Μια Πρόσφατη Ματιά στον Φάντυ

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στον Καναδά

Η ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ επίσκεψίς μου στον κόλπο του Φάντυ ήταν στα παιδικά μου χρόνια, και όμως αυτή η πρώτη εντύπωσις παρέμεινε : μια εντύπωσις δυσπιστίας. Η προκυμαία είχε ύψος τριάντα πόδια, άλλα το πλοίο που ήταν εκεί είχε προσαράξει στον βυθό, ή, για να περιγραφή ακριβέστερα, ήταν καθισμένο σε μια θάλασσα από λάσπη.

Ποιος τράβηξε το πώμα;» είπα αστεία σ’ ένα ψαρά που εξακολουθούσε να εργάζεται με τα σύνεργα της ψαρικής του. Χωρίς να διαμαρτυρηθή απήντησε ήσυχα: «Η παλίρροια τελείωσε. Θα ξανάρθη στις 2:30 το απόγευμα.» Αυτή ήταν η γνωριμία μου και πάλι με τον Φάντυ, που κρατάει τα σκήπτρα σχετικά με τις πιο τεράστιες παλίρροιες του κόσμου.

Ο κόλπος του Φάντυ, ένας κλάδος του Βορείου Ατλαντικού, βρίσκεται μεταξύ των παραθαλασσίων επαρχιών της Νέας Σκωτίας και της Νέας Βρουνσβίκης. Το εσωτερικό άκρον του κόλπου, δηλαδή η «κεφαλή» διχάζεται από μια σφήνα ξηράς σε δύο μικρότερους κόλπους τον Μίνας Μπέιζιν και τον Τσιγκνέκτο Μπέι. Κι εδώ είναι που ο Φάντυ κάμπτει τους μυς του παρουσιάζοντας το φαινόμενο παλιρροϊκών διακυμάνσεων σε γειτονική περιοχή πενήντα ποδών.

Οι Παλίρροιες και οι Αιτίες τους

Οι παλίρροιες έρχονται και φεύγουν: Πλημμυρίς (φουσκονεριά) και άμπωτις (φυγονεριά). Ο Φάντυ, όπως και οι περισσότερες περιοχές των ακτών του Ατλαντικού, βλέπει το φαινόμενο αυτό να επαναλαμβάνεται δύο φορές σε κάθε σεληνιακή ημέρα, δηλαδή μεταξύ δύο διαδοχικών μεσουρανήσεων της σελήνης, που είναι μια περίοδος 24 ωρών και 50 λεπτών. Ημέρα με την ημέρα ο ατέλειωτος αυτός κύκλος συνεχίζεται από την εποχή των ημερών του Νώε. Γιατί; Τι προκαλεί αυτόν τον παλμοειδή ρυθμό;

Βασικώς, η απάντησις βρίσκεται στο νόμο της βαρύτητος. Ο ήλιος και η σελήνη ασκούν μια ισχυρή ελξι επί της γης και των ωκεανών της. Η τεραστία απόστασις του ήλιου καθιστά τη δύναμι της έλξεώς του πολύ μικρότερη από την έλξι της σελήνης. Και επειδή η απόστασις μεταξύ της γης και των ουρανίων αυτών σωμάτων ποικίλλει από ημέρα σε ημέρα, ομοίως ποικίλλουν και οι δυνάμεις της έλξεώς των. Επίσης, λόγω του ότι η κλίσις της σελήνης βορείως και νοτίως του ισημερινού της γης συνεχώς μεταβάλλεται, αυτό επιδρά στη ρύθμισι του χρόνου των παλιρροιών στα διάφορα μέρη της υδρογείου. Οι βασικές αυτές αρχές, όμως, δεν καλύπτουν με κανένα τρόπον το όλον θέμα, διότι οι επιστήμονες παρατάσσουν και ένα πλήθος άλλων παραγόντων, μολονότι αύτοι είναι κυρίως τοπικής γεωγραφικής φύσεως.

Αλλά γιατί ο Φάντυ παρουσιάζει δύο σειρές υψηλών και χαμηλών, παλιρροιών για κάθε σεληνιακή ημέρα; Μη ξεχνάτε ότι η έλξις επηρεάζει τόσον την ξηρά όσο και τη θάλασσα, αλλά η θάλασσα επηρεάζεται σε μεγαλύτερο βαθμό, διότι δεν είναι στερεό σώμα. Ο χρόνος υψηλής παλίρροιας για κάθε ωρισμένο τόπο είναι ένα ωρισμένο χρονικό διάστημα μετά τη διέλευσι της σελήνης επάνω από τον μεσημβρινό του τόπου εκείνου, που κάνει τη θάλασσα να αποτραβηχθή από την ξηρά και να καταλήξη σε μια «άμεση» παλίρροια στη γη που είναι προς την πλευρά της σελήνης. Αλλά στην εκ διαμέτρου αντίθετη πλευρά της γης, λαμβάνει επίσης χώρα μια συσσώρευσις υδάτων. Μπορεί να πη κανείς ότι εδώ η γη τραβιέται προς τα κάτω και μακρυά από τα νερά, προκαλώντας μια «αντίθετη» παλίρροια.

Άξιον προσοχής είναι, όμως, ότι το παλιρροϊκό φαινόμενο του Φάντυ (δυο φορές την ημέρα) δεν παρουσιάζεται σε όλες τις ακτές της υδρογείου, μολονότι ο ποιο συνήθης τύπος του φαινομένου στα διάφορα μέρη της γης είναι ένας «ημερήσιος» ρυθμός μιας ανόδου και μιας πτώσεως των υδάτων σε μια σεληνιακή ημέρα. Η εξήγησις τούτου δεν είναι απλή, αλλά σύμφωνα με τους ωκεανογράφους θεωρείται, βασικώς, σαν αποτέλεσμα διαφόρων παλιρροϊκών και τοπικών γεωγραφικών χαρακτηριστικών.

Η διαφορά μεταξύ υψηλής και χαμηλής θαλάσσης καλείται «εύρος» της παλίρροιας. Αυτό το εύρος φθάνει στο μεγαλύτερο του σημείο όταν είναι πανσέληνος και νέα σελήνη. Οι προκύπτοντες «συζυγικές παλίρροιες» οφείλονται στο γεγονός ότι ο ήλιος και η σελήνη βρίσκονται σε άμεση ευθυγράμμισι με τη γη προκαλώντας έτσι τη μεγίστη συνδυασμένη ισχύ έλξεως. Κατά τα πρώτα και τελευταία τέταρτα της σελήνης λαμβάνουν χώρα οι «μικρές παλίρροιες» που έχουν το πιο χαμηλότερο εύρος. Η αιτία: η σελήνη απομακρύνεται 90 μοίρες από τον ήλιο και καταλήγει σε μια συνδυασμένη έλξι περίπου ενός ημίσεος από την έλξι της σεληνιακής ισχύος μόνης. Στο Εκόνομυ Πόιντ, του Μίνας Μπέιζιν, έχουν καταγραφή «συζυγικές παλίρροιες» σχεδόν πενήντα τριών ποδών, σε αντίθεσι με τις μικρές παλίρροιες που έχουν ένα πολύ μικρότερο, αν και εντυπωσιακό εύρος σχεδόν εικοσιτεσσάρων ποδών.

Κατά περιπτώσεις η γη δονείται πραγματικά, όταν κάποιος δυνατός άνεμος ή καταιγίς από τη θάλασσα ενισχύη τις υψηλές παλίρροιες. Μια τέτοια «παλιρροϊκή ύψωσις» έχει μια τρομακτική δυνατότητα καταστροφής.

Γιατί οι Παλίρροιες του Φάντυ Είναι Τόσο Σημαντικές

Αλλά γιατί οι παλίρροιες του Φάντυ ξεχωρίζουν από τις παλίρροιες άλλων περιοχών του κόσμου; Μια ματιά στο χάρτη δίνει εν μέρει την απάντησι.

Εκείνο που κατευθύνει τα νερά μέσα στο σαν χωνί στόμιο του Φάντυ είναι μια τεράστια κοιλότητα που σχηματίζεται από τις καμπυλοτές παραλιακές ακτές των παρακειμένων πολιτειών του Μέιν, του Νιου Χάμσαϊρ και της Μασαχουσέττης των Ην. Πολιτειών. Καθώς η φουσκωμένη θάλασσα μπαίνει στον Κόλπο του Φάντυ, λαμβάνει χώρα μια συμπίεσις λόγω του ότι ο δίαυλος συνεχώς στενεύει και ο πυθμήν βαθμηδόν γίνεται αβαθέστερος. Αποτέλεσμα: Το ελαφρό «φούσκωμα» γίνεται ένα ορμητικό βουνό υδάτων που εισχωρεί προς την κεφαλή του κόλπου. Κι αυτό ευθύνεται για τις μεγάλες παραλλαγές του παλιρροϊκού εύρους καθ’ όλον το μήκος του κόλπου του Φάντυ. Ο κόλπος Σαιν Μέρυ, κοντά στο στόμιο του Φάντυ, αναγράφει εύρος περίπου 22 ποδών, ενώ το Τσιγκνέκτο Μπέι και το Μίνας Μπέιζιν έχουν το τεράστιο εύρος των 46 και 53 ποδών αντιστοίχως.

Ένας άλλος παράγων που συντελεί στις παλίρροιες του Φάντυ είναι ο παράγων ο γνωστός ως αντήχησις. Για να το παραστήσωμε απλά, αν κουνήσετε νερό μέσα σ’ ένα δοχείο, έχει την τάσι να ταλαντεύεται, δηλαδή να κινήται με ταλάντευσι πιτσιλίζοντας συχνά τα τοιχώματα του δοχείου. Οι ωκεανοί περιέχουν πολλά τέτοια φυσικά δοχεία ή λεκάνες, μια από τις οποίες είναι η λεκάνη του Φάντυ. Κάθε μια απ’ αυτές τις λεκάνες έχει τις δικές της περιόδους ταλαντεύσεων που καθορίζονται από το μήκος και το βάθος της λεκάνης. Καθώς οι παλίρροιες του Φάντυ πηγαινοέρχονται δυο φορές την ημέρα (κάθε 12 ώρες και 25 λεπτά) το μήκος της λεκάνης του είναι τόσο μικρό ώστε του δίνει τελεία αντήχησι με τους ηλιακούς και σεληνιακούς ρυθμούς. Αυτή είναι μια από τις βασικές αιτίες που οι παλίρροιες του Φάντυ είναι γιγαντιαίες όταν προσκρούσουν στα τοιχώματα του Κόλπου.

Παλιρροϊκές Αναχύσεις

Η σιωπή στην προκυμαία διεκόπη απροσδόκητα από τον γνώριμό μου ψαρά: «Αν θέλης να δης την ανάχυσι (φραγμό ύδατος) να μη την χάσης.» Είχα σχεδόν ξεχάσει. Η παλιρροϊκή ανάχυσις «ήταν κάτι που δεν θα έπρεπε να το χάση αυτός που επισκέπτεται τον Φάντυ. Πράγματι δημοσιεύονται και ωράρια προς όφελος εκείνων που επιθυμούν να δουν το φυσικό αυτό φαινόμενον.

Η «ανάχυσις» (φράγμα νερού) δημιουργείται όταν τα ισχυρά εισρέοντα παλιρροϊκά ύδατα συγκρούονται με τα ύδατα ενός χυνομένου ποταμού. Μεταξύ των ορίων των δύο όχθων του ποταμού δημιουργείται ένα τείχος υδάτινο που φαίνεται να προσπαθή να κατευθυνθή προς την αντίθετη κατεύθυνσι, δηλαδή προς τα οπίσω. Πρέπει να σημειωθή ότι αυτό το περίεργο φαινόμενον δεν παρατηρείται σε όλους τους παράκτιους ποταμούς, αλλά συνήθως σχετίζεται με χαμηλά βάθη και με τις ξαφνικές αυξήσεις στις κλίσεις της κοίτης του ποταμού.

Πολλά ποτάμια που χύνονται στον Φάντυ παρουσιάζουν αυτό το θέαμα. Μερικά μόνον με μερικές ίντσες και άλλα με πολύ μεγαλύτερες αναχύσεις. Στην πόλι του Μόνκτον, είκοσι μίλια στο εσωτερικό από τον κόλπο του Τσιγκνέκτο, οι τουρίστες κανονικά σταματούν για να ιδούν το τριών έως τεσσάρων ποδών φράγμα νερού που σχηματίζεται στον ποταμό Πετιτκόντιακ. Όσο εντυπωσιακές, όμως, και αν είναι οι παλιρροϊκές αναχύσεις του Φάντυ, είναι μικρές απέναντι εκείνων του ποταμού Φούχουμ της Κίνας και του Αμαζονίου ποταμού της Νοτίου Αμερικής. Στον Αμαζόνιο ο θεατής μπορεί να παρατηρήση ένα προφανή καταρράκτη πλάτους ενός μιλίου και ύψους δεκαέξη ποδών να ρέη προς τα οπίσω και με ταχύτητα δεκατριών μιλίων την ώρα. Είναι αλήθεια ότι οι παλίρροιες της γης αποτελούν πραγματικά μια ισχυρή δύναμι για να την αντιμετωπίση κανείς.

Ζωή Κοντά στις Παλίρροιες

Από αιώνες, ο ρυθμός της ναυτιλιακής ζωής διευθύνετο από το «ωρολόγιον των παλιρροιών.» Οι κινήσεις των αλιευτικών στόλων, των εμπορικών και πολεμικών πλοίων υφίσταντο την επίδρασί των εξ ίσου. Τα ναυπηγεία της Νέας Σκωτίας, που ήσαν κάποτε τα πιο πολυάσχολα στο ναυτικό κόσμο, βρίσκονταν κοντά στις παλίρροιες. Το ίδιο και οι ναυπηγήσεις του εικοστού αιώνος βρίσκονται στον Φάντυ.

Η άμπωτις και η πλημμυρίς κυβερνούν ακόμη τη ζωή πολλών ψαράδων κατά μήκος των ακτών του Φάντυ. Μια μέθοδος είναι εκείνη που χρησιμοποιεί «υδροφράχτες,» παγίδες που αποτελούνται από υψηλούς στύλους δεμένους σε δίκτυα και που πραγματικά κάνουν την παλίρροια να κάνη το ψάρεμα. Όταν έρχωνται τα νερά, μόνον οι κορυφές των στύλων φαίνονται επάνω από το νερό. Όταν έρχεται η άμπωτις, τα νερά που φεύγουν αφήνουν τα ψάρια πιασμένα στα δίχτυα. Και όταν η παλίρροια έχη πέσει, ο ψαράς οδηγεί γρήγορα το αμάξι του επάνω από τη λάσπη προς τον υδροφράχτη και μαζεύει τα ψάρια του. Εκείνοι που τώρα προσπαθούν να επωφεληθούν από τη συγκομιδή αυτή του ψαρά είναι οι πάντα παρούσες ορδές των πεινασμένων γλάρων. Υπάρχει, όμως, κι ένας άλλος σοβαρώτερος λόγος για τον οποίον δεν επιτρέπεται να χαθή χρόνος. Η πλημμυρίς που αρχίζει τώρα ν’ ανεβαίνη δεν κάνη επιλογή για το τι ή ποιον θα παγίδευση.

Το να αιχμαλωτίση κανείς τη δύναμι των κυμάτων της θάλασσας σαν πηγή ενεργείας δεν είναι κάτι το νέο. Στην Αγγλία, στην πόλι του Λονδίνου, ο πρώτος υδροαντλικός σταθμός ηλεκτροδοτήθηκε από ένα υδροτροχό κινούμενο από παλιρροϊκά κύματα χτισμένο στην Παλαιά Γέφυρα του Λονδίνου. Μια εγκατάστασις παλιρροϊκής ενεργείας για την άντλησι ακαθάρτων υδάτων βόθρων λειτουργούσε μέχρι του 1880 στο Αμβούργο της Γερμανίας. Και οι παλίρροιες του Φάντυ, επίσης, λειτουργούν για την κίνησι μύλων. Ένας τέτοιος παλιρροϊκός πριονόμυλος λειτουργούσε στην περιοχή Μέιν μέχρι προ είκοσι μόλις ετών.

Αλλά για να αναπτυχθή ενέργεια μεγάλης κλίμακος στον Φάντυ το πράγμα ήταν πολύ διαφορετικό. Σ’ αυτόν τον αιώνα, έγιναν πολλές μελέτες για το αν αυτό είναι κατορθωτό, και η μεγαλύτερη προσπάθεια έγινε στο Πασσαμάκοντυ Μπέι, ακριβώς στα σύνορα της Νέας Βρουνσβίκης και του Μέιν. Σε όλες τις περιπτώσεις ο άνθρωπος δεν διέθετε εκείνο που χρειαζόταν για να δαμάση τον ανήσυχο γίγαντα. Του έλειπε η συνεργασία, η τεχνολογία και η χρηματοδότησις.

Μια Πρόσφατη Ματιά στον Φάντυ

Ακόμη μια φορά ο Φάντυ αποτελεί σημείο που συγκεντρώνει ενδιαφέρον. Γιατί αυτή η πρόσφατη ματιά στον Φάντυ;

Η εμπιστοσύνη που αποκτήθηκε από την τεχνική πείρα μετεκίνησε τη δέσμευσι της παλιρροϊκής ενεργείας από το βασίλειο των ονείρων στην ταπεινή πραγματικότητα. Η διετής έρευνα εξακολούθησε μέχρι του σημείου όπου δύο εργοστάσια με παλιρροϊκή ενέργεια είναι ήδη πραγματικότης. Το ένα είναι ένα μικρό πειραματικό σχέδιο στον Κόλπο της Κισλάγια, μια τοποθεσία 600 μίλια βορείως του Μουρμάνσκ στη Σοβιετική Ένωσι. Το άλλο είναι μια πλήρους κλίμακος ανάπτυξις παραγωγής ενεργείας στον Γαλλικό ποταμό Ρανς, με μια τρέχουσα παραγωγή 544 εκατομμυρίων Κιλοβάτ ηλεκτρικής δυνάμεως ετησίως. «Κι έτσι μπορεί να επιτευχθή,» λέγουν οι μηχανικοί, ανυπόμονοι τώρα να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητές τους στον γίγαντα Φάντυ.

Ένας άλλος λόγος αναφέρεται σε νέες λύσεις για ένα βασικό πρόβλημα της παλιρροϊκής ενεργείας: Το γεγονός ότι τα ανώτατα όρια παραγωγής ενεργείας, εξαρτώνταν, μέχρι προσφάτως, από τον φυσικό ρυθμό των παλιρροιών, και ως εκ τούτου δεν συνέπιπτε κατ’ ανάγκην με τις περιόδους που χρειαζόταν η ενέργεια. Η παραγωγή νέων τουρμπινογεννητριών αναστρεφόμενης ροής και η εκπόνησις νέων σχεδίων που θα προμηθεύουν ενέργεια σε περισσότερο ομοιογενή καθημερινά ποσά έχουν ενθαρρύνει μια νέα αντιμετώπισι της πρακτικότητος της παλιρροϊκής ενεργείας.

Και τώρα ίσως εκείνο που θα επιταχύνη κυρίως τη στροφή της προσοχής προς τον Φάντυ είναι η ενεργειακή κρίσις. Σχετική μ’ αυτό είναι η αυξάνουσα ανησυχία για τη μόλυνσι. Η παλιρροϊκή ενέργεια είναι ουσιαστικώς «καθαρή» ενέργεια, χωρίς τα γνωστά μεγάλα προβλήματα της μολύνσεως της ατμοσφαίρας, της γης και των υδάτων. Επί πλέον, η παλιρροϊκή ενέργεια δεν είναι περιωρισμένη όπως οι ορυκτές πηγές, αλλά εξαρτάται από τις ακατάπαυστες παλίρροιες.

Η ανάγκη λοιπόν για ενέργεια υπάρχει· η παροχή ενεργείας υπάρχει· τα περισσότερα από τα τεχνικά προβλήματα, μολονότι δύσκολα και πολύπλοκα, μπορούν τώρα ν’ αντιμετωπισθούν. Τι εμποδίζει τον άνθρωπο να επωφεληθή πληρέστερα από τις παλίρροιες του Φάντυ; Τα χρήματα! Η χρηματοδότησις ενός τέτοιου κολοσσιαίου σχεδίου με τα τεράστια έξοδα κατασκευής, συνοδευόμενα από υψηλές αναλογίες τόκων και αυξανόμενο χρηματικό πληθωρισμό, αποτελεί πραγματικό εμπόδιο. Σ’ ένα σύστημα πραγμάτων στο όποιο οι προτεραιότητες επηρεάζονται από οικονομικά οφέλη, αυτό πραγματικά μπορεί ν’ αποδειχθή ότι είναι το εμπόδιο που προς το παρόν αφήνει τις γιγαντιαίες παλίρροιες του Φάντυ να παραμένουν ανεκμετάλλευτες.

[Χάρτης στη σελίδα 8]

(Για το πλήρως στοιχειοθετημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

NEW BRUNSWICK

CHIGNECTO BAY

PASSAMAQUODDY BAY

MAINE

N.H.

ATLANTIC OCEAN

BAY OF FUNDY

NOVA SCOTIA

MINAS BASIN

ST. MARY’S BAY