Το Ρολόγι των Μελισσών
ΕΞΗΝΤΑΠΕΝΤΕ περίπου χρόνια πριν, ένας Ελβετός φυσιολόγος, ο Αύγουστος Φόρελ, έπαιρνε το πρωινό του με την οικογένειά του στη βεράντα του κήπου του. Μερικές μέλισσες ανεκάλυψαν το μέλι και τη μαρμελάδα πάνω στο τραπέζι τους. Από τότε, κάθε πρωί, την ίδια ώρα, ολοένα και περισσότερες μέλισσες ήρχοντο να ‘τσιμπολογήσουν’ απ’ αυτά. Τελικά, το πρωινό στον κήπο έγινε προβληματικό και η οικογένεια μετεφέρθη μέσα στο σπίτι.
Το επόμενο πρωί ο Φόρελ έκπληκτος παρετήρησε, καθώς κοιτούσε έξω από το παράθυρό του, ότι οι μέλισσες είχαν επιστρέψει στο τραπέζι της βεράντας στη συνήθη ώρα. Αλλά δεν υπήρχε τίποτε στο τραπέζι να τις προσελκύση! Ο Φόρελ τότε έκαμε μερικά πειράματα που επεβεβαίωσαν το γεγονός ότι «οι μέλισσες ενθυμούνταν τις ώρες στις οποίες συνήθως εύρισκαν γλυκά».
Αργότερα, ένας άλλος επιστήμων παρετήρησε ότι οι μέλισσες εργάζονταν σε αγρούς σικάλεως τις πρωινές ώρες, στη διάρκεια των οποίων τα λουλούδια της σικάλεως έκαναν έκκρισι νέκταρος. Αλλ’ οι μέλισσες δεν επισκέπτονταν τους αγρούς το απόγευμα. Αλλά το επόμενο πρωί επέστρεφαν την ίδια ώρα. Προφανώς οι μέλισσες έμαθαν την ώρα που τα λουλούδια έκαναν την έκκρισι νέκταρος και έρχονταν όταν μπορούσε να γίνη αποδοτική απομύζησις. Ο επιστήμων ωνόμασε αυτή την αξιοθαύμαστη ιδιότητα των μελισσών «αίσθησι χρόνου».
Ερευνηταί επιστήμονες έχουν εργασθή από το 1929 προσπαθώντας να μάθουν πώς η πολυάσχολη μέλισσα είναι ικανή να μετρά το χρόνο. Στη δεκαετία του 1950, το Ινστιτούτο της Ζωολογίας του Μονάχου της Γερμανίας, ύστερα από πειράματα, διεπίστωσε ότι οι μέλισσες μπορούν να διακρίνουν τον χρόνο με ένα εσωτερικό ρολόγι που ρυθμίζεται από τον οργανισμό τους.
Κάτω από συνθήκες συνεχούς φωτός και θερμοκρασίας, οι μέλισσες εξασκήθηκαν στο Παρίσι της Γαλλίας να βρίσκουν ζαχαρωμένο νερό σ’ ένα πιάτο, περίπου στις 8.15΄ μ.μ. Μια νύχτα, αφού τις ετάισαν, τις πήγαν αεροπορικώς στη Νέα Υόρκη και τις εστέγασαν κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Επειδή υπάρχει μια διαφορά πέντε ωρών, όταν είναι 8.15΄ μ.μ. στο Παρίσι είναι 3.15΄ μ.μ. στη Νέα Υόρκη. Θα έρχονταν λοιπόν οι μέλισσες να τραφούν στις 8.15΄ μ.μ. ώρα Νέας Υόρκης; Αν θα έρχονταν, θα ήταν ισχυρή απόδειξις, ότι οι μέλισσες έχουν μια αίσθησι χρόνου εξαρτωμένη από κάτι έξω από το σώμα των. Ή, μήπως θα έρχονταν να τραφούν στις 3.15΄ μ.μ. ώρα Νέας Υόρκης; Αν γινόταν έτσι, αυτό θα ήταν ισχυρή απόδειξις ότι οι μέλισσες έχουν ένα εσωτερικό ρολόγι που διατηρεί ένα ρυθμό είκοσι-τεσσάρων ωρών και που λειτουργεί ανεξαρτήτως του περιβάλλοντος. Οι μέλισσες ήλθαν να τραφούν στις 3.15΄ μ.μ. Οι μέλισσες έχουν πράγματι ένα εσωτερικό ρολόγι.
Ένα άλλο πείραμα έγινε αργότερα, αλλ’ αυτή τη φορά σε φυσικό περιβάλλον. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η τήρησις του χρόνου εκ μέρους των μελισσών επηρεάζεται επίσης από την αλλαγή της ημέρας σε νύχτα, η οποία ποικίλλει κατά τη διάρκεια του έτους.
Εξυπηρετεί μήπως κανένα σκοπό το ρολόγι τους; Το περιοδικό Φυσική Ιστορία απαντά: «Ακόμη και αν μερικά φυτά, όπως η σίκαλις, εκκρίνουν νέκταρ μόνο το πρωί, υπάρχουν βέβαια άλλα τα οποία εκκρίνουν νέκταρ το μεσημέρι ή το απόγευμα. Γεγονός είναι, ότι οι μέλισσες θα μπορούσαν να συλλέγουν νέκταρ χωρίς να έχουν αυτή την αίσθησι του χρόνου. Αλλά με αυτήν, οι καθημερινές των εργασίες γίνονται ευκολώτερες και περισσότερο πρακτικές και, όπως γνωρίζομε, κάθε τι στην κοινωνία των μελισσών οργανώνεται πρακτικά.
«Οι συλλέκτριες μέλισσες, οι οποίες έχουν εκμεταλλευθή μια πηγή νέκταρος επί ώρες, δεν την εγκαταλείπουν αμέσως όταν εξαντλήται προσωρινά. Κάνουν καλή χρήσι του υπολοίπου χρόνου και αποσύρονται σε μια ήσυχη γωνιά της κυψέλης. . . . Μόνο όταν πλησιάζη η ώρα κατά την οποίαν τα λουλούδια ‘τους’ εκκρίνουν νέκταρ, ξαναρχίζουν τη συλλογή. Θα ήταν σπατάλη μελιού και ενεργείας αν έπρεπε να πετούν έξω για κατόπτευσι κάθε είκοσι λεπτά περίπου, για να είναι βέβαιες ότι θα φθάσουν ακριβώς στην ώρα που η πηγή θα έρρεε πάλι.
«Παρ’ όλα αυτά, η αίσθησις του χρόνου των μελισσών θα μπορούσε και σ’ αυτή την περίπτωσι ν’ αγνοηθή, αν η αίσθησις δεν ήταν απολύτως αναγκαία για τον προσανατολισμό των μελισσών στο διάστημα—για τον οποίο χρησιμοποιούν τον ήλιο ως πυξίδα. . . . Ο ηλιακός διαβήτης . . . μπορεί να λειτουργή μόνο αν η ώρα της ημέρας λαμβάνεται υπ’ όψιν. Και τελικά, όταν η συλλέκτρια μέλισσα επιστρέφη στην κυψέλη από μια αναγνώρισι νέκταρος, η διεύθυνσις και η απόστασις της πηγής γνωστοποιείται στις άλλες εργάτριες μέσω ενός χορού. Για τη σωστή εκτέλεσι και κατανόησι αυτού του χορού, μια αίσθησις του χρόνου που ενεργεί ακριβώς είναι επίσης μια απόλυτη αναγκαιότης».
Η ικανότης της ταπεινής μέλισσας να μετρά τον χρόνο διευθύνεται φυσικά από το ένστικτο. Αυτή η ικανότης μαρτυρεί ότι η μέλισσα επλάσθη από ένα νοήμονα δημιουργό και ότι δεν ήλθε σε ύπαρξη από κάποια τυφλή δύναμι, όπως η εξέλιξις. Η Γραφή διακηρύσσει ότι ο Ιεχωβά Θεός είναι ο Δημιουργός όλων των πραγμάτων και ότι Αυτός κάνει «θαυμάσια αναρίθμητα». Ασφαλώς, το ρολόγι των μελισσών συμπεριλαμβάνεται σ’ αυτά.—Ιώβ 9:10.