Ήσαστε στο Τσίτσι τον Δεκέμβριο;

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Γουατεμάλα

ΕΥΚΟΛΑ θα μπορούσα να σας είχα χάσει αν ήσαστε μεταξύ της 17ης και 21ης Δεκεμβρίου στο Τσιτσικαστενάνγκο. Αυτή είναι εκείνη η παράξενη Ινδιάνικη πόλις στα όρη της Γουατεμάλας. Ήσαν εκεί τόσο πολλοί επισκέπτες για να παρακολουθήσουν τις μοναδικές θρησκευτικές εορτές, που ήταν αδύνατο να τους δης όλους. Και όσα συνέβαιναν μέσα και γύρω από την εκκλησία ήσαν τόσο παράξενα, τόσο συγκλονιστικά, ώστε η προσοχή μου συγκεντρώθηκε αποκλειστικά σ’ αυτά.

Άσχετα με το ποιες μπορεί να είναι οι θρησκευτικές σας πεποιθήσεις, αν εξετάσετε αυτά που συμβαίνουν στο Τσιτσικαστενάνγκο, νομίζω ότι θα μπορέσετε να καταλάβετε γιατί θεωρείται ως το μέρος όπου αναμιγνύονται η ειδωλολατρία και ο Χριστιανισμός.

Μολονότι μερικές φορές συντομεύεται σε «Τσίτσι,» το πλήρες όνομα της πόλεως είναι Τσιτσικαστενάνγκο, που σημαίνει «Πόλις της Τσουκνίδας.» Έγινε το πνευματικό κέντρο των Ινδιάνων Κουισέ (απογόνων των αρχαίων Μάγια) από το 1524, όταν ο Ισπανός κατακτητής Πέδρο δε Αλβαράδο έκαψε το φρούριο του Ουτατλάν ένδεκα μίλια (18 χιλιόμετρα) προς τα βόρεια.

Στο Τσιτσικαστενάνγκο, ύστερα από τέσσερις αιώνες, βρίσκομε ακόμη τους Κουισέ να ακολουθούν τις παραδόσεις των Ινδιάνων προγόνων τους. Έχουν διατηρήσει την υπερηφάνεια της φυλής τους, μιλούν τη δική τους διάλεκτο και, μολονότι αποκαλούνται Χριστιανοί, τελούν θρησκευτικές ιεροτελεστίες που αποκαλύπτουν ειδωλολατρικές ρίζες. Αυτή η θρησκευτική ανάμιξις, που μπορεί να δη κανείς στον ηλικίας 435 ετών ναό του Αγίου Θωμά, είναι εκείνο που προσελκύει και εξάπτει την περιέργεια πολλών. Όπως κι εγώ, μπορεί να διερωτηθήτε πόσες απ’ αυτές τις τελετουργίες απευθύνονται στους αρχαίους θεούς των Μάγια και πού ακριβώς αρχίζει ο Καθολικισμός—κάτι που ενοχλεί πολλούς Καθολικούς επισκέπτας.

Επισκέφθηκα το Τσιτσικαστενάνγκο για πρώτη φορά πριν από είκοσι χρόνια. Απ’ όσα έχω δει καθώς και απ’ όσα διάβασα σε βιβλία από αρχαιολόγους και ιστορικούς, πρέπει να συμφωνήσω με τον φημισμένο μελετητή των Μάγια Σερ Έρικ Τόμσον, ο οποίος έγραψε: «Είναι ενδιαφέρον να σκεφθούμε ότι οι Μάγια . . . δέχθηκαν τον Χριστιανισμό, αλλά όχι σαν υποκατάστατο για τους αρχαίους θεούς τους. Αντιθέτως, σιγά-σιγά συγχώνευσαν τις δύο θρησκείες σύμφωνα με την αρέσκειά τους. Οι θεοί των Μάγια και οι Άγιοι του Χριστιανισμού, ανεμίχθησαν σε ένα πάνθεον που λειτουργεί αρμονικά.» Κατέληξε ότι «πολλοί λίγοι Μάγια θα μπορούσαν να σας πουν ποια είναι τα Χριστιανικά και ποια τα παγανιστικά στοιχεία στη θρησκεία τους.»

Λιτανείες—Σε Ποια Θρησκεία;

Ο επισκέπτης μπορεί ν’ ακούση ένα μέρος της θρησκευτικής δραστηριότητος πριν τη δη πραγματικά. Αυτή ήταν η δική μου εμπειρία. Καθώς αγωνιζόμουν να περάσω μέσα από τους στενούς λιθόστρωτους δρόμους προς την πλατεία, άκουσα έναν φοβερό, διαπεραστικό ήχο, συνοδευόμενο από ρυθμικούς κτύπους επάνω σε ένα μικρό τύμπανο. Στρίβοντας σε μια γωνία, αντίκρυσα μια ομάδα από άτομα που περπατούσαν ρυθμικά, με μελαγχολικά πρόσωπα, ντυμένους με τα λαμπερά Ινδιάνικα ενδύματά τους. Ήταν μια από τις δεκατέσσερις κοφραδίας (θρησκευτικές αδελφότητες) που μετέφεραν την εικόνα τους για να την τοποθετήσουν στο ναό.

Κάθε αδελφότης είναι αφιερωμένη σ’ έναν διαφορετικό άγιο, και ο μεγαλύτερος είναι ο Άγιος Θωμάς. Οι διωρισμένοι αξιωματούχοι των αδελφοτήτων διακρίνονται από τα σαρίκια που φορούν. Αυτοί οι αρχηγοί έχουν το προνόμιο να μεταφέρουν την ασημένια εικόνα που ανήκει στην αδελφότητα. Η εικόνα έχει ύψος ένα πόδι (30 εκατοστά) περίπου, και απεικονίζει τη μορφή του ήλιου, με ένα μικρό σταυρό στην κορυφή. Αντιπροσωπεύει τη συγχώνευσι της ειδωλολατρικής ηλιολατρείας και του Καθολικισμού.

Μόλις φθάσετε στην πλατεία, η προσοχή σας γρήγορα επισύρεται στον λευκό ναό του «Αγίου Θωμά.» Η πλατεία ή αγορά απλώνεται εμπρός από τον ναό και σφύζει από ανθρώπους και κίνησι. Και δεν υπάρχει τρόπος για ν’ αποφύγη κανείς να δη τι γίνεται στα σκαλιά του ναού.

Ικεσίες στους Θεούς

Στα σκαλιά αυτού του Καθολικού ναού οι Κουισέ αρχίζουν τις θρησκευτικές ιεροτελεστίες τους. Στο πρώτο σκαλοπάτι υπάρχει ένας βωμός όπου καίνε πομ ή θυμίαμα. Από τον βωμό προχωρούν αργά προς τα επάνω, ένα σκαλί κάθε φορά, κουνώντας τα θυμιατήριά τους. Γονατίζοντας στο ένα γόνατο επάνω στο τελευταίο σκαλί, συνεχίζουν να προσεύχωνται, ενώ κάνουν χειρονομίες σαν να συζητούν με ένα στενό φίλο. Πιστεύουν ότι ο καπνός του θυμιάματος καθώς ανεβαίνει φέρνει τις προσευχές στους προγόνους τους και, μέσω αυτών, στους θεούς. Οι λάτρεις αφήνουν το θυμίαμά τους στην πόρτα του ναού και εξαφανίζονται στο εσωτερικό του.

Επειδή η κυρία είσοδος είναι γεμάτη από Ινδιάνους, μπαίνω από την πλαϊνή πόρτα, όπως κάνουν οι περισσότεροι επισκέπτες. Ακόμη και αν έχετε πάει σε άλλους ναούς, πιθανώς θα μείνετε κατάπληκτοι καθώς μπαίνετε μέσα. Είναι τόσο σκοτεινά, ώστε χρειάζεται αρκετή ώρα για να προσαρμοσθούν τα μάτια σας. Οι τοίχοι και η οροφή, μαυρισμένα από καπνό αιώνων, προσθέτουν στη φοβερή εντύπωσι. Και καταλαβαίνεις αμέσως από πού έρχεται ο καπνός.

Κάτω, στο κέντρο του ναού, υπάρχουν ξύλινοι δίσκοι με αναμμένα κεριά. Ανάμεσα στα κεριά είναι σκορπισμένα λευκά και κόκκινα ροδοπέταλα από τα οποία, τα λευκά αντιπροσωπεύουν τους νεκρούς και τα κόκκινα τους ζωντανούς. Ο γηραιότερος άνδρας της οικογενείας γονατίζει στους ξύλινους δίσκους και προσεύχεται. Μια γυναίκα μπορεί να προσεύχεται αν δεν την συνοδεύη κάποιος άνδρας. Σε μερικές περιπτώσεις, ένας ιερεύς ή σοφός άνδρας μισθώνεται σαν μεσίτης για να ικετεύση τους θεούς.

Στο φως των κεριών που τρεμοσβήνει, μπορείτε να δήτε την έντασι, την έκφρασι του προσώπου και τις κινήσεις με τις οποίες προσεύχεται κάθε άτομο. Δεν ακούμε Ισπανικά, μόνο την διάλεκτο Κουισέ. Σε ποιον θεό ή θεούς προσεύχονται μέσα σ’ αυτόν τον Καθολικό ναό;

«Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς,» μπορεί ν’ αρχίση την προσευχή του ο πατριάρχης μιας μικρής οικογενείας, «ζητούμε την κατεύθυνσί σου τώρα εις το όνομα του Αγίου Θωμά. Άκουσε με, Άγιε Θωμά, τώρα που είναι η ημέρα σου που πρόκειται να βγης σε λιτανεία. Επίσης, βοήθησέ μας, Άγιε Ιωσήφ, Άγιε Σεβαστιανέ, Πασκουάλ Αβάι, θεέ του αέρα και του ουρανού, θεέ των λόφων και των κοιλάδων. Ω Ιησού, προστάτευσέ μας από τα πονηρά πνεύματα, που θα μπορούσαν να μας βασκάνουν. Σε παρακαλούμε να μας δώσης φασόλια και καλαμπόκι, ρουχισμό και υγεία. Χρειαζόμαστε επίσης ένα σπίτι και χρήματα και πλούτο. Χρειαζόμαστε κοτόπουλα, αγελάδες, πρόβατα και γάτες. Άγιε Θωμά και οι άλλοι απόστολοι, προστάτευσε τα ζώα μας. Μην τα αφήσης ν’ αρρωστήσουν. Και προστάτευσε μας από τις πολιτικές αρχές. Είθε ο δήμαρχος, η αστυνομία και τα δικαστήρια να μην μας ενοχλούν αδίκως.»

Συχνά οι ειδωλολατρικοί θεοί είναι περισσότεροι από τους Καθολικούς Αγίους. Γιατί οι Κουισέ, που πρεσβεύουν τον Καθολικισμό, απευθύνονται σε τόσους πολλούς θεούς; Οι αρχαίοι ειδωλολάτρες Μάγια ελάτρευαν τους προγόνους των, καθώς επίσης τον ήλιο, τη σελήνη και άλλα ουράνια σώματα. Έδιναν σπουδαιότητα στους θεούς της βροχής και στον θεό της γης. Αλλά τι συνέβη όταν οι Ισπανοί έφεραν τον Καθολικισμό; Ο Σερ Έρικ Τόμσον εξηγεί: «Εκείνοι [οι Μάγια] προσήρμοσαν τον Χριστιανισμό σύμφωνα με την εθιμοτυπία των Μάγια, αναμιγνύοντάς τον με τις τοπικές αντιλήψεις.» Και το συνταρακτικό είναι ότι, μολονότι η εκκλησία ασκεί ισχυρή επιρροή σ’ αυτή την κοινότητα επί αιώνες, οι περισσότεροι από τους Ινδιάνους που είναι μέλη της είναι ακόμη τόσο ειδωλολάτρες όσο και Καθολικοί.

Ένα Πρωτόγονο Άγαλμα

Αλλά ποιος είναι ο Πασκουάλ Αβάι, που μνημονεύεται στην προσευχή; Είναι ο πιο σπουδαίος τοπικός θεός του Τσιτσικαστενάνγκο. Ιεροτελεστίες διεξάγονται εμπρός από την πρωτόγονη εικόνα του στην κορυφή ενός κοντινού λόφου. Στο αρχαίο είδωλο που είναι κατασκευασμένο από μαύρη πέτρα, οι άνθρωποι προσφέρουν ροδοπέταλα, θυμίαμα, κεριά και, σε μερικές περιπτώσεις, θυσίες αποκεφαλισμένων πουλερικών, που στάζουν αίμα. Οι ιθαγενείς ιερείς τον στολίζουν με κλαδιά πεύκου και λουλούδια. Στέκεται εκεί—τρία πόδια (περίπου ένα μέτρο) ψηλός, χωρίς σώμα, μόνο ένα επίμηκες κεφάλι που μοιάζει με τον αρχαίο θεό του αραβοσίτου.

Και τι θα πούμε για τους μικροσκοπικούς σταυρούς που περιστοιχίζουν τον Πασκουάλ Αβάι; Από που προέρχονται; Δεν έχουν καμμιά σχέσι με τον Ιησού Χριστό. Όταν ήλθαν οι Ισπανοί, οι Μάγια είχαν ήδη τον σταυρό. Οι τέσσερις βραχίονες του συμβολίζουν πολλά πράγματα: Τους τέσσερις θεούς που βρίσκονται στις γωνίες του κόσμου και σηκώνουν τον ουρανό, τις τέσσερις κατευθύνσεις από τις οποίες προέρχονται οι άνεμοι και οι βροχές, και τέσσερις θεούς της φυλής.

Έτσι, στον ναό του Αγίου Θωμά, ο Πασκουάλ Αβάι, ο θεός ήλιος, η θεά γη, ο Ιησούς και άλλοι, μνημονεύονται όλοι μαζί στις προσευχές των Κουισέ.

Ερωτήσεις Επισκεπτών

Τι σκέπτονται οι χιλιάδες που επισκέπτονται αυτόν τον ναό κάθε χρόνο, και βλέπουν την ανάμιξι των θρησκειών; Μερικοί ρωτούν κάποιον ιερέα ή άλλους, για τις μη-Χριστιανικές συνήθειες. Σε απάντησι, μπορεί να λεχθή σε κάποιον ότι η εκκλησία επιτρέπει στους ενηλίκους να συνεχίζουν τις ειδωλολατρικές των συνήθειες, αλλά τα παιδιά θα πάνε σχολείο για να λάβουν Καθολική εκπαίδευσι. Έτσι, λέγουν, η επομένη γενεά θα είναι διαφορετική. Αλλά πόσες «επόμενες γενεές» έχουν περάσει στη διάρκεια των τετρακοσίων ετών από τότε που οι Ισπανοί απέκτησαν τον έλεγχο της χώρας;

Άλλοι επισκέπτες ρωτούν τους ξεναγούς των, που μπορεί να τους εξηγήσουν: «Οι Ινδιάνοι προσεύχονται και στους αγίους της Εκκλησίας και στους αρχαίους θεούς επειδή δεν είναι βέβαιοι για το ποιοι είναι οι αληθινοί. Δεν έχουν εγκαταλείψει τον πέτρινο θεό τους στον λόφο. Πηγαίνουν να προσευχηθούν μπροστά στον Πασκουάλ Αβάι και να πουν στο είδωλο, ‘Πήγα ήδη στην εκκλησία και παρακάλεσα τους αγίους για πολλά πράγματα. Τώρα βρίσκομαι εδώ για να παρακαλέσω εσένα. Ίσως, ό,τι δεν θα κάνουν εκείνοι για μένα, να το κάνης εσύ.»

Ακούστε έναν ιερέα των Κουισέ να προσεύχεται για τον πελάτη του, μια γυναίκα: «Ω Άγιε Θωμά, βρίσκομαι εδώ για να σε παρακαλέσω να προστατεύσης τον Μακάριο. Η σύζυγός του έχει φέρει αυτήν την θυσία.» (Κρατάει ψηλά μια χούφτα κεριά, χειρονομεί προς τις τέσσερις κατευθύνσεις, αγγίζει τα κεριά στο κεφάλι της γυναίκας και αυτή τα φιλεί). Τώρα, αυτά τα κεριά είναι άγια, αφού τα ευλόγησες εσύ Άγιε Θωμά. Μην αφήσης να συμβή τίποτε κακό στον Μακάριο, τον σύζυγο αυτής της γυναίκας. Έχει πάει ταξίδι για δουλειές στην Πόλι της Γουατεμάλας. Δεν είναι κακός άνθρωπος· μην αφήσης λοιπόν, κανένα να τον ληστέψη. Φύλαξέ τον από τα δυστυχήματα. Αν κάποιος μπρούχο [μάγος γιατρός] του έχει κάνει μάγια ή τον έχη καταρασθή, θα τα ακυρώσης Πασκουάλ Αβάι; Φέρε τον Μακάριο πίσω στο σπίτι του ασφαλή.» (Έπειτα χύνει ρούμι γύρω από τα κεριά που έχει ανάψει.) «Αυτό είναι για σένα. Άγιε Θωμά. Θα το χρειασθής σήμερα. Είναι η ημέρα που θα περπατήσης στη λιτανεία, γύρω από την πόλι και θα σου δώση δύναμι.»

Τυχαία ακούσαμε ένα ξεναγό, να δικαιολογή το ότι η Εκκλησία επιτρέπει να χρησιμοποιούν ρούμι, λέγοντας: «Το ρούμι έχει οινόπνευμα για να εξαγνίση τον χώρο για την θυσία του επάνω στον δίσκο που χρησιμεύει σαν βωμός.» Πιο ακριβές είναι το σχόλιο ενός αρχαιολόγου: «Συχνά, χύνεται επάνω στα πέταλα ένα οινοπνευματώδες ποτό. Ακόμη και οι Ινδιάνοι δεν είναι βέβαιοι για το τι σημαίνει αυτό, αλλά στις προ του Κολόμβου ειδωλολατρικές ιεροτελεστίες, η οινοποσία ήταν μέρος της τελετής.» Οι πολλοί μεθυσμένοι εορταστές δείχνουν ότι η οινοποσία είναι ακόμη μέρος της λατρείας των!

Η Ημέρα του Αγίου Θωμά

Η 21η Δεκεμβρίου είναι η ημέρα του Αγίου Θωμά. Στο Τσιτσικαστενάνγκο η ημέρα άρχισε με την Χριστιανική πλευρά. Οι δίσκοι είχαν μετακινηθή από τον διάδρομο του ναού και τέσσερις ιερείς ιερουργούσαν στη Λειτουργία. Στο πίσω μέρος του ναού υπήρχαν εικόνες των αγίων και στις δυο πλευρές. Μια ομάδα αρχηγών μπήκε με εικόνες, η μία από τις οποίες ήταν του Τζικολάι, του φημισμένου ιππέως του μικρού ξύλινου αλόγου. Αλλά προσοχή συγκεντρώθηκε στις τρεις φανταχτερά στολισμένες εικόνες των Αγίων Θωμά, Ιωσήφ και Σεβαστιανού.

Γιατί όμως, οι εικόνες είναι περίτεχνα διακοσμημένες με σχήματα πελωρίων ημισελήνων, σαν φωτοστέφανα, και στολισμένες με πολλά χρωματιστά φτερά, πλαστικά φρούτα και αστραφτερούς καθρέπτες; «Για να συμβολίσουν τον Ήλιο, την καρδιά του Ουρανού,» λέει κάποιο κατατοπιστικό βιβλίο. Είναι φανερό ότι για τους Κουισέ οι Καθολικοί άγιοι, εμπρός στους οποίους υποκλίνονται και καίνε κεριά, είναι στην πραγματικότητα τα παλιά τους είδωλα και οι θεοί της μυθολογίας των Μάγια με νέα ονόματα.

Η Λειτουργία τελείωσε καθώς ο ιερεύς παρεκάλεσε τον Άγιο Θωμά να ευλογήση τον λαό, ο οποίος τότε ανταποκρίθηκε ψάλλοντας «Δόξα, Δόξα, Αλληλούια.» Οι ιεροτελεστίες του Καθολικισμού έφθασαν σε ένα απότομο τέλος και όλη την υπόλοιπη ημέρα κυριάρχησε η ειδωλολατρία.

Οι επίσημοι της κοφραδία προχώρησαν γρήγορα ακριβώς στο κέντρο του νάρθηκος γονατίζοντας μπροστά στον βωμό του ναού. Εν τούτοις, ο αρχηγός που μετέφερε τον Τζικολάι στάθηκε μπροστά τους, με την πλάτη του προς τον βωμό. Ποιος μπορεί να πη αν το προσκύνημα ήταν για τον βωμό της Καθολικής εκκλησίας ή για τον Τζικολάι;

Έπειτα οι εικόνες υψώθηκαν και άρχισε η έξοδος. Η λιτανεία προχώρησε από την μπροστινή πόρτα, προς τα σκαλιά. Οι αρχηγοί πήραν θέσι εμπρός από τον Άγιο Θωμά μεταφέροντας τις εικόνες τους και τον Τζικολάι. Από την εκκλησία προχώρησαν από τους στενούς διαδρόμους της γεμάτης από κόσμο πλατείας. Σκηνή αλλοφροσύνης ξέσπασε καθώς εξετοξεύοντο συνεχώς εκρηκτικές ρουκέτες και τα βαρελότα πρόσθεταν στον θόρυβο. Τελικά, η λιτανεία ξαναγύρισε στην εκκλησία και οι τρεις άγιοι τοποθετήθηκαν στην κορυφή των σκαλιών, κοιτάζοντας προς την πλατεία. Εκεί τους απέδωσαν τιμές καθ’ όλη τη διάρκεια του απογεύματος με χορούς, ποτό και μουσική.

Πάρα Πολύς Παγανισμός

Θα σας εξέπληττε το γεγονός ότι οι άνθρωποι του Τσιτσικαστενάνγκο γνωρίζουν λίγα πράγματα για την προέλευσι της θρησκείας τους; Αυτό πράγματι συμβαίνει. Άνθρωποι πολλών θρησκειών είναι τόσο απληροφόρητοι όταν πρόκειται να εξηγήσουν τις δοξασίες και τις συνήθειες της «Χριστιανικής» τους πίστεως, επειδή πολλή ειδωλολατρία έχει αναμιχθή με ό,τι εδίδαξε ο Ιησούς Χριστός.

Ανησυχεί η Εκκλησία για την ειδωλολατρία που υπάρχει στην θρησκεία των Κουισέ; Αυτό το ζήτημα ηγέρθη σε μια συζήτησι με έναν Ισπανό ιερέα, πέντε χρόνια κάτοικο του Τσιτσικαστενάνγκο, που παρατηρούσε τους εορτασμούς στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Όταν ερωτήθηκε τι αντιπροσώπευε ο Τζικολάι απήντησε: «Δεν γνωρίζω.» Έπειτα πρόσθεσε: «Για τους Κουισέ ο Τζικολάι είναι πιθανώς ένα σύμβολο της συγχωνεύσεως δύο θρησκειών.» Τελικά θρηνολόγησε: «Οι Ινδιάνοι έχουν πολύ λίγη θρησκεία [Καθολικισμό] στις καρδιές τους και πάρα πολλή παράδοσι των αρχαίων θεών των Μάγια.»

Αναπολώντας την επίσκεψί μου στο Τσιτσικαστενάνγκο τον Δεκέμβριο, μπορώ ν’ αντιληφθώ γιατί πολλοί επισκέπτες φεύγουν με αξιομνημόνευτες εντυπώσεις, αλλά κάπως ταραγμένοι. Ασφαλώς, αυτά που συμβαίνουν εκεί δεν είναι η ακριβής αντανάκλασις της λατρείας του αληθινού Θεού «εν πνεύματι και αλήθεια» για την οποία λατρεία μίλησε και προέτρεψε ο Ιησούς.—Ιωάν. 4:24.

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Ο βωμός θυμιάματος στα σκαλιά της εκκλησίας

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Η λατρεία Ινδιάνων στο πάτωμα της εκκλησίας