Εξέλιξις και Θρησκεία—Ο Αντίλογος Συνεχίζεται

ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ άνθρωποι είναι κάπως ενήμεροι μιας συζητήσεως που άρχισε πριν από εκατό χρόνια και πλέον. Το θέμα είναι το εξής: Τοποθετήθηκε ο άνθρωπος επάνω στη γη σαν μια ειδική δημιουργία του Θεού, όπως αναφέρεται στη Γραφή; Ή μήπως ο άνθρωπος εξελίχθηκε από ένα κατώτερο δημιούργημα; Μη νομίσετε ότι αυτό είναι ένα νεκρό θέμα για συζήτησι στη δεκαετία του 1970. Ζωηρή, ακόμα και εξημμένη, γλώσσα ακούεται και από τις δυο πλευρές αυτής της συνεχιζόμενης συζητήσεως.

Δεν χωρεί αμφιβολία ότι χιλιάδες άτομα που έχουν ακούσει τα επιχειρήματα και από τις δυο πλευρές δεν ξέρουν τι να πιστέψουν. Γιατί όμως; Διότι μερικοί από εκείνους που μετέχουν στη συζήτησι τούς έχουν συγχύσει. Με ποιον τρόπο;

Ο μέσος άνθρωπος αναμένει από τους οπαδούς της επιστήμης να υποστηρίξουν τη θεωρία της εξελίξεως· οι περισσότεροι επιστήμονες, αν και όχι όλοι, συνήθως το κάνουν αυτό. Από την άλλη όμως πλευρά, οι περισσότεροι άνθρωποι αναμένουν κανονικά ότι οι θρησκευτικοί ηγέτες θα υποστηρίξουν την άποψι ότι ο Θεός εδημιούργησε τον άνθρωπο όπως διδάσκεται στην Αγία Γραφή. Εν τούτοις πολύ συχνά αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Εννοείται ότι δεν ασπάζονται και δεν υποστηρίζουν φανερά τη θεωρία της εξελίξεως όλοι οι κληρικοί. Ένα μεγάλο μέρος απ’ αυτούς προτιμά τη «μέση οδό» όταν πρόκειται να εξετάσουν το θέμα. Δεν απορρίπτουν την εξέλιξι ως εσφαλμένη, αλλά και δεν παίρνουν μια θετική στάσι υπέρ των διδασκαλιών της Γραφής. Πολλοί προσπαθούν να κάμουν να φανή ότι η θεωρία της εξελίξεως και η αφήγησις της δημιουργίας, όπως εκτίθεται στη Γραφή, συμβιβάζονται και ότι και οι δυο κατά κάποιον τρόπο είναι σωστές.

Μια τέτοια λογίκευσις είναι δύσκολο να κατανοηθή από μέλη των εκκλησιών και των συναγωγών. Γιατί; Διότι αυτοί έχουν διαβάσει (ή έχουν ακούσει να διαβάζωνται) τμήματα από το Γραφικό βιβλίο της Γενέσεως που δείχνουν ότι ο άνθρωπος ήταν μια ξεχωριστή δημιουργία του Θεού, ένα πλάσμα που επρόκειτο να αναπαράγεται μόνον ‘κατά το είδος αυτού.’ Η εξέλιξις, όμως, λέγει ότι ο άνθρωπος προήλθε από ένα κατώτερο «είδος,» από ένα είδος ζώων. Η Γραφή επίσης δείχνει ότι ο πρώτος άνθρωπος στη γη δημιουργήθηκε από τον Θεό πριν από 6.000 περίπου χρόνια. Η εξέλιξις, όμως, λέγει ότι ο άνθρωπος έκαμε την εμφάνισί του πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια, και αυτό μόνο ύστερα από μερικά εκατομμύρια χρόνια εξελίξεως.

Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να δουν ότι αυτές οι διδασκαλίες είναι αντίθετες μεταξύ τους. Και οι δυο δεν θα μπορούσαν να είναι σωστές. Λογικό λοιπόν είναι να περιμένουν ώστε εκείνοι που μετέχουν στη συζήτησι να λάβουν μια σταθερή στάσι υπέρ της μιας ή της άλλης απόψεως—υπέρ της ειδικής δημιουργίας, όπως διδάσκεται στην Αγία Γραφή, ή υπέρ της εξελίξεως.

Δεν αποτελεί ειδική πρόθεσι αυτού του άρθρου να δώση επιστημονικές λεπτομέρειες που να υποστηρίζουν είτε την εξέλιξι είτε την ειδική δημιουργία. Θέλομε μάλλον να δώσωμε μια ιδέα στους αναγνώστες μας για το πόσο διαδεδομένη είναι η διδασκαλία της εξελίξεως μεταξύ των θρησκευτικών οργανώσεων. Με μια τέτοια γνώσι θα μπορούσε κανείς καλύτερα να εκτιμήση γιατί τόσοι άνθρωποι, ακόμα και μεταξύ των θρησκευόμενων, δεν έχουν ξεκαθαρισμένες σκέψεις επί του θέματος αυτού.

Τι λέγουν επί του θέματος αυτού οι θρησκευτικοί άνδρες της εποχής μας;

Μερικές Απόψεις των Διαμαρτυρομένων

Πολλοί Διαμαρτυρόμενοι έμειναν κατάπληκτοι μαθαίνοντας ότι οι κληρικοί των συμβαδίζουν με την πλευρά της εξελίξεως. Επί παραδείγματι, ο Επισκοπελιανός αρχιμανδρίτης του καθεδρικού ναού της Χάριτος του Αγίου Φραγκίσκου λέγει:

«Αυτή η Βιβλική μυθική-ιστορία είναι μια από τις πολλές που έχουν αναπτυχθή από τις αρχέγονες θρησκείες. Πριν από εκατό και πλέον χρόνια η σύγχρονη επιστήμη άρχισε να κατεδαφίζη την υπερκατασκευή της προελεύσεως των θρησκευτικών μυθιστορημάτων και ιδιαιτέρως της ιστορίας της Γενέσεως, μέσω της επιστημονικής ερεύνης. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η επιστήμη προσέφερε στη θρησκεία της Βίβλου μια ανεκτίμητη υπηρεσία.»

Τις απόψεις αυτού του κληρικού τις συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό και ο Ουίλιαμ Χ. Άμος, ο οποίος διδάσκει στην Επισκοπελιανή Σχολή του Αγίου Ανδρέου στη Μιντλτάουν της Ντελαγουαίρ: «Το σάρωθρο της εξελικτικής αναπτύξεως του ανθρώπου (και όλων των μορφών της ζωής) είναι διπλά υπέροχο και ταπεινωτικό και δεν είναι διόλου αντίθετο με τις θρησκευτικές μας πεποιθήσεις.»

Παρατηρήστε επίσης τη στάσι που λαμβάνει σ’ αυτό το ζήτημα ο Έρνεστ Μάρσαλ Χάουζε, άλλοτε πρόεδρος της Ηνωμένης Εκκλησίας του Καναδά. Τα μέλη της εκκλησίας του θα περίμεναν ότι αυτός θα απέδιδε στον Θεό της Γενέσεως τα θαύματα της δημιουργίας. Εν τούτοις αυτός γράφει: «Μέσα σ’ ένα δισεκατομμύριο χρόνια η καταπληκτική διαδικασία της εξελίξεως έκαμε θαύματα.» Παρομοίως ο Ρόυ Έσσεξ ένας Βαπτιστής εφημέριος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο λέγει: «Δεν συμφωνώ με το παραμύθι του Αδάμ και της Εύας.» Όλα αυτά είναι απλώς ενδεικτικά των απόψεων των Προτεσταντών κληρικών που έχουν πάρει το μέρος της εξελίξεως στη συζήτησι του θέματος.

Η Εξέλιξις και οι Καθολικοί

Και μερικοί Ρωμαιοκαθολικοί επίσης υπήρξαν ισχυροί συνήγοροι της εξελίξεως, κάνοντας πολλούς Καθολικούς να είναι αβέβαιοι ως προς το τι να πιστεύουν σχετικά μ’ αυτό το θέμα. Ένας εξέχων Ιησουίτης που εδίδασκε εξέλιξι ήταν ο Πιέρ Ταηλάρντ ντε Σαρντέν. Αν και πέθανε το 1955, οι επαναστατικές του ιδέες εξακολουθούν ακόμα να επηρεάζουν σοβαρά την εκκλησία. Η έκδοσις της εβδομαδιαίας Ιησουιτικής εφημερίδος Αμέρικα της 15 Δεκεμβρίου 1973 προχωρεί τόσο πολύ ώστε να αναφερθή στη «θεόπνευστη όρασι» του Ταηλάρντ στην οποία η έννοια του «Θεού αποκαλύπτεται . . . στο μεσουράνημα της φυσικής εξελικτικής διαδικασίας.»

Η Ελεύθερη Καθολική Εκκλησία χρησιμοποιεί τις εξελικτικές απόψεις του Ταηλάρντ σαν βάσι για πολλές διδασκαλίες της. Αυτό όμως σε ποιο συμπέρασμα την οδηγεί; Ο «Αιδεσιμώτατος» Χρίστοφερ Φράνσις είπε προσφάτως στο περιοδικό Δη Ορεγκόνιαν: «Πιστεύομε ότι ο Ιησούς Χριστός είναι το αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας . . . Δεν πιστεύομε ότι είναι ο λυτρωτής.»

Αλλ’ η αποτυχία υποστηρίξεως της Γραφικής αφηγήσεως περί δημιουργίας σ’ αυτόν τον αντίλογο ξεπερνά τα όρια των «Χριστιανικών» θρησκειών.

Τι Μπορεί να Λεχθή για τους Ιουδαίους;

Ένας Ιουδαίος ραββίνος, ο Αμιέλ Ουώλ της Συναγωγής των Ισραηλιτών Μπ’ νάι στο Σακραμέντο της Καλιφόρνιας, εμφανίσθηκε ενώπιον του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου της Πολιτείας της Καλιφόρνιας σχετικά με τα σχολικά βιβλία της Πολιτείας του 1972. Υπερασπίσθηκε μήπως την αφήγησι της Γενέσεως περί δημιουργίας; Όχι. Μέρος της εκθέσεώς του ανεφέρθη στα «παραμύθια του Αδάμ και της Εύας» και σε «άλλους μύθους της Γραφής.»

Αν είσθε Ιουδαίος, μια τέτοια δήλωσις ίσως σας εκπλήσσει. Αλλ’ αυτό θα απείχε πολύ από τη θέσι που παίρνει η Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαιδεία στην τελευταία έκδοσί της. Στο άρθρο της περί εξελίξεως αυτό το Ιουδαϊκό έργο δεν υποστηρίζει καθαρά την αφήγησι της Βίβλου περί δημιουργίας.

Μήπως όμως αυτές οι δηλώσεις ανθρώπων της θρησκείας που υποστηρίζουν τη θεωρία της εξελίξεως περιορίζονται μόνο στις «κυριώτερες θρησκείες»; Όχι, διότι όλο και περισσότερα μέλη των εκκλησιών που δεν είναι τόσο σημαντικές βρίσκουν επίσης ότι οι θρησκευτικοί των ηγέτες και άλλα εξέχοντα μέλη των οργανώσεών τους δεν υποστηρίζουν θετικά την αφήγησι της δημιουργίας.

Τι Μπορεί να Λεχθή για τους Μορμόνους και την Εξέλιξι;

Σαν μια συγκεκριμένη περίπτωσι, παρατηρήστε την Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων της Εσχάτης Ημέρας, της οποίας τα μέλη συχνά αποκαλούνται Μορμόνοι. Για να κατανοήσωμε τη στάσι μερικών συγχρόνων Μορμόνων στο ζήτημα της εξελίξεως, είναι υποβοηθητικό να εξετάσωμε τις απόψεις του πρώτου προέδρου της εκκλησίας των, του Μπρίνγκχαμ Γιώνγκ, ο οποίος έζησε στον δέκατο ένατο αιώνα. Μήπως ήταν ένας που υποστήριζε την αφήγησι της Γραφής περί δημιουργίας; Στο Τζόρναλ οφ Ντισκώρσες διαβάζομε:

«Σχετικά με την αφήγησι της Γραφής περί δημιουργίας μπορούμε να πούμε ότι ο Κύριος την έδωσε στον Μωυσή ή μάλλον ότι ο Μωυσής έλαβε την ιστορία και τις παραδόσεις των πατέρων και απ’ αυτές διάλεξε εκείνο που εθεώρησε αναγκαίο και αυτή η αφήγησις μεταβιβάσθηκε από αιώνα σε αιώνα και έφθασε σ’ εμάς, αδιάφορο αν είναι ακριβής ή όχι.»—(14:115-16), 1871.

Απ’ αυτή τη δήλωσι είναι φανερό ότι ο Μορμονισμός δεν έλαβε μια σαφή στάσι ως προς την αξιοπιστία της Γραφής σ’ αυτό το ζήτημα. Είναι ευνόητο ότι οι Μορμόνοι σήμερα, των οποίων ο τομεύς των επαγγελματικών συμφερόντων περιλαμβάνει κατά κάποιον τρόπο εξέλιξι, συχνά υποστηρίζουν τουλάχιστον κατά ένα μέρος αυτή τη διδασκαλία.

Έτσι, ο Μορμόνος Ουίλλιαμ Λη Στοκς, καθηγητής της γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, λέγει ότι έχει «υψηλή εκτίμησι» για τις Άγιες Γραφές. Εν τούτοις, στο εγχειρίδιό του Βασικά Στοιχεία της Ιστορίας της Γης, εκδόσεως 1973, αναφέρει: «Μολονότι ένας αιώνας ερευνών έχει αποκαλύψει πολλές αδυναμίες στη θεωρία του Δαρβίνου, η κεντρική ιδέα ότι η φυσική επιλογή είναι η κατευθύνουσα αρχή στην εξέλιξι παραμένει ισχυρή όπως πάντοτε.»

Ένας Μορμόνος βιολόγος στο Κολλέγιο Αμέρικαν Ρίβερ της Καλιφόρνιας, ο Τζωρζ Λ. Μουρ, έχει μια παρόμοια γνώμη:

«Πιστεύω στην οργανική εξέλιξι μέχρις ενός σημείου. Είναι πολύ λογική η ανάπτυξις των ατόμων σε απλές μορφές ζωής όπως εκτίθεται από πολλά εξέχοντα συγγράμματα σήμερα . . . Οι ακριβείς μηχανισμοί (στάδια) φυσικά θέλουν και άλλη συζήτησι και από πότε άρχισε αυτός ο τύπος της εξελίξεως για την ανάπτυξι των διαφόρων μορφών της ζωής δεν αποτελεί σοβαρή αντίθεσι με τις προσωπικές μου πεποιθήσεις. Άλλες αποδείξεις της εξελίξεως είναι επίσης εξαιρετικά ισχυρές και με ικανοποιούν πολύ. . . Πιστεύω σοβαρά ότι η εξέλιξις σήμερα λαμβάνει χώραν μέσω της φυσικής επιλογής.»

Η Ντουάν Ε. Τζέφρευ, έκτακτος καθηγητής της ζωολογίας στο Μορμονικό Πανεπιστήμιο Νεότητος του Μπρίνγκχαμ της Γιούτα, αναφέρει συγκεκριμένα: «Το ερώτημα για το αν τα είδη εξελίσσονται δεν είναι πλέον ανοικτό· έχει λυθή καταφατικώς από πολύν καιρό.»

Όπως βλέπομε, θρησκευτικοί ηγέται και εξέχοντα μέλη του ποιμνίου στον Καθολικισμό, τον Ιουδαϊσμό και τον Προτεσταντισμό έπαυσαν να υποστηρίζουν θετικά την Αγία Γραφή σ’ αυτή τη συνεχιζόμενη συζήτησι. Εξ αιτίας της διηρημένης στάσεώς των, πολλοί θρησκευτικοί οπαδοί των τα έχουν χάσει και δεν ξέρουν τι να πιστέψουν για την εξέλιξι.

Ποιες είναι οι δικές σας απόψεις σ’ αυτό το ζήτημα; Μπορείτε να πήτε καθαρά γιατί πιστεύετε το ένα ή το άλλο, την εξέλιξι ή τη Γραφική αφήγησι περί δημιουργίας; Αν υπάρχη αβεβαιότης ως προς το τι πιστεύετε σχετικά μ’ αυτό, μήπως η αιτία βρίσκεται στο ότι ο λειτουργός σας, ο ιερεύς σας ή ραββίνος σας δεν λαμβάνει μια πλήρη στάσι πάνω σ’ αυτό το ζήτημα; Τι πιστεύει αυτός προσωπικά; Ο μόνος τρόπος για να το μάθετε είναι να τον ρωτήσετε.