Μπολεκάζα—Το Όχημα «Μαμά» της Δυτικής Αφρικής
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Νιγηρία
ΥΠΑΡΧΟΥΝ πολλοί τρόποι συγκοινωνίας που χρησιμοποιούνται στη Νιγηρία. Εν τούτοις το ταξίδι με τα πόδια εξακολούθησε να είναι σε πολλά μέρη ο πιο αξιόπιστος, και σε ωρισμένες περιστάσεις ο ταχύτερος και πιο άνετος τρόπος. Μετά απ’ αυτόν έρχεται το Μπολεκάζα—όνομα στη γλώσσα Γιορούμπα για ένα πολύ δημοφιλή τρόπο συγκοινωνίας που στη Δυτική Αφρική είναι γνωστός ως το Όχημα μαμά.
Το Μπολεκάζα, ή Όχημα Μαμά, είναι ένα ελαφρό φορτηγό ή καμιόνι που έχει μετατραπή για να φέρη επιβάτες. Στη Νιγηριανή πρωτεύουσα Λάγκος, μέσα στην οποία καθώς και στα περίχωρά της έχω ζήσει εικοσιπέντε χρόνια, πολλά άτομα το προτιμούν ακόμη, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν επίσης πολλά λεωφορεία και ταξί. Γιατί; μπορεί να ρωτήσετε.
Οι Λόγοι που Είναι Δημοφιλές
Για να πάρη κανείς το λεωφορείο, θα πρέπει να πάη στη στάσι, και σε μερικές περιπτώσεις αυτό σημαίνει να περπατήση μακρυνή απόστασι. Αλλά δεν είσθε υποχρεωμένος να το κάμετε αυτό αν είσθε διατεθειμένος να ταξιδεύσετε με το Μπολεκάζα. Σταματά σε οποιοδήποτε μέρος του δρόμου που υπάρχουν επιβάτες.
Επίσης, το Μπολεκάζα δεν είναι δεσμευμένο ν’ ακολουθή ένα καθωρισμένο δρομολόγιο, κι έτσι κάνει συντομεύσεις που μπορούν να είναι ένα σοβαρό πλεονέκτημα στις ώρες της μεγάλης κυκλοφορίας. Οι εργάτες συχνά το βρίσκουν γρηγορώτερο μέσον μεταφοράς στα εργοστάσιά τους από τα λεωφορεία, που είναι επίσης και λιγώτερα τον αριθμό. Έτσι, αν κάποιος θέλη να φθάση εγκαίρως στον προορισμό του, η απάντησις συχνά είναι: Πήγαινε με το Μπολεκάζα.
Ένα άλλο πλεονέκτημα αυτού του τρόπου συγκοινωνίας είναι ότι επιτρέπεται σ’ ένα άτομο, έναντι ωρισμένης πληρωμής, να μεταφέρη μαζί του βαριά φορτία. Αυτό δεν επιτρέπεται να γίνεται στα λεωφορεία. Επειδή τα Μπολεκάζα κινούνται μεταξύ των αγορών, οι Αφρικανές τα βρίσκουν εξυπηρετικά για να μεταφέρουν εμπορεύματα στις αγορές ή από τις αγορές. Η συχνή χρησιμοποίησί τους απ’ αυτές για τον σκοπό αυτό είναι ο λόγος γιατί καλούνται επίσης και Οχήματα Μαμά.
Περιγραφή και Λειτουργία
Μολονότι δεν έχει τίποτα το πολύ ελκυστικό ή πολυτελές, το Μπολεκάζα επέζησε ως το πιο δημοφιλές συγκοινωνιακό μέσον, ακόμη και σε μια μεγάλη πόλι όπως το Λάγκος. Τα καθίσματά του είναι φτιαγμένα από σκέτες σανίδες, σαν πάγκους. Υπάρχει μια σειρά καθισμάτων κατά μήκος κάθε πλευράς, κι επίσης στο μέσον έτσι ώστε οι επιβάται στο μέσον μπορούν να κάθωνται βλέποντας απέναντι τα άτομα κατά μήκος των πλευρών. Κάτω από τα καθίσματα υπάρχει χώρος για φορτία.
Η οροφή είναι φτιαγμένη από κόντρα πλακέ και σκεπασμένη με μουσαμά. Το επάνω μέρος των πλευρών είναι το περισσότερο ανοιχτό παρέχοντας άφθονον αέρα. Υπάρχει μια πόρτα στο πίσω μέρος. Τα τελευταία χρόνια κατασκευάσθηκε ένας βελτιωμένος τύπος Μπολεκάζα, που ονομάζεται Μώλερ.
Κάθε Μπολεκάζα έχει έναν οδηγό κι έναν εισπράκτορα ή ένα μαθητευόμενο που η εργασία του είναι να επιβλέπη το πίσω μέρος. Ο εισπράκτωρ έχει ένα σπάγγο που συνδέεται μ’ ένα κουδούνι στο μπροσθινό μέρος του Μπολεκάζα, ώστε να ειδοποιή τον οδηγό πότε να σταματά και πότε να ξεκινά. Έχει επίσης ένα κοντό βαρύ ξύλινο τάκο για να τον σφηνώνη κάτω από τις ρόδες, όταν γίνωνται στάσεις για να πάρουν επιβάτες. Αυτό γίνεται για να μη κυλήση το όχημα προς τα πίσω, διότι πολλές φορές δεν μπορεί να βασίζεται κανείς στα φρένα.
Ο εισπράκτωρ κάθεται ή στέκεται όρθιος στα σκαλοπάτια, αναλόγως με το πόσο φορτωμένο είναι το Μπολεκάζα. Είναι ένα πολυάσχολο άτομο, διότι εκτός του ότι είναι τα μάτια και τ’ αυτιά του οδηγού στο πίσω μέρος, επιβλέπει επίσης τους επιβάτες και μαζεύει τα εισιτήρια. Αυτή δεν είναι εύκολη εργασία, διότι μερικές φορές πρέπει να φιλονική για να πάρη τα χρήματα του εισιτηρίου από τους δύσκολους επιβάτες. Και απ’ αυτούς τους συχνούς καυγάδες προέρχεται το όνομα Μπολεκάζα, που απλώς σημαίνει, «Κατέβα κάτω να μαλώσωμε.»
Βέβαια, το όνομα Μπολεκάζα δεν είναι γραμμένο επάνω στο καμιόνι. Είναι απλώς το παρατσούκλι που του δόθηκε απ’ εκείνους που είχαν πείρα γι’ αυτό. Και το γεγονός είναι ότι όλοι που έχουν ζήσει σε πόλεις κατά μήκος της δυτικής ακτής της Αφρικής είναι καλά εξοικειωμένοι μ’ αυτό το μέσον μεταφοράς. Τα Μπολεκάζα και τα Μώλερ έχουν συχνά επιγραφές ή συνθήματα γραμμένα στις πλευρές τους, σαν κι αυτά: «Ο άνθρωπος Σχεδιάζει, ο Θεός Κανονίζει,» «Δεν Υπάρχει Τηλέφωνο για τον Ουρανό,» «Ο Φόβος του Θεού,» «Δεν Έχεις χρήματα, δεν Έχεις Φίλους,» «Η Απλότης Είναι Ταλέντο,» και άλλα.
Ο νόμος επιτρέπει για ένα Μπολεκάζα να μεταφέρη γύρω στους τριανταεννέα επιβάτες συμπεριλαμβανομένου του οδηγού και του εισπράκτορος. Όσο όμως υπάρχουν επιβάτες, ο εισπράκτωρ τους στριμώχνει εωσότου με δυσκολία μπορεί κανείς να αναπνεύση. Συχνά σαράντα πέντε έως πενήντα άτομα είναι στιβαγμένα μέσα σ’ αυτό. Το όριο ταχύτητος στην πόλι είναι 35 μίλια την ώρα, αλλά δεν είναι ασυνήθιστο να δήτε το Μπολεκάζα να τρέχη με πενήντα ή εξήντα μίλια!
Τα Μπολεκάζα συχνά συντηρούνται πλημμελώς, και όχι μόνο έχουν χαλασμένα φρένα, αλλά μερικές φορές δεν έχουν και αρκετή βενζίνη για να διαρκέση ως το τέλος της διαδρομής. Όταν τα φρένα δεν πιάνουν ή όταν σωθή η βενζίνη μεταξύ δύο σταθμών, γίνονται προσπάθειες να επισκευασθούν επί τόπου, ενώ οι επιβάτες περιμένουν. Και τα χρήματα δεν επιστρέφονται αν κανείς αποφασίση να φύγη για να προσπαθήση να βρη άλλο μέσον μεταφοράς—πράγμα που συμβάλλει επίσης στους συχνούς καυγάδες.
Μακρά Προσωπική Χρήσις
Έχω ταξιδέψει πολλές φορές με το Μπολεκάζα στη διάρκεια των περασμένων εικοσιπέντε χρόνων. Το 1956 αναγκάσθηκα να μετοικήσω από το Λάγκος Άιλαντ σ’ ένα προάστειο δέκα περίπου μίλια μακρυά από το γραφείο μου. Έτυχε εκείνον τον καιρό το μόνο μεταφορικό μέσο που εκτελούσε δρομολόγια απ’ αυτό το μικρό χωριό στο Λάγκος να είναι το Μπολεκάζα. Το πρώτο έφευγε πάντοτε γύρω στις πέντε το πρωί. Η φασαρία που έκανε και οι θορυβώδεις φωνές των εισπρακτόρων ξυπνούσαν τους ανθρώπους που κατοικούσαν κατά μήκος του δρόμου.
Γύρω στις έξι π.μ. ήμουν συνήθως έτοιμος για να περπατήσω λίγα λεπτά ως το σταθμό. Προτιμούσα να πάω εκεί, διότι ήταν ευκολώτερο να καθορισθή η σωστή τιμή του εισιτηρίου από το σημείο ξεκινήματος ως την τελευταία στάσι μέσα στο Λάγκος. Όσοι έπαιρναν το Μπολεκάζα κατά μήκος του δρόμου έπρεπε να εξαρτώνται από την κρίσι του εισπράκτορος για το ποσόν που έπρεπε να πληρώσουν και οι διαφωνίες ωδηγούσαν σε συχνούς καυγάδες. Μια διαδρομή με το Μπολεκάζα ήταν ιδιαίτερα αξέχαστη.
Μια Διαδρομή ως το Γραφείο
Ήταν Δευτέρα πρωί. Ξύπνησα πολύ αργά και έτρεξα βιαστικά στο σταθμό. Εκεί βρήκα μόνο ένα Μπολεκάζα. Η μηχανή εβούιζε, ο οδηγός ήταν ήδη στη θέσι του και το όχημα ήταν, όπως συνήθως, φορτωμένο με ανθρώπους. Δεν θα προσπαθούσα ν’ ανεβώ επάνω σ’ αυτό αν δεν ήταν ο εισπράκτωρ που καθισμένος στην πίσω άκρη του οχήματος φώναζε ακόμη ν’ ανεβούν περισσότεροι επιβάτες.
Έτσι με τον χαρτοφύλακα στο ένα χέρι και κρατώντας την ξύλινη πόρτα με το άλλο έβαλα το ένα μου πόδι επάνω στη σκάλα για να κυττάξω μέσα να δω αν είχε μείνει καθόλου χώρος. Τη στιγμή εκείνη το όχημα ξεκίνησε. Εωσότου αντιληφθώ ότι δεν υπήρχε άδεια θέσις στο εσωτερικό, ο οδηγός έτρεχε με πενήντα ή εξήντα μίλια την ώρα σ’ έναν πολύ ανώμαλο δρόμο!
Η γραβάτα μου ανεμιζόταν στον αέρα και το ξεκούμπωτο σακάκι μου φούσκωνε από τη μια πλευρά από τον αέρα. Αλλ’ ο εισπράκτωρ δεν σκεπτόταν διόλου τη δύσκολη θέσι μου. Ζητούσε να του πληρώσω το εισιτήριό μου, παρ’ όλον ότι μπορούσε να δη, όπως νόμιζα, ότι αν χαλάρωνα το πιάσιμό μου στην πόρτα θα εσήμαινε την άμεση πτώσι μου στον θάνατο! Εν τούτοις, επρόσεχα να μη πω τίποτα που θα προκαλούσε καυγά. Μόνο προσευχόμουν να μη πέσω έξω. Ύστερα από λίγα μίλια φθάσαμε σε μια στάσι για να βγουν επιβάτες και βρήκα την ευκαιρία να καθίσω μέσα και να πληρώσω το εισιτήριό μου.
Από κάποιον, που μόλις είχε ανεβή και είχε καθήσει απέναντί μου, εζητήθη επίσης να πληρώση. Αυτός όμως αρνήθηκε επίμονα να πληρώση εωσότου φθάση στον προορισμό του. Δεν ξέρω γιατί αρνήθηκε, αλλ’ ίσως η αιτία να ήταν ότι πρόσφατα είχε ανεβή σε ένα Μπολεκάζα που έπαθε βλάβη πριν φθάση στον προορισμό του και ως συνήθως δεν του επέστρεψαν ποτέ τα χρήματα.
Εν πάση περιπτώσει, ο εισπράκτωρ τώρα επέμενε να πληρώση εκείνη τη στιγμή επί τόπου το εισιτήριο. Αφού αντήλλαξαν μερικά αγενή λόγια, άρχισαν να τραβούν ο ένας τον άλλο και άλλοι στο όχημα άρχισαν να υποστηρίζουν τον ένα ή τον άλλο. Σύντομα το όχημα σταμάτησε, και ο οδηγός ήλθε στο πίσω μέρος. Άρχισε κι αυτός να απαιτή να πληρωθή το εισιτήριο, ή να βγάλουν έξω τον άνθρωπο. Ο οδηγός και ο εισπράκτωρ προσπάθησαν να τον σύρουν έξω, και τότε συνέβη κάτι το συνηθισμένο. Έγινε καυγάς. Όλοι μας υπεχρεωθήκαμε να περιμένωμε ενώ οι περαστικοί βοηθούσαν να διευθετηθή η διαφορά. Τελικά τα ναύλα πληρώθηκαν και ξεκινήσαμε και πάλι. Αλλά την ημέρα εκείνη έφθασα μια ώρα αργότερα στο γραφείο μου.
Πριν από λίγον καιρό απαγορεύθηκε στα Μπολεκάζα και στα Μώλερ να κυκλοφορούν μέσα στο Λάγκος λόγω της συμφορήσεως στη γέφυρα και λόγω του πρωινού συνωστισμού, αλλά ο νόμος αυτός καταστρατηγήθηκε φανερά και ποτέ δεν επεβλήθηκε πραγματικά.
Είμαι βέβαιος ότι αν επισκεφθήτε τις Δυτικοαφρικανικές χώρες, και ιδιαίτερα τη Νιγηρία, θα βρήτε ακόμη να λειτουργούν τα Μπολεκάζα και τα Μώλερ. Όσο διάστημα θα υπάρχουν φτωχοί στη χώρα και τα άλλα μέσα συγκοινωνίας θα είναι ανεπαρκή, το Δυτικοαφρικανικό Όχημα Μαμά αναμφιβόλως θα εξακολουθή να ακμάζη.