Μπορεί η Λίμα να Ξεχάση Πότε;

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!»στο Περού

ΗΤΑΝ η 9η Ιανουαρίου 1570! Αυτή ήταν μια ημερομηνία που εισήγαγε τον τρόμο στη ζωή του αποικιακού Περού, η δε ανάμνησίς της προξενεί ακόμη ένα παγερό αίσθημα φόβου. Αρκετά παραδόξως, κάτω από θερμό ηλιόλουστο ουρανό, ένα σκάφος του οποίου η σημαία είχε τα χρώματα του Φιλίππου Β΄, βασιλέως της Ισπανίας, εισήλθε στο λιμάνι του Καλλάο και αγκυροβόλησε ανάμεσα από ιστιοφόρα και πειρατικά πλοία από πολλές μακρυνές χώρες. Το πλήρωμα απησχολήθη με το δέσιμο των ιστίων και εξαρτημάτων, ενώ οι επιβάτες ξεκίνησαν για την ακτή μέσα σ’ ένα πλοιάριο.

Ένας απ’ εκείνους τους επιβάτες, ένας Ισπανός ονόματι Σερβάν δε Σερεζουέλα, κρατούσε κάτω από το χέρι του έναν επίσημο χαρτοφύλακα, το περιεχόμενο του οποίου θα προξενούσε πολύ γρήγορα σοβαρή αίσθησι μεταξύ των αποίκων. Ήταν ένα βασιλικό έγγραφο, υπογεγραμμένο και σφραγισμένο σχεδόν προ ενός έτους, ένα έγγραφο που θα εξαπέλυε πάνω στους κατοίκους μια εκστρατεία εκφοβισμού και συνεχούς καχυποψίας επί τρεις αιώνες. Η εξουσία του φοβερού «Αγίου Γραφείου» που ήταν καλύτερα γνωστό ως η Ισπανική Ιερά Εξέτασις, είχε τώρα επεκταθή στο Περού.

Δικαιολογημένα, πράγματι, οι Ευρωπαίοι κάτοικοι του Περού παρετήρησαν αυτή την εξέλιξι με μεγάλη ανησυχία. Μήπως δεν είχαν παραστή μάρτυρες της δράσεως του «Αγίου Γραφείου» στις πατρίδες των; Όλες οι αναμνήσεις και οι φήμες περί τρομερών, ακρωτηριαστικών βασανισμών και επωδύνων θανάτων συνεσωρεύοντο αναμφιβόλως μέσα στη διάνοιά των.

Η Ιερά Εξέτασις

Το τρομερό όπλο του φόβου, η Ιερά Εξέτασις, εσφυρηλατήθη κατά πρώτον στις αρχές του δεκάτου τρίτου αιώνος. Σκοπός του: η ανακάλυψις και τιμωρία των αιρετικών και των απίστων. Άρχισε να παίρνη οριστική μορφή όταν, το 1232, ο Πάπας Γρηγόριος IX διώρισε μονίμους δικαστάς, που αργότερα επρόκειτο να γίνουν γνωστοί ως «ιεροεξετασταί.» Καθένας που ζούσε σε χώρες καλούμενες «Χριστιανικές» έπρεπε να εξαναγκασθή να είναι νομιμόφρων στη μια Εκκλησία. Ουδεμία ετεροδοξία, ουδεμία άσκησις ιδιαιτέρας κρίσεως, ουδεμία αμφισβήτησις των διδασκαλιών της Εκκλησίας επρόκειτο να επιτραπή.

Οι αντιπρόσωποι της Εκκλησίας επέμεναν ότι οι τρόποι ανακρίσεώς των, περιλαμβανομένου και του βασανισμού, εχρησιμοποιούντο από αγάπη προς τα θύματα· ως προς την ευθύνη δε της καύσεως αναριθμήτων ατόμων επί πασσάλων, διεκήρυσσαν ότι τέτοιες εκτελέσεις εγίνοντο, όχι από την Εκκλησία, αλλ’ από την κοσμική εξουσία.

Όσον αφορά όμως για το ποιος έχει την πραγματική ευθύνη για ένα πλήθος τρομερών θανάτων, μπορούμε να το διαπιστώσωμε με τον καλύτερο τρόπο ανατρέχοντας στην Καθολική Εγκυκλοπαιδεία, όπου εμφανίζεται η εξής ομολογία: «Ο κυρίαρχος εκκλησιαστικός χαρακτήρ του [«Αγίου Γραφείου»] δύσκολα μπορεί ν’ αμφισβητηθή . . . Συνεπώς, οι πολιτικές εξουσίες, διετάσσοντο υπό των παπών, επί απειλή αφορισμού, να εκτελούν τις δικαστικές αποφάσεις που κατεδίκαζαν τους αμετανοήτους αιρετικούς σε καύσι επί πασσάλου.» (Τόμ. 8, σελ. 34, 37) Αργότερα, και η εκτέλεσις των βασανιστηρίων, για τα οποία παρεχωρήθη εξουσιοδότησις το 1252 από τον Πάπα Ιννοκέντιο IV, ανετέθησαν για λόγους μυστικότητος, στους ίδιους τους ιεροεξεταστάς.

Το μέχρι πού έφθαναν εκείνοι οι καθ’ υπόθεσιν Χριστιανοί ιεροεξετασταί, για ν’ αποσπάσουν ομολογίες ή ενοχοποιητικές αποδείξεις από τα θύματά τους, παγώνει το αίμα. Συχνά ήσαν μοναχοί διαλεγμένοι από τις τάξεις του Τάγματος των Δομινικανών, άνθρωποι τους οποίους η αφύσικη εκτός οικογενείας ζωή και ο φανατισμός είχε σκληρύνει σε τέτοιο σημείο, ώστε να μην έχουν καμμιά συμπόνια για τον πάσχοντα, κανένα δισταγμό στην επιβολή των πιο οδυνηρών βασανιστηρίων.

Η Λίμα Υπό την Μάστιγα

Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο ότι οι κάτοικοι της Λίμας ήσαν έμφοβοι. Κανένα μυστικό δεν θα ήταν τώρα ιερό. Τα λόγια του ιδίου του ανθρώπου μπορούσαν ν’ αποτελέσουν βάσι για κατηγορία. Σύζυγοι μπορούσαν να καταγγείλουν ο ένας τον άλλον, ή να καταγγελθούν από ένα παιδί των ή γονέα των. Πράγματι, αυτός ήταν ο σκοπός του «Διατάγματος της Κατηγορίας,» ενός εγγράφου που εδιαβάζετο κάθε τρίτη Κυριακή της Τεσσαρακοστής έπειτα από «ιεροπρεπή Λειτουργία και κήρυγμα.» Τα ακόλουθα αποσπάσματα, μεταφρασμένα από τα Χρονικά της Ιεράς Εξετάσεως της Λίμας, μιλούν αφ’ εαυτών:

«Ημείς οι ιεροεξετασταί, αντιτιθέμενοι προς τις αιρετικές ανομίες και προς την αποστασία εντός των βασιλείων του Περού, προς όλους τους γείτονας και κατοίκους της πόλεως των Βασιλέων, οιασδήποτε κοινωνικής θέσεως, καταστάσεως, εξοχότητος και αξιοπρεπείας, απευθύνομεν χαιρετισμούς εν Χριστώ.

»Σας γνωστοποιούμεν ότι, χάριν της μεγαλυτέρας προωθήσεως της πίστεως, είναι κατάλληλο να διαχωρίσωμε τον κακό σπόρο από τον καλό, και ν’ αποφύγωμε όλες τις κακές υπηρεσίες προς τον Κύριόν Μας. Διατάσσομεν τον καθένα και όλους σας, όπως εάν τυχόν γνωρίζετε, ή δήτε ή ακούσετε να λέγεται, για οποιοδήποτε άτομο ζωντανό, παρών, απών ή πεθαμένο, ότι έχει ειπεί ή πιστεύσει οποιεσδήποτε αιρετικές λέξεις ή γνώμες, ύποπτες, ειρωνικές, απερίσκεπτες, κακόηχες, σκανδαλώδεις ή βλάσφημες, να το πήτε ή να το φανερώσετε σε μας.

»Σας δίδομε εντολή να καταγγείλετε ενώπιόν μας, εάν γνωρίζετε, ή έχετε ακούσει να γίνεται λόγος, οποιαδήποτε άτομα που έχουν φυλάξει τα σάββατα προς τήρησιν του νόμου του Μωυσέως . . . ή έχουν βεβαιώσει ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είναι Θεός, . . . ή ότι δεν εγεννήθη από την Παναγία, παρθένον προ της γεννήσεως, κατά την γέννησι, και μετά την γέννησι. . . . ή ότι ο Πάπας ή οι διάκονοι του θυσιαστηρίου δεν έχουν τη δύναμι να συγχωρούν αμαρτίες. . . . ή ότι δεν υπάρχει καθαρτήριο και ότι στις εκκλησίες δεν πρέπει να υπάρχουν εικόνες αγίων, ή ότι δεν είναι ανάγκη να προσευχώμεθα για τους νεκρούς. . . .

»Σας δίδομε εντολή να μας ειδοποιήσετε, εάν έχετε ακούσει να λέγεται, ή εάν γνωρίζετε, περί οποιουδήποτε προσώπου ότι έχει Γραφές στην [Ισπανική]. . . .

»Ως εκ τούτου, σύμφωνα με το πνεύμα αυτής της νουθεσίας, σας προτρέπομε και απαιτούμε, επί ποινή μείζονος αφορισμού, . . . δίδομε εντολή στον καθένα και σε όλους εκείνους που έχουν γνωρίσει ή που έχουν διαπράξει οποιοδήποτε από τα διακηρυχθέντα ανωτέρω πράγματα, να έλθετε και να εμφανισθήτε προσωπικώς ενώπιόν μας για να το πήτε και να το φανερώσετε εντός έξη ημερών από της δημοσιεύσεως του διατάγματος τούτου, ή αφότου τούτο θα περιέλθη εις γνώσιν σας.»

Δεν είναι μήπως φανερός ο τρόπος με τον οποίον το Διάταγμα εκείνο προωρίζετο να κατευθύνη το χέρι κάθε ανθρώπου κατά του αδελφού του, να ενθαρρύνη τους ανθρώπους να κατασκοπεύουν ο ένας τον άλλον;

Η «Καλέζα Βέρδε» («Πράσινη Άμαξα») θα μπορούσε να εμφανισθή οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ή της νύχτας στους δρόμους της Λίμας. Απεσταλμένη από τους ιεροεξεταστάς για την σύλληψι των κατηγορουμένων ήταν ένα θέαμα ικανό να εμπνεύση θανάσιμο φόβο στον παρατηρητή. Καθώς προχωρούσε αργά στο δρόμο, ακόμη και ο κοινός πολίτης κατελαμβάνετο από πανικό. Τι είχε κάμει τώρα; Ποια απερισκεψία είχε διαπράξει; Ποιος τον είχε καταδόσει; Όταν δε, στο μέσον της νυκτός, ηκούετο ένας κτύπος στην πόρτα, ήταν αρκετός για να παραλύσουν οι ένοικοι από φόβο. Να ήταν άραγε η Πράσινη Άμαξα;

Θύματα Πάσης Τάξεως

Στη διάρκεια της αποικιακής περιόδου και μόνον, αναφέρεται ότι πενήντα εννέα άτομα εκάησαν επί του πασσάλου στο Περού. Οι κατηγορίες περιελάμβαναν βλασφημία, μαγεία, διγαμία, κατοχή Γραφής στην κοινή γλώσσα του λαού, αποστασία, ομολογία μιας μη Καθολικής πίστεως. Δεν εξηρούντο ούτε και κληρικοί ανωτέρου βαθμού. Στις 13 Απριλίου 1578, ο Φραίη Φρανσίσκο δε λα Κρουζ εκάη επί του πασσάλου επειδή εδίδασκε ότι η Εκκλησία ήταν ένοχη για πράξεις αγοράς και πωλήσεως επισήμων θέσεων μέσα στην Εκκλησία· ότι η προφορική ομολογία έπρεπε να καταργηθή· ότι οι μοναχοί και ο κλήρος θα έπρεπε να νυμφεύωνται, και ότι οι Άγιες Γραφές έπρεπε να είναι στην κοινή γλώσσα.

Στις 29 Οκτωβρίου 1581, ο Άγγλος πειρατής Πλοίαρχος Τζων Όξνεμ και δυο μέλη του πληρώματός του εκάησαν, όχι λόγω του ότι ήσαν πειραταί των ανοικτών θαλασσών, αλλ’ επειδή ήσαν Λουθηρανοί. Στις 17 Νοεμβρίου 1595, ο Πορτογάλος Χουάν Φερνάντο ντέλα Χέρας και τρείς ομοεθνείς του εκάησαν, κατηγορηθέντες ως «Ιουδαΐζοντες Ιουδαίοι.» Είχαν τηρήσει την έβδομη ημέρα, το Σάββατο.

Η εκτέλεσις της ποινής εκείνων που κατεδικάζοντο ελάμβανε χαρακτήρα δημοσίου γεγονότος, διεξαγομένη με επισημότητα και λαμπρότητα. Η άουτο-ντα-φε (κατά γράμμα, πράξις πίστεως) άρχιζε ενωρίς το πρωί και διαρκούσε μέχρις αργά τη νύχτα. Κληρικοί και εξέχοντες πολίται επεδίωκαν «διακεκριμένες» θέσεις, για να παρατηρούν καλύτερα τους καταδίκους στις τελευταίες των αγωνιώδεις στιγμές μέσα στη φωτιά. Αλαλαγμοί κι’ επευφημίες του φανατικού όχλου συχνά εκάλυπταν τις κραυγές των θυμάτων.

Το Διοικητήριο της «Ιεράς Εξετάσεως» της Λίμας

Λίγοι επισκέπται της Λίμας είναι ενήμεροι της ιστορίας αυτού του με αετώματα εξαστήλου κτιρίου Ελληνο—Ρωμαϊκού ρυθμού, που δεσπόζει της Πλατείας Μπολιβάρ, στο άκρον ακριβώς μιας από τις πλέον πολυσύχναστες λεωφόρους της πόλεως. Μπορεί ένας να μπη μέσα στα ήσυχα όριά του και ν’ αντικρύση τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Αντιπροσώπων· να διαβάση λεπτομερώς τα κιτρινιασμένα έγγραφα που έχουν υπογραφή από εξέχοντες άνδρες της πρώτης Δημοκρατίας, τον Σιμόν Μπολιβάρ, τον Χοσέ δε λα Μαρ και άλλους· ένας μπορεί να θαυμάση την περίπλοκα σκαλισμένη οροφή από μαόνι· και εν τούτοις να μη του δημιουργήται η παραμικρή υπόνοια για την αρχική χρήσι του κτιρίου.

Αλλά τον Σεπτέμβριο του 1813 οι πολίτες της Λίμας έμαθαν τα πάντα εν σχέσει μ’ αυτό το αρχηγείο της Ιεράς Εξετάσεως στο Περού. Αυτό συνέβη όταν ο Αντιβασιλεύς Αμπασκάλ εδημοσίευσε την επίσημη δικαστική απόφασι που υπεγράφη στο Καντίζ στις 22 Φεβρουαρίου του ιδίου έτους και η οποία καταργούσε την «Ιερά Εξέτασι.» Δίνοντας διέξοδο στο μίσος των και την πνιγμένη αγανάκτησί των, εισέβαλαν στο κτίριο και το ελεηλάτησαν. Έτσι έγιναν επίσης κάτοχοι αδιασείστων αποδεικτικών στοιχείων για τις φημολογούμενες φρικιαστικές πράξεις που ελάμβαναν χώραν εκεί μέσα. Μερικά από τα ανακαλυφθέντα είδη ήσαν:

Ένας «εσταυρωμένος» σε φυσικό μέγεθος με μια κινητή κεφαλή που μπορούσε ένας να κινή με χορδές κρυμμένες πίσω από ένα πράσινο βελούδινο παραπέτασμα. Πολλά ευκολόπιστα θύματα ασφαλώς είχαν φαντασθή ότι ο ίδιος ο Χριστός είχε παρέμβη εναντίον των.

Ένα τραπέζι, μήκους οκτώ και πλάτους επτά ποδών, μ’ ένα μεγάλο τροχοκίνητο βίντσι. Τα θύματα ετοποθετούντο πάνω σ’ αυτό και ετεντώνοντο κατά γράμμα, μέχρις ότου οι αρθρώσεις και οι κλειδώσεις δεν μπορούσαν πλέον ν’ ανθέξουν.

Επί ενός τοίχου ευρέθησαν ειδικά όργανα βασανισμού, μέσα στις τρύπες των οποίων ετοποθετούντο το κεφάλι και τα χέρια του θύματος καθώς τούτο εμαστιγώνετο εκ των όπισθεν χωρίς ποτέ να βλέπη τον βασανιστή του. Πάνω στον τοίχο, μαστίγια από σχοινί και σύρμα με κόμβους.

Ένα χιτώνιο βασανισμού κατασκευασμένο από πλεκτό σύρμα, με εκατοντάδες μικροσκοπικές τσιμπίδες, για να βασανίζουν τη σάρκα σε κάθε ελαφροτάτη κίνησι των μυών αυτού που το φορούσε.

Ακόμη και τώρα μπορεί ένας να δη το μέρος όπου ο ζαλισμένος, τρομοκρατημένος κατηγορούμενος εστέκετο μπροστά στους ιεροεξεταστάς· τη χονδρή ξύλινη πόρτα με τη μικροσκοπική της κατασκοπευτική τρύπα που απεκάλυπτε μόνο το μάτι του ανωνύμου καταδότου· τον αρχικό τοίχο του κρατητηρίου, όπου το κομψό γράψιμο του μορφωμένου ανθρώπου και τα δυσανάγνωστα κακογραφήματα του πτωχού αναγράφουν τους ισχυρισμούς των περί αθωότητος, τις βωβές κραυγές των για δικαιοσύνη.

Λόγοι Αναμνήσεως

Δεν είναι όμως όλα αυτά μια περασμένη ιστορία, ένα κακό όνειρο που είναι καλύτερα να το λησμονήσωμε; Μολονότι έχουν περάσει τέσσερες αιώνες αφότου ήλθε επισήμως στο Περού η «Ιερά Εξέτασις,» η Λίμα δεν την λησμονεί. Πράγματι, μια από τις εξέχουσες εφημερίδες της Λίμας, Λα Πρένσα, εδημοσίευσε εσχάτως ένα άρθρο περί Ιεράς Εξετάσεως, ένα άρθρο που για μια φορά ακόμη ανατάραξε τις αναμνήσεις αυτής της «πόλεως των Βασιλέων.»

Καθώς κυττάζομε τώρα πίσω στην τρομερή ιστορία της Ιεράς Εξετάσεως, μπορούμε να παρατηρήσωμε ότι η εκ μέρους της Ιεραρχίας έλλειψις προσοχής στις διδασκαλίες της Γραφής ήταν μια σοβαρά αιτία για όλα αυτά. Είναι αδύνατον να εξαναγκασθούν ή να πιεσθούν ψυχολογικώς οι άνθρωποι να έχουν πίστι στον Θεό. Πρέπει κανείς να διδαχθή τις εντολές του Χριστού, όπως εκτίθενται στη Γραφή. (Ρωμ. 10:17) Ακόμη και όταν ένα άτομο, που ομολογεί ότι είναι Χριστιανός, παραβιάζη αυτό που είναι ορθό, πρέπει να ανακριθή, σύμφωνα με τη Γραφή, και η ενοχή του να διαπιστωθή δια της μαρτυρίας δυο αξιοπίστων μαρτύρων. (Ματθ. 18:16··Ιωάν. 8:17) Κατόπιν, εάν ο παραβάτης είναι ένοχος και αμετανόητος, είναι πιθανόν ν’ αποβληθή από την επικοινωνία με τους γνησίως πιστούς. (1Κορ. 5:11, 13) Πουθενά η Γραφή δεν εγκρίνει απόπειρα προς απόσπασιν αυτοενοχοποιήσεως, ή οποιοδήποτε άλλο είδος μαρτυρίας με τη χρήσι βασανιστηρίων.

Το Βιβλικό υπόμνημα δείχνει ότι, όταν πολλοί απεστάτησαν από την πίστι στον πρώτον αιώνα (Ιωάν. 6:66), οι απόστολοι του Χριστού Ιησού δεν κατέφυγαν στον εκφοβισμό, στον εξαναγκασμό και στην βία. Γιατί; Διότι δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι περισσότερο απ’ ό,τι είχαν διαταχθή, δηλαδή, ‘να κάμνουν μαθητάς απ’ όλα τα έθνη, . . . διδάσκοντάς τους’ με τον ίδιο πράο τρόπο, που με το παράδειγμά του μας έδειξε ο ίδιος ο Χριστός.—Ματθ. 28:19, 20.

Δεδομένου ότι η παραμέλησις της Γραφής και της Γραφικής μελέτης κατέληξε στην τρομοκρατία της Ιεράς Εξετάσεως, τι θα λεχθή για τη σημερινή κατάστασι; Μια παρόμοια παραμέλησις της Γραφής έχει οδηγήσει Καθολικούς στο να μάχωνται και να φονεύουν Καθολικούς σε πολέμους και επαναστάσεις. Οι Τάιμς της Νέας Υόρκης, της 29 Δεκεμβρίου 1966, εσχολίασαν: «Στο παρελθόν, τοπικές Καθολικές ιεραρχίες σχεδόν πάντοτε υπεστήριξαν τους πολέμους των εθνών των, ευλογώντας στρατεύματα και αναπέμποντας προσευχές για νίκη, ενώ μια άλλη ομάς επισκόπων από την άλλη παράταξι προσηύχετο δημοσίως για την αντίθετη έκβασι.»

Η παραμέλησις της Γραφής είναι γενική σε όλο τον Χριστιανικό κόσμο. Καρπός αυτής της παραμελήσεως υπήρξε η σύγχρονη απειλητική αύξησις της βίας. Οι με έντιμη καρδιά άνθρωποι πρέπει να ερωτήσουν τους εαυτούς των: Να εξακολουθήσω ν’ αποτελώ μέρος οιασδήποτε θρησκευτικής οργανώσεως που αποτυγχάνει να εντυπώση σε άλλους τις Γραφικές αλήθειες δια του Λόγου και του παραδείγματος; Εφόσον παρατηρείται αποτυχία στο να δίδεται κατάλληλη προσοχή στις Γραφικές διδασκαλίες, τα με έντιμη καρδιά άτομα δεν τολμούν να λησμονήσουν το μάθημα της Ιεράς Εξετάσεως. Για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί να το λησμονήση και η Λίμα!

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Μια πράξις πίστεως, σύμφωνα με μια πλακογραφία του καιρού εκείνου