάλουν τα ρολόγια των όταν πλένουν τα πιάτα. Και οι άνδρες που κάνουν βαρειά δουλειά ιδρώνουν πολύ, εκθέτοντας έτσι το ρολόγι τους στα διαβρωτικά αποτελέσματα του οξέως που περιέχεται στον ιδρώτα. Το χιόνι μολονότι είναι διασκεδαστικό να παίζη κανείς μ’ αυτό, είναι μια από τις σπουδαιότερες αιτίες βλάβης των ρολογιών σε μερικά μέρη.

Επίσης, η ακαθαρσία ή το στουπί στην κίνησι του ρολογιού θα συνθλίψουν τους πολύ λεπτούς μηχανισμούς και τελικά το ρολόγι θα σταματήση. Μερικές φορές ένα ρολόγι που σταμάτησε φέρεται για επισκευή και τότε βρίσκεται ένα μικροσκοπικό κομμάτι υλικού μεταξύ του ρουμπινιού και της ράβδου ισορροπίας. Πρέπει ν’ αφαιρεθή το εμπόδιο για να εργασθή το ρολόγι και πάλιν κατάλληλα.

Το περίπλοκο ενός ρολογιού αντανακλάται στο κόστος των επισκευών του. Γενικά, εν τούτοις, ένα ολοσχερές καθάρισμα και λίπανσις θα χρειασθούν μιάμιση έως δύο ώρες και η δαπάνη μπορεί να ποικίλλη σε μεγάλο βαθμό, εξαρτωμένου τούτου από τον τόπο.

Εν τούτοις, αν ένας επισκευαστής ωρολογίων σας πη ποτέ ότι κουρδίσατε το ρολόγι σας πολύ σφικτά, φροντίστε πάλι για το ρολόγι σας και πηγαίνετε αλλού. Ένα ρολόγι μπορεί να κουρδιστή ως ένα σημείο και αν είναι σε καλή κατάσταση θα λειτουργήση. Επίσης αν σας πη ότι πρέπει να το στείλη στο εργοστάσιο, χρονοτριβεί ή είναι αναρμόδιος. Βρήτε κάποιον που γνωρίζει τη δουλειά του.

Η Επιτηδειότης της Επισκευής Ωρολογίων

Ίσως σας ενδιαφέρουν τα ρολόγια. Μπορεί να θέλετε να μάθετε περισσότερα παρά απλώς γιατί χτυπούν. Μπορεί ν’ απολαμβάνετε ασχολούμενος σ’ αυτά. Η επισκευή των ρολογιών είναι μια επιτηδειότης που μπορεί ν’ αναπτυχθή. Είναι ενδιαφέρουσα, προκλητική και μερικές φορές απογοητευτική. Αλλά μπορεί επίσης και ν’ ανταμείβη.

Αν θέλετε περισσότερη πληροφορία, μπορείτε να βρήτε ένα κατάστημα με υλικά ωρολογίων στον τηλεφωνικό κατάλογο οποιασδήποτε από τις μεγάλες πόλεις. Αυτοί μπορούν να σας συστήσουν ένα καλό βιβλίο ή μαθήματα ωρολογοποιίας. Μπορεί κανείς ν’ αρχίση με εργαλεία αξίας $100 έως $200. Θα χρειασθή λίγος χρόνος και αρκετή υπομονή προτού μπορέση κανείς ν’ αρχίση να το κάνη αυτό ως μια απασχόλησι. Αλλά μερικοί χρησιμοποίησαν αυτό το επάγγελμα για να έχουν ένα μέσον συντηρήσεως της ζωής ενώ διέθεταν τον περισσότερο χρόνο των στην επιδίωξι σπουδαιότερης σταδιοδρομίας. Αυτοί επέτυχαν να λαμβάνουν εργασία από κοσμηματοπώλες, οι οποίοι είναι πολύ απησχολημένοι, ή από εκείνους που είναι κοσμηματοπώλαι αλλά δεν επισκευάζουν ωρολόγια. Το έργον μπορεί να εκτελήται στο σπίτι για ευκολία του ενδιαφερομένου.

Ακόμη και αν δεν ενδιαφέρεσθε να μάθετε πώς να επισκευάζετε ρολόγια, είναι καλό να γνωρίζετε τι κάνει τα ρολόγια να χτυπούν. Γνωρίζοντας κάτι γι’ αυτά θα μπορήτε να προσέχετε το δικό σας ρολόγι περισσότερο.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ρυθμιστικός τροχός και ταλαντευόμενο δίχαλο ρολογιού