Μελισσοκομία—Μια «Γλυκιά» Ιστορία
Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ελλάδα
ΤΟ ΓΛΥΚΟΧΑΡΑΜΑ απλώνει διστακτικά τα απαλά χρώματά του στον ορίζοντα. Μέσα στην παγωνιά και στην καταχνιά των πρώτων πρωινών ωρών, ένα φορτηγάκι σταματάει αθόρυβα στην άκρη του δρόμου στους πρόποδες μιας βουνοπλαγιάς. Βγαίνουν δυο σκιερές φιγούρες—με γάντια, μπότες, βαμβακερές στολές και καπέλα με φαρδύ γείσο και πέπλο. Με προσεκτικές αλλά βιαστικές κινήσεις, φορτώνουν πολλά ξύλινα κιβώτια στο φορτηγό. Μήπως είναι δυο κλέφτες που κατάφεραν να διαφύγουν με εύκολη λεία; Όχι, είναι δυο μελισσοκόμοι που φροντίζουν καλά το στρατό με τις πολύτιμες μέλισσές τους—έτοιμοι να φύγουν, με κατεύθυνση άλλη μια τοποθεσία στην οποία υπάρχουν φυτά που παράγουν νέκταρ.
Οι μελισσοκόμοι είναι ένα ξεχωριστό είδος ανθρώπων οι οποίοι έχουν μια αμφίδρομη σχέση με ένα ξεχωριστό είδος εντόμων. Από τη μια μεριά, βρίσκεται η μέλισσα, ίσως το πιο αξιόλογο έντομο από οικονομική άποψη, η οποία παράγει μέλι και κερί, και επικονιάζει μεγάλη ποικιλία φυτών. Από την άλλη μεριά, βρίσκονται οι άνθρωποι που βγάζουν το ψωμί τους φροντίζοντας τις μέλισσες και οι οποίοι ταυτόχρονα αγαπούν αυτά τα πλασματάκια και «καταλαβαίνουν πώς λειτουργούν», όπως αναφέρει ένας από αυτούς.
Φροντίδα για «Καθημερινά Θαύματα»
Το να γίνει κάποιος μελισσοκόμος ίσως ακούγεται απλό: Αγοράζετε μερικές κυψέλες γεμάτες μελίσσια, τις βάζετε σε μια περιοχή που παράγει νέκταρ, και επιστρέφετε έπειτα από μερικούς μήνες για να συλλέξετε τα προϊόντα. Αλλά δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Για να μάθουμε τι ακριβώς περιλαμβάνεται, ήρθαμε σε επαφή με τον Γιάννη και τη Μαρία, επαγγελματίες μελισσοκόμους, οι οποίοι με χαρά μάς μίλησαν για την αγαπημένη τους απασχόληση.
«Η μελισσοκομία είναι εξάσκηση πάνω σε καθημερινά θαύματα», παρατηρεί ο Γιάννης καθώς σκύβει πάνω από μια ανοιχτή κυψέλη. «Μέχρι τώρα, κανένας δεν έχει κατανοήσει πλήρως την υψηλά οργανωμένη ζωή των αποικιών, τις προηγμένες ικανότητες επικοινωνίας και τις έξοχες συνήθειες εργασίας της μέλισσας».
Περιγράφοντας την ιστορία της επαγγελματικής μελισσοκομίας, ο Γιάννης αναφέρει ότι στο παρελθόν οι μελισσοκόμοι μάζευαν μέλι καταστρέφοντας τα μελίσσια, τα οποία βρίσκονταν σε κούφια δέντρα και άλλες κοιλότητες. Το 1851, όμως, ο Λορέντζο Λορέν Λάνγκστροθ, ένας Αμερικανός μελισσουργός, διαπίστωσε ότι οι μέλισσες αφήνουν ένα κενό περίπου 6 χιλιοστών ανάμεσα στις κηρήθρες. Έτσι, μπόρεσαν να χρησιμοποιηθούν ανθρωποποίητες ξύλινες κυψέλες στις οποίες υπάρχει παρόμοια απόσταση μεταξύ των πλαισίων. Τώρα μπορούσαν να βγάζουν τα μεμονωμένα πλαίσια από την κυψέλη και να τρυγούν μέλι και κερί χωρίς να καταστρέφουν το μελίσσι.
«Για να είσαι επιτυχημένος μελισσοκόμος», συνεχίζει ο Γιάννης, «πρέπει να αγαπάς πολύ τα μελίσσια σου. Είσαι σαν πατέρας για τις μέλισσές σου, και πιστεύω ότι το καταλαβαίνουν αυτό και ανταποκρίνονται ανάλογα. Επίσης γίνεσαι ο γιατρός τους, εκείνος που τις φροντίζει και τις ταΐζει στις δύσκολες μέρες του χειμώνα».
Η Μαρία προσθέτει: «Ένας καλός μελισσοκόμος μπορεί να πει πολλά ρίχνοντας μία μόνο ματιά σε κάποια κυψέλη, η οποία συνήθως περιέχει από 8 χιλιάδες ως 80 χιλιάδες μέλισσες. Αν είσαι έμπειρος, όταν ανοίξεις την κυψέλη, και μόνο από το βούισμα, καταλαβαίνεις αν η αποικία ακμάζει, αν είναι παραγωγική και ‘ευτυχισμένη’· αν πεινάει· αν είναι ‘ορφανή’ επειδή έχει πεθάνει η βασίλισσα· αν είναι αναστατωμένη από κάτι δυσάρεστο· και πολλά ακόμα».
Σημαντικοί Παράγοντες για την Επιτυχημένη Μελισσοκομία
«Η προσεκτική επιλογή της τοποθεσίας στην οποία βάζει ένας μελισσοκόμος τις κυψέλες του είναι ζωτικής σημασίας», εξηγεί ο Γιάννης. «Προσπαθούμε πολύ να εντοπίσουμε λιβάδια με λουλούδια όπου οι μέλισσες μπορούν να βρουν τροφή.
»Ο μελισσοκόμος χρειάζεται να πηγαίνει όπου υπάρχουν ανθισμένες πορτοκαλιές και φλαμουριές για να κρατάει απασχολημένες τις αποικίες του. Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, μια περιοχή με πεύκα και έλατα θα βοηθήσει να παραχθεί μέλι καλής ποιότητας που έχει ένα διαυγές κοκκινωπό χρώμα, το οποίο είναι περιζήτητο στην αγορά. Τα λιβάδια όπου ανθίζει άγριο θυμάρι είναι ιδανικά για να παράγουν το καλύτερο είδος μελιού—το βασιλιά του μελιού, όπως το αποκαλούν οι μελισσουργοί. Οι μέλισσες επίσης τρέφονται με λευκό τριφύλλι, κίτρινο νυχάκι και αλφάλφα».
Η κοινή λογική είναι άκρως απαραίτητη. Η Μαρία εξηγεί: «Όταν βάζουμε τις κυψέλες σε μια ορεινή περιοχή, είναι καλύτερο να τις βάζουμε κοντά στους πρόποδες του βουνού. Έτσι οι μέλισσες μπορούν να πετάξουν προς τα πάνω, να επισκεφτούν τα ολάνθιστα δέντρα, και κατόπιν—φορτωμένες—να πετάξουν ευκολότερα προς τα κάτω και να επιστρέψουν στις κυψέλες τους. Αν οι κυψέλες βρίσκονταν πολύ ψηλά στην πλαγιά πάνω από τα δέντρα, αυτό θα εξαντλούσε τις μέλισσες και θα επηρέαζε δυσμενώς την παραγωγικότητα της αποικίας».
«Κάθε μελισσοκόμος καταλαβαίνει πόσο ζωτικό ρόλο παίζει η βασίλισσα για την ευημερία και την παραγωγικότητα μιας αποικίας», λέει ο Γιάννης καθώς σηκώνει επιφυλακτικά ένα από τα πλαίσια της κυψέλης με μια νεαρή βασίλισσα κουρνιασμένη στο κέντρο του. «Στις κυψέλες που παράγουν πενιχρές ποσότητες νεογνών και μελιού, η βασίλισσα πρέπει να σκοτωθεί και να αντικατασταθεί. Τα μελίσσια με νεαρές βασίλισσες παράγουν το περισσότερο μέλι. Επίσης, όταν θέλουμε να δημιουργήσουμε νέα μελίσσια, παίρνουμε μια υγιή διπλή κυψέλη που έχει άφθονες μέλισσες και χωρίζουμε το πάνω και το κάτω κιβώτιο. Στο ένα μισό μένει η βασίλισσα, έτσι βάζουμε μια νεαρή, γονιμοποιημένη βασίλισσα στο άλλο μισό. Όταν ανθίσουν τα λουλούδια, η νέα βασίλισσα θα γεννήσει αβγά, γεμίζοντας την κυψέλη με νεαρές μέλισσες εργάτριες».
Πόσο ζει μια μέλισσα; Μαθαίνουμε ότι η διάρκεια ζωής της μέλισσας εργάτριας είναι αντιστρόφως ανάλογη με την εργατικότητά της. Το καλοκαίρι, όταν η μέλισσα αναζητά τροφή σε άνθη επί περίπου 15 ώρες τη μέρα και πετάει με ταχύτητα περίπου 21 χιλιομέτρων την ώρα, ζει μόνο έξι εβδομάδες. Ο χειμώνας είναι λιγότερο απαιτητικός για τις μέλισσες, καθώς εργάζονται μόνο δύο με τρεις ώρες τη μέρα, και έτσι καταφέρνουν να ζήσουν μερικούς μήνες.
Πολυποίκιλα Προϊόντα
Το πρώτο πράγμα που έρχεται στο νου όταν μιλάμε για τη μελισσοκομία είναι, φυσικά, το μέλι. Αυτό το γλυκό, παχύρρευστο υγρό είναι νέκταρ που έχει υποστεί μετατροπή από τη μέλισσα εργάτρια. Κατά μέσο όρο, μια εμπορική κυψέλη μπορεί να παράγει 29 κιλά μέλι το χρόνο. Το κερί είναι άλλο ένα πολύτιμο προϊόν της δράσης των μελισσών. Η κηρήθρα είναι χρήσιμη για περίπου πέντε με έξι χρόνια. Τότε, το χρώμα της έχει πια σκουρύνει εξαιτίας διαφόρων μικροβίων και παρασίτων που ζουν σε αυτήν και πρέπει να αντικατασταθεί. Οι παλιές κηρήθρες υποβάλλονται σε κάποια επεξεργασία για το κερί τους. Η μέση εμπορική παραγωγή είναι 9 ως 18 κιλά κερί για κάθε τόνο μέλι που συγκεντρώνεται.
Τη γύρη—η οποία είναι η κύρια πηγή πρωτεϊνών, βιταμινών, μεταλλικών στοιχείων και λίπους για την ανάπτυξη της βασίλισσας, των εργατριών και των κηφήνων—μερικοί επίσης την εκτιμούν ως έξοχο φυσικό φάρμακο για πολλές σωματικές παθήσεις. Μια κυψέλη μπορεί να δώσει περίπου 5 κιλά γύρη μέσα σε ένα χρόνο. Η πρόπολη είναι μια ουσία την οποία χρησιμοποιούν οι μέλισσες για να μονώνουν την κυψέλη τους και για να περικαλύπτουν όποιον εισβολέα είναι τόσο μεγάλος ώστε δεν μπορούν να τον βγάλουν έξω.
Άμεσα ή έμμεσα, η παραγωγή του ενός τετάρτου περίπου της τροφής που καταναλώνουμε εξαρτάται από την ικανότητα της μέλισσας να επικονιάζει τα φυτά. Τα μήλα, τα αμύγδαλα, τα καρπούζια, τα δαμάσκηνα, τα αχλάδια, τα αγγούρια και διάφοροι καρποί εξαρτώνται όλα από τις μέλισσες για επικονίαση. Το ίδιο συμβαίνει και με διάφορους καρπούς από σπόρους, όπως τα καρότα, τα κρεμμύδια, ακόμη και οι ηλιόσποροι. Το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα επίσης επηρεάζονται από τις μέλισσες, οι οποίες επικονιάζουν το αλφάλφα που γίνεται τροφή για τα αγροτικά ζώα.
‘Ενστικτωδώς Σοφές’
«Νομίζω ότι οι περισσότεροι μελισσοκόμοι πιστεύουν στον Θεό», λέει η Μαρία, υπενθυμίζοντάς μας πόσο αδύναμοι είμαστε να εξηγήσουμε την πολυπλοκότητα της κοινωνικής δομής των μελισσών, τη συναρπαστική ανάπτυξη της πολυσύνθετης ζωής των αποικιών τους και τις θαυμάσιες ικανότητες προσανατολισμού και επικοινωνίας που διαθέτουν. Πολλοί άνθρωποι που μελετούν και φροντίζουν μέλισσες θα τα απέδιδαν αμέσως όλα αυτά στο γεγονός ότι οι μέλισσες είναι ‘ενστικτωδώς σοφές’, με ένα ένστικτο που τους έχει δοθεί γενναιόδωρα από τον Μεγαλειώδη Δημιουργό μας, τον Ιεχωβά Θεό.—Παράβαλε Παροιμίαι 30:24, ΜΝΚ.
[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 26]
Από το Λουλούδι στο Τραπέζι Σας
1 Η μέλισσα συλλέκτρια επισκέπτεται ένα λουλούδι και συλλέγει νέκταρ
Καθώς επισκέπτονται τα λουλούδια, οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ στη μελιτοδόχο κύστη τους, η οποία αποτελεί επέκταση του οισοφάγου τους. Για να γεμίσει αυτόν το σάκο, η μέλισσα πρέπει να κάνει από 1.000 ως 1.500 επισκέψεις σε διαφορετικά λουλουδάκια
2 Επιστρέφει στην κυψέλη και το νέκταρ αποθηκεύεται στην κηρήθρα
Μόλις μπαίνει στην κυψέλη, η μέλισσα συλλέκτρια εκκρίνει τα περιεχόμενα της μελιτοδόχου κύστης της στο στόμα μιας νεαρής μέλισσας εργάτριας. Η μέλισσα εργάτρια κατόπιν αποθέτει το νέκταρ σε ένα κελί και επιτελεί τις εργασίες που χρειάζονται για να μετατρέψει το νέκταρ σε μέλι
3 Ο μελισσοκόμος τρυγάει το μέλι
Με πυρωμένο μαχαίρι, καθαρίζει το κερί που καλύπτει τα κελιά του κάθε πλαισίου. Κατόπιν βάζει τα πλαίσια σε ένα φυγοκεντρητή, ο οποίος θα αφαιρέσει το μέλι μέσω της φυγόκεντρου δύναμης
4 Το μέλι συσκευάζεται σε βάζα ή ατομικές μερίδες
Οι ετικέτες στα βάζα με το μέλι αναφέρουν από ποια φυτά τράφηκαν οι μέλισσες. Αν το βάζο είναι διαφανές, ίσως μπορείτε να ελέγξετε την ποιότητα από το χρώμα του μελιού
5 Το μέλι κάνει καλό στην υγεία σας!
Το μέλι αφομοιώνεται εύκολα από το σώμα και γρήγορα μετατρέπεται σε ενέργεια. Εκθέσεις δείχνουν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία εγκαυμάτων και διαφόρων ειδών πληγών