Η «Γελώσα» Ύαινα και το Είδος Της
ΕΙΝΑΙ νύχτα. Πάνω από τα κεφάλια μας λάμπει ένα ασημένιο φεγγάρι. Στο απαλό του φως τα βράχια, τα δένδρα—τα εξοχικό τοπίο γενικά—φαίνεται πολύ ήσυχο. Αλλά ξαφνικά ακούτε έναν παράξενο θόρυβο. Μοιάζει σαν άγριο, υστερικό ανθρώπινο γέλιο! Οπωσδήποτε τα νεύρα σας τεντώνονται!
Αλλά δεν υπάρχει κανείς, ούτε άνδρας ούτε γυναίκα εκεί στην ερημιά. Κανείς απ’ αυτούς που γνωρίζετε δεν τρελλάθηκε. Αυτό το ‘υστερικό γέλιο’ προήλθε από άλλη πηγή. Είτε σας αρέσει είτε όχι, ακούσατε το αλλόκοτο, τρομακτικό ουρλιαχτό της «γελώσης» ύαινας.
Ίσως αυτή είναι η πρώτη σας «συνάντησις» μ’ αυτό το παράξενο ζώο. Ίσως να διερωτάσθε, Πώς και γιατί μερικές ύαινες «γελούν;» Πιθανώς έχετε ακούσει ιστορίες σχετικά με τις ύαινες. Αλλά πού τελειώνει ο μύθος και πού αρχίζουν τα γεγονότα; Παραδείγματος χάριν, μερικοί λέγουν ότι ωρισμένες ύαινες μπορούν ν’ αλλάξουν φύλο κατά βούλησιν. Είναι αληθινό αυτό; Πολλά άτομα λέγουν ότι αυτά τα ζώα είναι νεκροφάγα, αλλά άλλοι τα αποκαλούν απλώς αρπακτικούς κυνηγούς. Ποιο είναι ορθό; Έχει λεχθή ότι οι ύαινες επιτίθενται και φονεύουν ανθρώπους. Αληθεύει αυτό; Με τι μοιάζουν πραγματικά οι ύαινες;
Κατ’ Αρχήν, Μια Περιγραφή
Οι ύαινες μοιάζουν με μεγάλα σκυλιά. Αλλά δεν έχουν καμμιά σχέσει με τα σκυλιά. Οι ύαινες ανήκουν στην επιστημονική οικογένεια των Υαινιδών. Τρία είδη έχουν καθορισθή: Η στικτή η γελώσα ύαινα (στην Αφρική, στα νότια της ερήμου Σαχάρα)· η ραβδωτή ύαινα (απαντάται από τη βόρειο Αφρική μέχρι τη Μικρά Ασία και την Ινδία)· και η καφετιά ύαινα (της νοτίου Αφρικής).
Η στικτή η γελώσα ύαινα έχει κιτρινογκρίζο χρώμα με μαύρα ή καφέ στίγματα. Η ραβδωτή ύαινα «φορεί» ένα γκρίζο επανωφόρι με μαύρες ή καφέ ραβδώσεις. Και η καφετιά ύαινα έχει χρώμα καφέ σκούρο, με γκρίζα γούνα στον λαιμό και στα κατώτερα τμήματα των ποδιών. Και η ραβδωτή και η καφετιά ύαινα έχουν χαίτη με μακρύ τρίχωμα.
Μολονότι υπάρχουν παραλλαγές στα είδη, γενικά η ύαινα έχει μεγάλα αυτιά και ογκώδες κεφάλι. Οι ώμοι της είναι υψηλότεροι από τα οπίσθιά της. Τα μπροστινά πόδια αυτού του ζώου είναι μακρυά, τα οπίσθια πόδια είναι κοντά και έχει μια κατωφερή ράχη. Κάθε πόδι έχει τέσσερα δάκτυλα και τα πέλματα δεν είναι ανασταλτά. Η ύαινα βαδίζει σαν καμήλα, τα μπροστινά και τα πίσω πόδια της σε κάθε πλευρά κινούνται ταυτόχρονα. Η αρσενική στικτή ή γελώσα ύαινα έχει ύψος περίπου 3 πόδια (1 μέτρο) στους ώμους της. Το σώμα της μπορεί να έχη μήκος 5 ποδών (1,5 μέτρων) χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η μήκους 13 ιντσών (33 εκατοστών) ουρά της. Και μπορεί να ζυγίζη μέχρι 180 πάουντς (82 κιλά). Είναι ενδιαφέρον να σημειωθή ότι η στικτή ύαινα που ευρίσκετο στον ζωολογικό κήπο του Βερολίνου έζησε σαράντα χρόνια. Και, μπορείτε να το φαντασθήτε; Οι ήμερες ύαινες χαίρονται όταν τις χαϊδεύουν.
Αλλά μην παραβλέψετε τα δυνατά δόντια και τις σιαγόνες της ύαινας. «Αυτά τα δυνατά, άκομψα ζώα είναι τα μόνα ζώα στο ζωικό βασίλειο που μπορούν να συντρίβουν οστά,» έχει λεχθή. «Τα δόντια τους είναι ογκώδη και οι σιαγόνες τους αρκετά δυνατές για να σπάσουν και να συνθλίψουν τα ισχυρά οστά μεγάλων ζώων όπως είναι η ζέβρα, ακόμη και το βουβάλι.» (Το Βασίλειο των Ζώων [The Animal Kingdom]) Οι σιαγόνες της στικτής ύαινας «είναι πιθανώς οι πιο δυναμικές, σε αναλογία με το μέγεθος από οποιοδήποτε άλλο θηλαστικό,» λέγει η Διεθνής Εγκυκλοπαιδεία Αγρίων Ζώων (The International Wildlife Encyclopedia). Αυτά τα ζώα μπορούν να συνθλίψουν οστά που τα λιοντάρια δεν μπορούν να σπάσουν, και τρώνε το μεδούλι. Οι μικρότερες καφετιές και ραβδωτές ύαινες δεν έχουν αυτή την ικανότητα να συνθλίβουν οστά.
Κυνηγοί ή Μόνο Νεκροφάγα;
Προφανώς, λοιπόν, η στικτή ή γελώσα ύαινα είναι ένα δυνατό πλάσμα. Φυσιολογικά, τις ώρες της ημέρας κοιμάται, ίσως μέσα στη φωλιά της ανάμεσα σε πυκνή βλάστησι ή μέσα σε μια σκοτεινή σπηλιά, είτε σε κάποια οπή πάνω από το έδαφος. Στη φωλιά, μπορεί κανείς να βρη τα νυχτερινά λάφυρα αυτού του ζώου—πιθανόν οστά από κάποιο ζώο ή ίσως μάλιστα τμήμα ανθρωπίνου κρανίου που έχει κλέψει από κάποιο νεκροταφείο.
Επειδή η ύαινα έχει πολύ οξεία όσφρησι, μπορεί να εντοπίση το πτώμα ενός νεκρού ζώου από μεγάλη απόστασι. Πιθανώς, είναι το πτώμα ενός ζώου που έχει φονευθή από λιοντάρια ή άγρια σκυλιά. Ελκυόμενη από την οσμή, μια μοναχική ύαινα ή ίσως μια μεγάλη αγέλη, μπορεί να ψάξη για το πτώμα. (Ογδόντα έως εκατό στικτές ύαινες μπορεί ν’ αποτελούν μια αγέλη που ζη σε μια σαφώς προσδιωρισμένη περιοχή και μοιράζεται μια φωλιά που έχει πλήθος υπογείων οπών και διαδρόμων.) Αν η αγέλη μυρισθή ένα πτώμα, ή αν πετούν γύπες επάνω απ’ αυτό, οι ύαινες είναι έτοιμες να εφορμήσουν στο νεκρό ζώο.
Μη νομίσετε όμως ότι η ύαινα είναι μόνο νεκροφάγο ζώο. Ο Γερμανός επιστήμων Χανς Κρουκ και η σύζυγός του, όταν εργαζόταν στον Κρατήρα του Νγκορονγκόρο της Τανζανίας, απέδειξαν ότι οι στικτές ύαινες επιτίθενται και σε άλλα ζώα. Ο Κρουκ γράφει: «Κατ’ αρχήν, η Τζένη κι εγώ, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, νομίζαμε ότι οι ύαινες είναι νεκροφάγα ζώα που εξαρτώνται για τροφή μόνο από ζώα που έχουν φονευθή από άλλα γενναιότερα ζώα. Αλλ’ αφού παρακολουθήσαμε τις αγέλες την ώρα της δράσεως τους, αντιληφθήκαμε ότι αυτές είναι επίσης πολύ επιδέξιοι άρπαγες, που ζουν κυρίως από άγρια ζώα και ζέβρες. Και το κυνήγι τους δεν εξυπηρετεί μόνο αυτές, όπως είδαμε σε πολλές περιπτώσεις, αλλά επίσης και τα λιοντάρια. Τα λιοντάρια του Νγκορονγκόρο, διαφορετικά από τα λιοντάρια που βρίσκονται αλλού, σπάνια κυνηγούν. Αντιθέτως, τρέφονται από τα θύματα της ύαινας και οδηγούνται στο συμπόσιο από το παράξενο ‘γέλιο’ της αγέλης που τρώγει. Οι ύαινες θα εγκαταλείψουν κάποιο θύμα σε αρκετούς επιδρομείς, αλλά συχνά θα το υπερασπισθούν από κάποιον μοναχικό επιδρομέα. Κάποτε παρακολουθήσαμε ένα πλήθος από ύαινες που ξεφώνιζαν να διώχνη μια λιονταρίνα από το θύμα τους, δαγκώνοντας τα οπίσθιά της έως ότου εκείνη έφυγε, μουγκρίζοντας, μέσα στο δάσος.»—Τα Θαυμάσια της Συμπεριφοράς των Ζώων.
Έτσι, οι ύαινες είναι και νεκροφάγα ζώα, αλλά και αρπακτικά. Μια αγέλη από στικτές ύαινες μπορεί να επιτεθή σε μια ομάδα από ζέβρες, παραδείγματος χάριν. Συχνά, αλλά όχι πάντοτε μπορεί να επιτεθούν σε χωλά, άρρωστα ή μικρά ζώα. Οι ύαινες έχουν επιμονή και συνήθως αποκτούν αυτό που θέλουν. (Αν οι ανθρώπινοι καταυλισμοί έχουν διώξει τα άγρια ζώα από την περιοχή, η μεγάλη πείνα μπορεί να κάνη τις στικτές ύαινες να επιτεθούν σε κατοικίδια πρόβατα ή βοοειδή.) Μερικές φορές κυνηγούν μόνες, αλλά έχουν περισσότερη επιτυχία όταν κυνηγούν ως ομάδα. Οι στικτές ύαινες είναι τόσο δυνατές ώστε, όπως είναι γνωστό, μπορούν να ξεσχίσουν το σώμα ενός όνου.
Είναι συνηθισμένο για την ύαινα να επωφεληθή από μια ασυνήθη περίπτωσι για να βρη τροφή. Ως ‘συλλέκτης σκουπιδιών,’ οι ραβδωτές ύαινες τα καταφέρνουν καλά. Τα τείχη ωρισμένων Αφρικανικών χωριών έχουν οπές μέσω των οποίων αυτές οι ύαινες μπορούν να εισέλθουν «το χωριό τη νύχτα για να καταναλώσουν τα απορρίμματα που οι χωρικοί έχουν βγάλει έξω από τις καλύβες τους. Το πρωί, όπως λέγεται, μόνο μερικά κομμάτια από κόκκαλα παραμένουν.
Σχετικά με τη στικτή ή γελώσα ύαινα, ο Δρ Μπέρναρντ Γκρζίμεκ αναφέρει: «Ορδές από ύαινες ζούσαν από τα απορρίμματα του σφαγείου του Μπαγκάθι (κοντά στο Ναϊρόμπι) στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε μόνο το κρέας των βοοειδών χρησιμοποιούσαν τα σφαγεία· τα σπλάγχνα, τα οστά και τα κεφάλια τα πετούσαν. Όταν τελείωσε εκείνος ο πόλεμος, οι εργασίες του σφαγείου έπαυσαν και οι ύαινες ήσαν αναγκασμένες να βρουν άλλες πηγές τροφής. Ξέσκιζαν τα σάρωθρα, ή αναποδογύριζαν μαγειρικά σκεύη, μασούσαν και κατάπιναν δερμάτινα είδη, όπως παπούτσια, σέλλες από ποδήλατα, κορδέλλες από καπέλλα που είχαν ιδρώτα επάνω τους, έψαχναν στα δοχεία απορριμμάτων, εφόνευσαν μάλιστα και αρκετές γυναίκες που εργάζονταν στους αγρούς.»
Φονεύς των Ανθρώπων;
Πράγματι, είναι γνωστό ότι οι ύαινες έχουν φονεύσει ανθρώπους! Αυτό συμβαίνει εκεί που η γη έχει αποχερσωθή ή που δεν υπάρχουν πια άγρια ζώα στην περιοχή. Σπανίως οι στικτές ύαινες επιτίθενται στους ανθρώπους στη διάρκεια των ωρών της ημέρας. Τη νύχτα, όμως, όταν οι ιθαγενείς κοιμούνται ίσως έξω από το σπίτι τους λόγω της ζέστης, υφίστανται συχνά επίθεσι από ύαινες. Επειδή οι ύαινες καθώς επιτίθενται ψάχνουν γενικά να βρουν το πρόσωπο του θύματος, μερικά άτομα έχουν τρομερές ουλές στο πρόσωπο που μαρτυρούν ότι είχαν τέτοιες συναντήσεις. «Επίσης,» δηλώνει το Βασίλειο των Ζώων, «είναι κοινή συνήθεια σε πολλά μέρη της Ασίας και της Αφρικής να μεταφέρουν οι ιθαγενείς τους ηλικιωμένους, αυτούς που πρόκειται να πεθάνουν, έξω από τις καλύβες τους και έξω από τα χωριά τους. Επειδή είναι δεισιδαίμονες σχετικά με τον θάνατο, οι ιθαγενείς δεν αφήνουν ποτέ να συμβή θάνατος στις κατοικίες τους. Οι ηλικιωμένοι αφήνονται μόνοι τους να συναντήσουν το τέλος έξω στην ύπαιθρο και δεν εκπληττόμεθα που η ύαινα δεν καταφρονεί τέτοιες χρυσές ευκαιρίες. Πολλές φορές αναφέρονται στο ζώο αυτό ως τον κλέπτη του τάφου.»
Είναι συνετό να λαμβάνη κανείς προληπτικά μέτρα για ν’ αποφύγη κακοποίησι απ’ αυτό το ζώο που συνθλίβει οστά. Εξ άλλου, αν η ραβδωτή ύαινα υποστή επίθεσι από σκύλους και βρίσκεται σε δύσκολη θέσι, διαλέγει τη φυγή παρά τη μάχη. Αλλ’ αν είναι αδύνατον να φύγη, αυτή η ύαινα μπορεί να εξαπατήση τα σκυλιά με το να παραστήση τη νεκρή. Κατόπιν όταν οι εχθροί της φύγουν, η ύαινα σηκώνεται και απομακρύνεται για να σωθή. Και με τι ταχύτητα! Μέχρι 40 μίλια (64 χιλιόμετρα) την ώρα!
Είναι Ερμαφρόδιτη η Ύαινα;
Ο μύθος λέγει ότι οι στικτές ύαινες μπορούν κατά βούλησι να λαμβάνουν το ρόλο είτε άρρενος είτε θήλεος. Είναι αλήθεια ότι τα εξωτερικά αναπαραγωγικά όργανα και των δύο φύλων έχουν παρόμοια εμφάνισι. Αλλά είναι το ζώο αυτό ερμαφρόδιτο;
Ένας γιατρός σκότωσε μια στικτή ύαινα και, στη διάρκεια της ανατομής διεπίστωσε ότι αυτή η αρσενική ύαινα είχε υποτυπώδη αναπαραγωγικά όργανα θήλεος. Μια άλλη ύαινα που σκότωσε ήταν θηλυκή, αλλά είχε υποτυπώδη όργανα άρρενος. Όπως αναφέρεται, παρετηρήθησαν όργανα φύλου και άρρενος και θήλεος σε λανθάνουσα κατάστασι σε μια ακόμη ενήλικη στικτή ύαινα. Ένας άλλος άνδρας ανέφερε ότι είχε μια ύαινα που είχε παίξει ρόλους τόσο πατέρα όσο και μητέρας τουλάχιστον για μια γέννα. Εν τούτοις, διετυπώθη η θεωρία ότι πιθανώς τα τρία ζώα που εξετάσθηκαν από τον ιατρό δεν ήσαν ενήλικα. Επίσης, το Βασίλειο των Ζώων αναφέρει:
«Μια έκθεσις, βασισμένη σε παρατηρήσεις σχετικά με το ζευγάρωμα της στικτής ύαινας σε ζωολογικούς κήπους, από τον Καρλ Μ. Σρήντερ, που δημοσιεύθηκε το 1952, φαίνεται ότι αποδεικνύει, κατηγορηματικά ότι αυτό το ζώο δεν είναι ερμαφρόδιτο.
«Όταν βρίσκεται σε εμβρυακή κατάστασι, ένα θηλαστικό είναι δυνατόν να είναι και αρσενικό και θηλυκό· καθώς αναπτύσσεται, κυριαρχεί το ένα φύλο. Η φύσις έχει και τα ατελή προϊόντα της, και μπορεί να υπάρχουν σημεία και άρρενος και θήλεος συγχρόνως σ’ ένα ζώο. Ένα τέτοιο πλάσμα ποτέ δεν είναι ικανό για τις λειτουργίες και των δύο φύλων και συνήθως δεν μπορεί να φέρη εις πέρας ακόμη και τις λειτουργίες του ενός φύλου.»
Έτσι, η θηλυκιά ύαινα είναι εκείνη που γεννά το νεογνό. Στην περίπτωσι της στικτής ή γελώσης ύαινας, ένα ή δύο (μερικές φορές τρία) μικρά γεννιώνται μετά από μια περίοδο κυοφορίας 99 έως 110 ημερών. Παρεμπιπτόντως, τα μικρά γεννιώνται με πλήρες τρίχωμα. Επίσης, τα μάτια τους είναι ανοιχτά και μπορούν να τρέχουν αμέσως μόλις γεννηθούν.
Τι Θα Λεχθή γι’ Αυτό το Παράξενο «Γέλιο»;
Μέχρι τώρα, πιθανώς θα καταλάβατε ότι δεν ονομάζονται όλες αυτές οι ύαινες «γελώσες.» Αυτή η διάκρισις είναι μόνο για τη στικτή ύαινα της Αφρικής. Εν τούτοις, για ν’ ακούσουν αυτό το παράξενο ουρλιαχτό, οι περισσότεροι άνθρωποι πρέπει να ταξιδέψουν λίγο.
Η καφετιά ύαινα δεν γελά, αλλά φωνάζει με μια μελαγχολική κραυγή, «γουά-γουά-γουά.» Γι’ αυτό το ζήτημα, η γελώσα ύαινα παράγει πολλούς ήχους. Γενικά, η κραυγή της αρχίζει μ’ ένα χαμηλό, λυπητερό τόνο και φθάνει σ’ έναν υψηλό, διαπεραστικό ήχο. Ενώ οι λύκοι υλακτούν με τα κεφάλια τους εστραμμένα προς το φεγγάρι, η στικτή ύαινα κρατά το κεφάλι της κοντά στη γη και κραυγάζει μ’ ένα μακρύ, μάλλον μαλακό ήχο. Αλλά όταν πλησιάζη σε κάποιο πτώμα, η κραυγή αυτής της ύαινας γίνεται πράγματι παράξενη. Επειδή αυτό το ζώο είναι εγγαστρίμυθο, είναι δύσκολο να καταλάβη κανείς από πού προέρχεται αυτός ο αλλόκοτος ήχος. Μπορεί να σας εξαπατήση για λίγο, διότι μοιάζει με άγριο, υστερικό ανθρώπινο γέλιο. Αλλά, αργά ή γρήγορα, θ’ αντιληφθήτε πιθανώς ότι ακούσατε την ανατριχιαστική κραυγή ενός πρωταθλητού στη σύνθλιψι οστών—της «γελώσης» ύαινας.