Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ Πόλεμος εξερράγη τον Σεπτέμβριο του 1939. Σε δυο χρόνια οι Χιτλερικές στρατιές κατέλαβαν τη δυτική Πολωνία, τη Γαλλία, μερικές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και πολλές Βαλκανικές. Έπειτα, το 1941, οι νικηφόροι Ναζί έστρεψαν την προσοχή τους στα ανατολικά.
Τον Ιούνιο αυτού του έτους οι Γερμανικές στρατιές μπήκαν απότομα στη Σοβιετική Ένωσι. έως τον Δεκέμβριο είχαν καταλάβει σχεδόν όλο το δυτικό μέρος της χώρας κι έφθασαν στα περίχωρα της Μόσχας. Η ζωή του έθνους εκινδύνευε.
Εν τούτοις, ο βαρύς χειμώνας και η αποφασιστική αντίστασις του Σοβιετικού στρατού και οι αντάρτες σταμάτησαν τη Γερμανική προέλασι στο τέλος του έτους. Αλλ’ ήταν φανερό ότι περισσότερες επιθέσεις επρόκειτο να γίνουν την επόμενη άνοιξι. Η Σοβιετική κυβέρνησις γνώριζε ότι ο λαός της έπρεπε να διεγερθή για ν’ αντιμετωπίση αυτό που ανεμένετο. Χρειαζόταν η πιο μεγάλη προσπάθεια.
Κάτι που έκαμε αυτή την προσπάθεια ευκολώτερη ήταν η φαυλότης των Γερμανών επιδρομέων. Η ερήμωσις που προξένησαν, οι σφαγές εκατομμυρίων ανθρώπων, ο ισχυρισμός των για τη φυλετική των υπεροχή και η φανερή των πρόθεσις να εξαφανίσουν τους περισσοτέρους Σλάβους, εξαγρίωσαν τα Σοβιέτ.
Αλλά χρειάζονταν ακόμη περισσότερα κίνητρα. Για να συγκεντρώση όλο το δυναμικό του έθνους και να έχη την ολόκαρδη συνεργασία όλου του λαού, η κυβέρνησις χρειαζόταν την υποστήριξι των θρησκευτικών ηγετών. Πώς συνέβη αυτό;
Η κυβέρνησις χρειαζόταν την υποστήριξι των θρησκευτικών ηγετών, διότι υπήρχαν ακόμη δεκάδες εκατομμυρίων θρησκευόμενου λαού στη χώρα. Είναι αλήθεια ότι ο Κομμουνισμός κυβερνούσε τη χώρα επί 24 χρόνια. Αλλ’ αυτό δεν ήταν αρκετό διάστημα για την ανάπτυξι νεωτέρων γενεών από αθεϊστάς που οι Κομμουνισταί νόμιζαν ότι βαθμηδόν θα αντικαθιστούσαν τους ηλικιωμένους πιστούς που θα παρήρχονταν. Πολλοί άνθρωποι άνω των 20 ετών, ιδιαίτερα οι γυναίκες, ακολουθούσαν ακόμη μια θρησκεία.
Στροφή Προς τη Θρησκεία
Γι’ αυτό οι Κομμουνισταί ηγέται, περιλαμβανομένου και του Στάλιν, είδαν την ανάγκη ν’ αλλάξουν τη στάσι τους προς τη θρησκεία. Κατενόησαν ότι οι εκστρατείες των εναντίον της θρησκείας είχαν απομακρύνει πολλούς θρησκευόμενους ανθρώπους. Έτσι, από το φθινόπωρο του 1941 κι έπειτα, η Κομμουνιστική Ηγεσία άρχισε να κάνη παραχωρήσεις.
Δεν πέρασε πολύς καιρός και αυτές οι προσπάθειες είχαν το αποτέλεσμά τους. Το 1942 ο Μητροπολίτης Σέργιος χαιρέτισε τον Στάλιν ως τον «κεχρισμένο από τον Θεό ηγέτη» της Ρωσίας. Έπειτα, το 1948, ο Στάλιν δέχθηκε στο Κρεμλίνο ηγετικά στελέχη της Ορθοδόξου Εκκλησίας και τους εξουσιοδότησε να εκλέξουν τον Σέργιο ως τον νέο πατριάρχη. Έτσι τελείωσε μια περίοδος 18 ετών χωρίς επίσημη κεφαλή της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Κι άλλες παραχωρήσεις έγιναν. Επετράπη η έκδοσις μιας εκκλησιαστικής εφημερίδος. Αρκετά θεολογικά σεμινάρια ξανάνοιξαν, όπως και πολλές εκκλησίες. Η κίνησις για την καταστροφή της θρησκείας σταμάτησε. Επίσης, χαλαρώθηκαν οι περιορισμοί προς τις άλλες θρησκείες.
Ο Πατριάρχης Σέργιος πέθανε το 1944. Τον διαδέχθηκε ο Αλέξιος. Η Βρεταννική Εγκυκλοπαιδεία σημειώνει ότι ο Αλέξιος βεβαίωσε τον Στάλιν για τα «αισθήματα βαθειάς αγάπης και ευγνωμοσύνης» από τα οποία ενεπνέοντο όλοι οι «εργάται της εκκλησίας.» Τώρα, οι εκκλησιαστικοί λειτουργοί παντού παρακινούσαν τους ακολούθους των να υποστηρίξουν την Κομμουνιστική κυβέρνησι. Και η κυβέρνησις αντήμειψε μερικούς κληρικούς για τις προσπάθειές των με το να τους δώση μετάλλια.
Οι εκκλησιαστικοί λειτουργοί έλεγαν στους ακολούθους των ότι ο αγώνας κατά των εισβολέων Ναζί ήταν όχι μόνο για την άμυνα της Σοβιετικής Ενώσεως αλλά επίσης για την άμυνα της Χριστιανοσύνης. Οι εκκλησίες έκαναν εράνους για την αγορά όπλων. Τον Ιανουάριο του 1943 οι δωρεές ήσαν αρκετές για την αγορά ενός σμήνους πολεμικών αεροπλάνων. Μια άλλη εισφορά εφωδίασε μια ομάδα τανκς, κι όταν αυτή η μονάδα μεταβιβάσθηκε στον Ερυθρό Στρατό με μια σεμνή τελετή, ο Μητροπολίτης Νικόλαος εξύμνησε τον Στάλιν ως τον «κοινό μας πατέρα.»
Τελικά, το 1945 οι Γερμανικές στρατιές οπισθοχώρησαν. Σοβιετικά στρατεύματα προχώρησαν μέσα στη Γερμανία. Για τον εορτασμό αυτών των γεγονότων συνεκλήθη μια συνέλευσις από τον Πατριάρχη Αλέξιο. Η συνέλευσις υιοθέτησε μια απόφασι όπου οι νίκες του Ερυθρού Στρατού εξυμνούντο ως νίκες του Χριστού κατά των δυνάμεων του σκότους. Η απόφασις έλεγε: «Ο καθένας μπορεί να δη τίνος τα όπλα [των Σοβιετικών] ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός ευλόγησε και τίνος τα όπλα [των Γερμανών] δεν είχαν αυτή την ευλογία.» Λίγες μέρες αργότερα οι Κομμουνισταί ηγέται εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους για την προσπάθεια που κατέβαλαν οι Εκκλησίες.
Έγινε Αλλαγή της Καρδιάς;
Η αλλαγή της στάσεως της κυβερνήσεως μήπως έδειχνε μια αληθινή αλλαγή της καρδιάς απέναντι της θρησκείας; Καθόλου, όπως λέγει το βιβλίο Η Ευρώπη από το 1939:
«Καθαρώς κοσμικοί σκοποί παρεκίνησαν τους Σοβιετικούς αφέντες, που ήσαν υλισταί αθεϊσταί, να κάμουν παραχωρήσεις σε θρησκευτικά αισθήματα. Οι θρησκευόμενοι πολίται της ΕΣΣΔ, σκέφθηκαν, θα υποστηρίξουν πληρέστερα το κράτος στον πόλεμο· η έχθρα προς τον Κομμουνιστικό τρόπο ζωής μεταξύ των Χριστιανών συμμάχων της Δύσεως θα μαλάκωνε, και αφωσιωμένοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στα Βαλκάνια θα συμπαθούσαν περισσότερο τη Ρωσία.»
Επέτυχε αυτή η τακτική; Ο Άρθουρ Τζ. Μαίη του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ, συγγραφεύς του βιβλίου που αναφέραμε, λέγει: «Σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, όλοι αυτοί οι σκοποί επετεύχθηκαν με τη μετριοπάθεια που υιοθέτησε το Κρεμλίνο.» Ένα άλλο αποτέλεσμα που παρετήρησε ήταν ότι «στη σφαίρα της θρησκείας, όπως και παντού, η λατρεία του Στάλιν ανθούσε.»
Η θρησκεία ήταν χρήσιμη στους Κομμουνιστάς! Το πόσο χρήσιμη ήταν μπορεί να φανή μετά το τέλος του πολέμου. Στο βιβλίο Η Σοβιετική Ένωσις: Τα Πενήντα Χρόνια, εκδόσεως Χάρισον Σαλίσμπουρυ, διαβάζομε: «Με το τέλος του πολέμου, οι εκκλησιαστικοί ηγέται ανταποκρίθηκαν στις απαιτήσεις του Ψυχρού Πολέμου της εξωτερικής πολιτικής του Στάλιν.»
Στον εορτασμό του Πάσχα το 1949, συνέβη ένα τυπικό επεισόδιο. Κατά τη μεσονύκτιο λειτουργία στη μητρόπολη της Μόσχας Γιελοκόβσκυ, ο Πατριάρχης Αλέξιος ανέπεμψε μια προσευχή στον Θεό να ευλογήση τον ηγέτη του Σοβιετικού κράτους, Ιωσήφ Στάλιν. Και το 1950, ο Αλέξιος έστειλε ένα τηλεγράφημα στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών διαμαρτυρόμενος για την «εισβολή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Κορέα.»
Έτσι, γίνεται φανερό ότι οι παραχωρήσεις της Σοβιετικής ηγεσίας είχαν πολιτικά κίνητρα. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι εκκλησίες θα γίνονταν πιο συνεργατικές. Εκτός αυτού, με την κυβερνητική επιδοκιμασία μόνο των κληρικών εκείνων που ήσαν νομοταγείς στο Κράτος, θα μπορούσε η εκκλησία να κατευθύνεται τελείως σύμφωνα με τους Κομμουνιστικούς σκοπούς.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αλλαγές δεν αντιπροσώπευαν πραγματική αλλαγή της καρδιάς. Ο σκοπός των Κομμουνιστών ήταν ακόμη να στραγγαλίσουν τη θρησκεία. Αλλά η τακτική τους γινόταν πιο λεπτή. Είδαν τα προτερήματα της «τακτικής του σαλαμιού,» δηλαδή να κόβουν τη δύναμι και την υποστήριξι της θρησκείας λίγο λίγο. Μ’ αυτό θα απέφευγαν την ανεπιθύμητη αντίστασι ή τη δημιουργία μαρτύρων της θρησκείας, όπως συνέβη με την κατά μέτωπον τακτική που χρησιμοποίησαν στην αρχή.
Φυσικά, δεν πίστευαν όλοι στο εξωτερικό ή στη Σοβιετική Ένωσι ότι οι ανώτατοι κληρικοί ήσαν όλοι πραγματικοί ιερείς. Η έκτασις του συμβιβασμού των έκαμε να κατηγορηθούν μερικοί απ’ αυτούς ότι ήσαν κυβερνητικοί πράκτορες τοποθετημένοι να ελέγχουν τις εκκλησίες. Οι κατήγοροι υπεδείκνυαν ότι άλλοι ανώτεροι κληρικοί που αντιτάχθηκαν στον Κομμουνισμό είχαν φυλακισθή ή φονευθή. Αλλά οι ευνοούμενοι κληρικοί εκινούντο ελεύθερα και συνέχιζαν τα καθήκοντά τους.
Αν αυτοί οι ανώτεροι κληρικοί ήσαν άμεσοι κυβερνητικοί πράκτορες ή όχι, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Εργάζονταν στενά με την Κομμουνιστική κυβέρνησι για την εκπλήρωσι των σκοπών της. Κι ένας απ’ αυτούς τους σκοπούς ήταν ακόμη η απόφασις να εξαλείψουν τη θρησκεία.
Οι Πράξεις Δείχνουν ότι ο Σκοπός δεν Άλλαξε
Ότι η μακροχρόνιος πολιτική της κυβερνήσεως να καταστρέψη τη θρησκεία δεν είχε αλλάξει μπορούσε να φανή στις επίσημες πράξεις και δηλώσεις. Παραδείγματος χάριν, παρά τις παραχωρήσεις που έγιναν στη θρησκεία για αντάλλαγμα της υποστηρίξεώς της, το δικαίωμα της εξαπλώσεως μιας θρησκείας ήταν ακόμα απαγορευμένο. Ο αθεϊσμός συνέχιζε να είναι μια απαίτησις για τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Επίσης, η θρησκευτική διδασκαλία ακόμη απηγορεύετο στα σχολεία. Ο αθεϊσμός ήταν ακόμη η επίσημη διδασκαλία και περιελάμβανε αντιθρησκευτική προπαγάνδα. Ειδική προσοχή εδίδετο στην επέκτασι του αθεϊσμού μεταξύ των «Νέων Σκαπανέων» και της «Ενώσεως της Κομμουνιστικής Νεολαίας.» Η επίσημη πολιτική του κόμματος συνοψίζεται στη συμβουλή που δημοσιεύθηκε στη Κομσομόλσκαγια Πράβδα, την επίσημη εφημερίδα της νεολαίας:
«Οι νεαροί Κομμουνισταί πρέπει όχι μόνον να είναι πεπεισμένοι άθεοι και να αντιτίθενται σε κάθε δεισιδαιμονία [θρησκεία], αλλά πρέπει ενεργώς να καταπολεμούν την επέκτασι των δεισιδαιμονιών και προκαταλήψεων μεταξύ των νέων.»
Ο θάνατος του Στάλιν δεν σταμάτησε τους μακροχρόνιους στόχους των Σοβιέτ εναντίον της θρησκείας. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και ειδικά στις αρχές της δεκαετίας του 1960 υπό τον Πρόεδρο Νικήτα Κρούστσεφ, πολλή πίεσις ασκήθηκε εναντίον όλων των θρησκευτικών ομάδων. Ο σκοπός έγινε φανερός αργότερα. Ο ανταποκριτής των Τάιμς της Νέας Υόρκης Πήτερ Γκρος ανέφερε:
«Η έκτασις της ζημίας που έγινε στο Θρησκευτικό οικοδόμημα στη Σοβιετική Ένωσι τα πέντε χρόνια πριν από το 1964 γίνεται τώρα φανερή. Διαφωνούντες κληρικοί στη Ρωσία λέγουν ότι 10.000 τόποι λατρείας έχουν κλεισθή από τις αρχές σ’ αυτά τα χρόνια. . . .
»Μια ευρεία γραφειοκρατία έχει αναπτυχθή για να είναι βέβαιοι ότι οι εκκλησιαστικές πράξεις σ’ όλη τη χώρα βρίσκονται υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της πολιτικής εξουσίας.»
Έτσι, ενώ οι Κομμουνισταί ηγέται έχουν κάμει προσαρμογές στη μάχη τους εναντίον της θρησκείας, είχαν και συνεχίζουν να έχουν ένα και μόνον σκοπό. Εργάζονται συνεχώς για την εξαφάνισι της θρησκείας στη Σοβιετική Ένωσι.
Ύστερ’ απ’ όλα αυτά τα χρόνια εναντιώσεως, τι έμεινε από τη θρησκεία σ’ αυτή τη χώρα; Πόσο ισχυρή είναι η θρησκεία σήμερα στη Σοβιετική Ένωσι;