Να με Συναντήσης στο Νεκροταφείο για Τσάι Σήμερα το Απόγευμα

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Ουρουγουάη

ΑΚΟΥΣΘΗΚΕ ένα δειλό κτύπημα και πήγα στην πόρτα προσμένοντας το συνηθισμένο θέαμα—ένα ρακένδυτο ξυπόλυτο αγόρι να ζητή άδειες φιάλες ή οτιδήποτε έχει κανείς να προσφέρη. Τι ευχάριστο ήταν να ιδώ αντιθέτως μια καθαρή, κομψή κοπελλίτσα μ’ ένα χαμογελαστό πρόσωπο! Την ανεγνώρισα, της είπα «Πάσε» (Πέρασε μέσα), και την παρατηρούσα καθώς κάθησε στο χαμηλό κάθισμα που της προσέφερα. Τακτοποίησε το φόρεμά της έτσι να μην τσαλακωθή. Μολονότι ήταν έξη ετών μόνον, είχε μάθει την αξία του να προσέχη το καλύτερό της φόρεμα.

«Η μαμά θέλει μια απάντησι,» είπε, απλώνοντας το χεράκι της για να δώση έναν φάκελλο που τον κρατούσε σφιχτά. Το μήνυμα έλεγε: «Μπορείς να με συναντήσης το απόγευμα στο νεκροταφείο για τσάι;»

Τώρα, ένα νεκροταφείο μπορεί να είναι ένας δυσάρεστος ή ευχάριστος τόπος, αναλόγως του πώς διατηρείται και της γνώσεως που έχει κανείς όσον αφορά την κατάστασι και την ελπίδα των νεκρών. Το Βόρειο Νεκροταφείο του Μοντεβιδέο διατηρείται πολύ ωραία, και τον Οκτώβριο, που εδώ γύρω είναι άνοιξις, είναι ένα συμπαθητικό μέρος. Τα λουλούδια είναι ανθισμένα και η χλόη εδώ είναι πράσινη όλο το έτος, αλλά σ’ αυτή την εποχή του έτους τα φυτά και τα λουλούδια φαίνονται να ξεπερνούν τον εαυτό τους. Οι άνθρωποι το θεωρούν υποχρέωσί τους να εκδηλώνουν την αγάπη και τον σεβασμό τους προς τους νεκρούς των, με το να φέρουν λουλούδια τακτικά. Δεν έχει σημασία αν τα λείψανα είναι μέσα σ’ έναν τάφο ή σε μια υδρία, η ζήτησις λουλουδιών είναι συνεχής. Για ευκολία, υπάρχει μια μεγάλη αγορά λουλουδιών κοντά στην είσοδο του νεκροταφείου. Εδώ συνήντησα την οικοδέσποινά μου.

Αγορά Λουλουδιών

Όπως ήταν τακτοποιημένα σε κομψές σειρές, τα λουλούδια ήσαν ένα ωραίο θέαμα να το βλέπη κανείς. Καθώς βαδίζαμε ανάμεσά τους, η φίλη μου εξήγησε ότι κάθε παράπηγμα αποτελούσε ιδιαίτερη ιδιοκτησία, και οι ιδιοκτήτες ανταγωνίζονταν ο ένας τον άλλον στην επίδειξι των ανθισμένων εκθεμάτων τους. Ένας ιδιοκτήτης παραπήγματος μας επληροφόρησε ότι εκατομμύρια πέζος δαπανώνται κάθε χρόνο σ’ αυτή την αγορά, μολονότι αυτή είναι μόνον ένα από τα πολλά κοιμητήρια του Μοντεβιδέο. Μας προσέφερε ένα μπουκέτο, αλλά δεν το δεχθήκαμε, εξηγώντας του ότι απλώς κάνομε μια επίσκεψι.

Συγχρόνως, είχαμε την ευκαιρία να του εξηγήσωμε την ελπίδα μας για τους νεκρούς, την προσδοκία μας ότι εκείνοι που κοιμούνται στον θάνατο θα ξυπνήσουν μια μέρα, όπως εκτίθεται στο Ιωάννης 5:28, 29: «Μη θαυμάζετε τούτο· διότι έρχεται ώρα, καθ’ ην πάντες οι εν τοις μνημείοις θέλουσιν ακούσει την φωνήν αυτού [του Υιού του ανθρώπου]· και θέλουσιν εξέλθει.» Αναφέραμε επίσης ότι οι χωρίς συναίσθησι νεκροί δεν θα μπορούσαν να ωφεληθούν με τα λουλούδια, μολονότι η θλιμμένη όψις των επιζώντων αναμφιβόλως θα απομακρυνόταν κάπως με το χρώμα και τη λεπτή ομορφιά των λουλουδιών.

Το Νεκροταφείο

«Θα κάμωμε πρώτα ένα γύρο,» είπε η οικοδέσποινά μου, και κατόπιν θα πάρωμε το τσάι μας. Θέλω να σου δείξω την περιοχή και τις διάφορες μεθόδους ενταφιασμού εδώ.» Φαίνεται ότι ο τόπος είναι ιδιοκτησία του Δήμου, και φύλακες περιπολούν την περιοχή. Μια ομάς συντηρήσεως απομακρύνει τα μαραμένα άνθη. Εν τούτοις, οι οικογένειες των νεκρών έχουν την ευθύνη της φροντίδος των τάφων.

Καθώς βαδίζαμε, η σύντροφός μου έδειξε τους τάφους των πλουσίων, κυρίως κτίρια που αποτελούν ιδιοκτησία κοινών εταιριών, στις οποίες οι πελάτες πληρώνουν ένα ωρισμένο ποσό κάθε μήνα. Σε αντάλλαγμα αυτές αναλαμβάνουν όλες τις διευθετήσεις ενταφιασμού. Πιο πέρα απ’ αυτά τα κτίρια είναι το πολύ παλαιό τμήμα, όπου συνήθιζαν να βάζουν τους νεκρούς στη γη και να τους αφήνουν εκεί μονίμως. Σύμφωνα με τον νόμο, αυτοί οι τάφοι έπρεπε να έχουν βάθος πέντε ποδών. Τώρα, όμως, λόγω ελλείψεως χώρου, αυτά τα λείψανα μεταφέρονται και τοποθετούνται σε τάφους ομαδικούς.

Η οικονομία χώρου εδώ ανέπτυξε επίσης μια άλλη μέθοδο. Οι νεκροί απομακρύνονται από τον τάφο έπειτα από μια περίοδο δύο έως δέκα ετών (δέκα ετών αν ο θάνατος επήλθε από μεταδοτική ασθένεια, και δύο ετών αν από οιανδήποτε άλλη αιτία). Περιορίζονται στα οστά ή στην τέφρα των και κατόπιν τοποθετούνται σε υδρίες που εναποθηκεύονται σε εντοιχισμένα κοιλώματα κατασκευασμένα γι’ αυτόν τον σκοπό. Οι δευτερεύοντες αυτοί ενταφιασμοί μπορεί να είναι κατ’ άτομον, όπως συμβαίνει γενικά εδώ στο ανατολικό τμήμα της Νοτίου Αμερικής, ή ομαδικοί, όπως στους προχριστιανικούς τύμβους της Ευρώπης, όπου μπορεί να περιλαμβάνονται όλοι οι αποβιώσαντες μιας φυλετικής ομάδος.

Μνημεία από μάρμαρο, γρανίτη και άλλα διακοσμητικά πετρώματα αφθονούν. Εδώ κι’ εκεί μπορεί να ιδή κανείς έναν ξεχωριστό τάφο, αλλά συχνά πρόκειται για οικογενειακό τάφο. Σε μερικούς οικογενειακούς τάφους στο Μοντεβιδέο σκαλοπάτια οδηγούν κάτω σ’ ένα δωμάτιο υποκάτω του μνημείου, όπου έχει προετοιμασθή μια θέσις για κάθε μέλος της οικογενείας. Για να επισκεφθή κανείς αυτούς τους τάφους πρέπει να δοθή ειδοποίησις εκ των προτέρων και ο φύλαξ θ’ ανοίξη τον τάφο.

Η ιδέα του οικογενειακού τάφου δεν είναι καθόλου νέα. Οι τάφοι αυτοί ήσαν σε χρήσι στην αρχαία Ρώμη, και ερείπια μερικών απ’ αυτούς μπορεί κανείς να δη ακόμη και τώρα κατά μήκος της Αππίας Οδού. Οι κάτοικοι της Παλαιστίνης στους πατριαρχικούς χρόνους είχαν επίσης οικογενειακούς τάφους, χρησιμοποιώντας ίσως ένα φυσικό σπήλαιο, ή τεχνητά άντρα που είχαν λαξευθή μέσα στον συμπαγή βράχο.

Οι Τάφοι Μέσα σε Τοίχους

Κάτι άλλο πάλιν είναι οι τάφοι σε τοίχους. Μερικοί απ’ αυτούς, χτισμένοι εξ ολοκλήρου μέσα στο νεκροταφείο μπορεί να περιλαμβάνουν δύο έως δέκα επάλληλα στρώματα. Είναι μάλλον παράδοξο να κυττάζη κανείς ψηλά και να σκέπτεται ότι υπάρχουν πολλοί, πολλοί νεκροί μέσα σε τσιμεντένιους τάφους ψηλά στον αέρα· μολαταύτα αυτό αποδεικνύεται ως ένας πολύ πρακτικός τρόπος επιλύσεως του προβλήματος του χώρου. Διακοσμητικά φυτά γύρω από τη βάσι αυτών των κατασκευών, βοηθούν στο να μετριάσουν τη μονοτονία του τσιμέντου.

Ένας άλλος τύπος τάφου σε τοίχους είναι ο γνωστός ως τουμπουλάρες ή σωλήνες, που ονομάζονται έτσι από τον τρόπο της κατασκευής των. Τσιμεντένιοι σωλήνες οικοδομούνται σε επάλληλες σειρές κατά μήκος του διαδρόμου του νεκροταφείου με ανοίγματα προς τον διάδρομο. Στερεώνονται στη γη, συνδεόμενοι ο ένας με τον άλλον με ανοίγματα που καταλήγουν σε μια οπή εξαερισμού στο τέλος κάθε σειράς. Όταν τα λείψανα τοποθετηθούν σ’ έναν από τους σωλήνες, αυτός σφραγίζεται αμέσως με ένα απλό επίστρωμα τσιμεντοπηλού πάνω από την οπή. Η οικογένεια πιθανόν αργότερα να θελήση να τοποθετήση μια ειδική επιτύμβιο πλάκα στο επάνω μέρος.

Κοινές εταιρίες ενταφιασμού βοηθούν στη διατήρησι του χώρου του νεκροταφείου. Τάφοι μέσα στους τοίχους των φθάνουν μέχρι του ύψους της στέγης στο εξωτερικό μέρος του κτιρίου και μέχρι της οροφής στο εσωτερικό. Επισκεφθήκαμε ένα κτίριο, την Κάσα Γκαλίσια, ένα ωραιότατο σύγχρονο κτίριο. Λευκό μάρμαρο καλύπτει δύο πλευρές των τοίχων του τάφου, και στην πρόσοψι είναι μια υπαίθρια αυλή με μια δεξαμενή και καλλιεργημένα φυτά. Με ασανσέρ μπορεί κανείς να κατεβή υπογείως σε βάθος πολλών πατωμάτων, όπου, καθώς λέγεται, υπάρχει χώρος για μισό εκατομμύριο νεκρούς, περιλαμβανομένων κι’ εκείνων που βρίσκονται στο τμήμα των υδριών.

Να όμως, που έφθασε η ώρα για το τσάι, και καθώς ακολουθώ την οικοδέσποινά μου παρατηρώ μια πολύ ενθαρρυντική επιγραφή πάνω σ’ ένα κτίριο. Λέγει: «DESPERTAD Y CANTAD LOS QUE YACEN EN EL POLVO PORQUE ROCIO DE LUZ ES SU ROCIO Y LA TIERRA DEVOLVERA LOS MUERTOS». Μεταφραζόμενο αυτό κατά γράμμα στα Ελληνικά, σημαίνει: «Εξεγέρθητε και ψάλλετε, σεις οι κατοικούντες εν τω χώματι· διότι η δρόσος σου είναι ως η δρόσος των χόρτων, και η γη θέλει εκρίψει τους νεκρούς.»—Βλέπε Ησαΐας 26:19.

Η Ώρα του Τσαγιού

Η οικοδέσποινά μου είχε αναρριχηθή σ’ ένα μικρό ύψωμα και είχε βάλει κατά γης το καλάθι με το τσάι κάτω από ένα γέρικο δένδρο ‘ομπού.’ Γι’ αυτήν, το τσάι ήταν πράγματι ματέ, που σερβίρεται ζεστό και πίνεται γουλιά γουλιά από ένα κολοκυθοκύπελλο με μια μπομπίλια, ένα μεταλλικό σωλήνα μ’ ένα στραγγιστήρι στο ένα του άκρο. Είναι πάρα πολύ αναψυκτικό και όχι δαπανηρό. Καθώς έστρωσε το καθαρό τραπεζομάνδυλο του προγεύματος ανάμεσά μας και άρχισε τα ξετυλίγη μικρά κέικ και άλλα είδη, παρετήρησα μια μόνον ματέ και μια μπομπίλια. Μήπως ανέμενε να μοιρασθώ μαζί της τη δική της, όπως συνηθίζεται εδώ;

Σαν μια απάντησις στις σκέψεις μου, έβγαλε από το καλάθι ένα κύπελλο κι’ ένα πιατάκι. Ίσως το πρόσωπό μου να πήρε ύφος ανακουφίσεως, γιατί γέλασε και είπε: «Ήξερα ότι θα προτιμούσατε τσάι! έφερα, λοιπόν, αυτό για σας.» Ένοιωσα θερμά αισθήματα γι’ αυτήν. Όχι απλώς για το τσάι αλλά για το ότι αυτό ήταν τόσο χαρακτηριστικό εκείνης της εξαίρετης φιλοξενίας των Ουρουγουανών. Είναι τόσο στοχαστικοί και στις μικρότερες λεπτομέρειες! Χωρίς να χάσω καιρό έδειξα το πόσο εκτιμούσα ένα απολαυστικό φλυτζάνι τσάι.

Καθώς γέμιζε πάλι το κύπελλό μου και το τελευταίο μικρό κέικ είχε εξαφανισθή, ρώτησα: «Είναι αλήθεια ότι οι νεκροί από το Γερμανικό πολεμικό, ‘ο Κόμης Σπε,’ έχουν ταφή εδώ σ’ αυτό το Βόρειο Νεκροταφείο;» Θυμήθηκα την έξαψι των πνευμάτων εκείνης της εποχής, όταν το περίφημο «θωρηκτό της τσέπης» περικυκλώθηκε από τρία Βρεττανικά πολεμικά πλοία σ’ αυτή την περιοχή, τότε στο 1939. Οι Γερμανοί, με τη σκέψη ότι είχαν φθάσει Βρεττανικές ενισχύσεις, προτίμησαν να βυθίσουν το ίδιο τους το πλοίο παρά να διατρέξουν τον κίνδυνο αιχμαλωσίας του.

«Ναι, είναι αλήθεια,» απήντησε η φίλη μου, και κατόπιν προχώρησε εξηγώντας: Σ’ ένα σημείο του εδάφους, περιφραγμένο από αειθαλή φυτά, υπάρχουν οι τάφοι των νεκρών του Κόμητος Σπε. Ένα ύψωμα από χώμα καλύπτει τον καθένα απ’ αυτούς, με μια απλή ένδειξι στο μέρος της κεφαλής του κάθε νεκρού. Οι τάφοι συντηρούνται από εντοπίους Γερμανούς. Δεν επιτρέπονται άνθη, αλλά κάθε τάφος έχει μια επένδυσι από αναρριχητικό αειθαλές φυτό, που κοινώς ονομάζεται κλήμα.

Τώρα όμως είναι καιρός για να φύγωμε. Θα επισκεφθούμε τον τόπο ταφής των νεκρών του «Κόμητος Σπε» άλλη φορά καθώς το κρεματόριον, όπου κατά καιρούς, οι νεκροί βρίσκονται στη γραμμή περιμένοντας τη σειρά τους για τόσο πολλά πράγματα.

Η καύσις των νεκρών είναι κάτι το πολύ κοινό στην Ουρουγουάη. Στο Μοντεβιδέο γίνεται δωρεάν και δεν παρουσιάζει ειδικό ενδιαφέρον. Συνήθως απαιτείται μια γραπτή δήλωσις προ του θανάτου ενός, αν και δεν είναι απαραίτητη. Ως ένα πρακτικό μέσον διαθέσεως των νεκρών και συγχρόνως εξοικονομήσεως χώρου, η καύσις νεκρών είναι κάτι το λογικό, σύμφωνα με τις αποδείξεις που είχαμε.

Καθώς αναχωρούμε τώρα, δεν μπορούμε παρά να ενθυμηθούμε τη βεβαιωτική υπόσχεσι του Ιεχωβά, ότι θα φέρη τους νεκρούς πάλι στη ζωή, εκείνους απ’ αυτούς οι οποίοι, κατά την ελεήμονα προοπτική του, είναι στη γραμμή για ένα τέτοιο δώρο. Φαντασθήτε τις εκατοντάδες χιλιάδων αυτών των νεκρών μέσα σ’ αυτό το νεκροταφείο, που πρόκειται να εγερθούν και που τότε θα ζουν ενόσω θα υπακούουν στον Αποκαταστάτη της ζωής των! Αναμφιβόλως θα τους ήταν απολαυστικό να παίρνουν το τσάι στο νεκροταφείο, όπως ακριβώς κι’ εμείς. Πόσο θαυμάσιο είναι το να βρίσκεται κανείς στη ζωή.