Οι Κρόμπος τα Λέγουν με Χάνδρες

Από τον Ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Γκάνα

ΧΑΝΔΡΕΣ—μικροσκοπικά, διάτρητα κομματάκια γυαλιού—πόσο μικρές και ασήμαντες φαίνονται! Ωστόσο, οι άνθρωποι εκτιμούσαν πάντοτε τις χάνδρες διαφόρων ειδών. Ανακαλύφθηκαν στους βασιλικούς τάφους της Ουρ, της πατρίδας του πατριάρχη Αβραάμ, στις πανάρχαιες Αιγυπτιακές μούμιες και στους αρχαίους τάφους της Ελλάδος και της Ιταλίας. Ο Βασιλεύς του Ισραήλ Σολομών, γοητευμένος από την ομορφιά ενός κοριτσιού από το Σουνάμ, ανεφώνησε: «Αι σιαγόνες σου είναι ωραίαι με τας σειράς των μαργαριτών, και ο τράχηλός σου με τα περιδέραια (από χάνδρες, ΜΝΚ).» (Άσμ. Ασμ. 1:10) Πολύ προτού φθάσουν οι πρώτοι Ευρωπαίοι έμποροι στις ακτές της Δυτικής Αφρικής, οι Κρόμπος της Γκάνα είχαν γοητευθή από τις χάνδρες.

Οι χάνδρες (αντιάγκμπα, όπως ονομάζονται) που φτιάχνουν οι τεχνίτες Κρόμπος, και στα παλιά χρόνια και σήμερα, εκτιμώνται πολύ στη Γκάνα για την ομορφιά τους, τη σπανιότητα και την ανθεκτικότητά τους. Συχνά προσφέρονται σαν δώρο. Πριν από την εμφάνισι των συγχρόνων νομισμάτων, εχρησιμοποιούντο ως μέσον συναλλαγής. Οι αντιάγκμπα μάλιστα χρησιμοποιούνται ακόμη ως εγγύησι για δάνεια ή υποθήκες σε κτίρια και γη. Ένα περιδέραιο από χάνδρες μπορεί να στοιχίση από δέκα σέντιςa μέχρι εκατό σέντις, πράγμα που εξαρτάται από το είδος και τον αριθμό των χανδρών.

Πώς Χρησιμοποιούνται οι Χάνδρες

Μολονότι πολλές χάνδρες χρησιμοποιούνται απλώς για καθημερινή χρήσι, υπάρχουν κι εκείνες που αποτελούν την περιουσία της οικογενείας και διαφυλάσσονται επί γενεές. Αυτές οι οικογενειακές χάνδρες θεωρούνται πολύτιμες και, κατά κάποιον τρόπο κειμήλια. Δεν πωλούνται ποτέ και επιδεικνύονται στις κηδείες σε ανάμνησι των νεκρών της οικογενείας και, μερικές φορές, απλώς για επίδειξι του πλούτου της οικογενείας. Αυτές οι χάνδρες χρησιμοποιούνται πάρα πολύ στις παραδοσιακές τελείες εφηβείας που γίνονται για τα κορίτσια.

Μολονότι οι αληθινοί Χριστιανοί δεν το συνηθίζουν, οι κατά συνήθεια τελετές που γίνονται για τα νεαρά κορίτσια των Κρόμπος που μπαίνουν στην ηλικία της γυναίκας, συνοδεύονται από επίδειξι χανδρών που γενικώς δεν παρατηρείται κατ’ άλλο τρόπο. Τα νεαρά κορίτσια στολίζονται με τις οικογενειακές χάνδρες, μερικές από τις οποίες τις φορούσαν οι προπρογιαγιές τους όταν ήσαν νέες. Έτσι όπως επιδεικνύονται δημοσία φορώντας τα ακριβά και πολύτιμα στολίδια τους, τα κορίτσια ελκύουν πολύ την προσοχή των ντόπιων, ιδιαιτέρως των υποψηφίων γαμβρών της πόλεως. Καθώς κουνιούνται ρυθμικά στον ήχο των τύμπανων, τα κορίτσια, στην πραγματικότητα, λέγουν ‘Είμαστε έτοιμες για γάμο!’ Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, επίσης, διάφορες οικογένειες έχουν την ευκαιρία να επιδείξουν τον πλούτο τους περισσότερο απ’ όσο συνήθως.

Αληθεύει λοιπόν πραγματικά ότι οι Κρόμπος ‘τα λέγουν ή ομιλούν με χάνδρες.’ Οι διάφορες χάνδρες έχουν διαφορετικά ονόματα και σημασίες. Πάουα σημαίνει «Σε προκαλώ,» ενώ η Κόλι διακηρύσσει «Δεν είσαι καλύτερος από μένα» και η Όντονορ λέγει δυνατά, «Ζηλεύεις επειδή εγώ έχω και συ δεν έχεις.» Η Ομιτιομέτε, είναι πιο μετριόφρων και λέγει απλώς «Η αμοιβή των κόπων μου.» Οι άνθρωποι ταξιδεύουν από πολύ μακριά για να δουν τις πιο εξέχουσες οικογένειες να περιφέρονται στην πόλι επιδεικνύοντας με υπερηφάνεια τις χάνδρες τους.

Οι πιο ζωηρόχρωμες χάνδρες είναι για τους εορτασμούς και τις πατροπαράδοτες γιορτές των Κρόμπος. Οι μαύρες ή σκουρόχρωμες χάνδρες φοριούνται σε καιρούς πένθους, ενώ οι άσπρες χάνδρες χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις χαράς, όπως στη γέννησι ενός μωρού, όταν συμφωνήται ένας νέος γάμος ή κατά την ανάρρωσι από σοβαρή ασθένεια.

Πολύπλοκα Σχέδια και Ελκυστικά Χρώματα

Η επιδεξιότης των ιθαγενών τεχνιτών φαίνεται καθαρά στις χάνδρες. Μια ματιά από κοντά αποκαλύπτει ότι οι χάνδρες μπορούν να γίνουν σε όλους σχεδόν τους χρωματισμούς—κίτρινο, βαθύ καφέ, και κυρίως κόκκινο και μπλε. Με έξυπνη ανάμιξι των διαφόρων χρωμάτων, οι τεχνίτες φτιάχνουν σχέδια που μοιάζουν σαν μικροσκοπικές εκρήξεις λειωμένου, χρωματιστού γυαλιού πάνω σε φόντο σκουρότερου γυαλιού. Πολύ συνηθισμένα είναι τα μικρά σχέδια που μοιάζουν με μικροσκοπικά επίπεδα λουλούδια, κορδέλλες, έλικες και ήλιους. Το τελευταίο λούστρο των καλής ποιότητος χανδρών αστράφτει και λαμπυρίζει στο φως. Δεν είναι καθόλου παράξενο, λοιπόν, που οι Κρόμπος απολαμβάνουν τις χάνδρες τους και τις χρησιμοποιούν για να εκφράσουν τις σκέψεις και τα αισθήματά τους. Αλλά, πώς φτιάχνονται;

Οι Τεχνίτες Κρόμπος επί το Έργον

Το πρώτο βήμα είναι να φτιάξουν μια κάμινο, διαμέτρου δύο ποδών περίπου (0,6 μέτρα) και ύψους δύο ποδών περίπου. Κατασκευάζεται προσεχτικά από καλό πυρίμαχο άργιλο, που παίρνουν από την όχθη του κοντινού ποταμού. Κατά μήκος της καμίνου τοποθετούνται μερικές σιδερένιες ράβδοι, ακριβώς πάνω από το σημείο όπου θα υπάρχη η φωτιά.

Στη συνέχεια, ο τεχνίτης φτιάχνει μερικά καλούπια, από τον ίδιο άργιλο. Αυτά γίνονται με τετράγωνες πλάκες διαστάσεων έξη ιντσών (15 εκατοστών), και πάχους μιας ίντσας (2,5 εκατοστών), γεμάτες με οπές που έχουν άνοιγμα διαμέτρου από ένα τέταρτο μέχρι τρία τέταρτα της ίντσας (περίπου 6 έως 18 χιλιοστά) και βάθος περίπου μισή ίντσα (12 χιλιοστά). Σ’ αυτές τις οπές τοποθετούνται τα υλικά από τα οποία θα γίνουν οι χάνδρες. Η κάμινος και τα καλούπια εκτίθενται στον ήλιο για να ξεραθούν τελείως. Όταν ξεραθούν τα καλούπια, τα γυαλίζουν προσεκτικά με κρητιδικό ασβεστόλιθο ώστε το εσωτερικό και οι άκρες των οπών να γίνουν λεία. Αφού προετοιμάση την κάμινό του και τα καλούπια του, ο ιθαγενής εργάτης διαλέγει τις πρώτες ύλες για τις χάνδρες.

Η βασική ουσία που χρησιμοποιείται στην κατασκευή των χανδρών ονομάζεται σοζό. Είναι συνήθως κιτρινωπή στο χρώμα και είναι ψιλοτριμμένο θαμπό γυαλί, πυρίτιον ή πορσελάνη. Το τρίψιμο γίνεται πάνω σε μια λεία πέτρα και κατόπιν η σκόνη κοσκινίζεται προσεκτικά. Το υλικό για τα χτυπητά χρώματα γίνεται κατά παρόμοιο τρόπο.

Ο τεχνίτης υγραίνει ελαφρά με νερό τη βασική σκόνη όταν χύνη την ουσία στις οπές των αργιλικών πλακών. Ύστερα εισάγει ένα πολύ λεπτό κομματάκι ξύλου στο μέσον της σκόνης μέχρι κάτω στον πυθμένα της οπής. Αλλά πώς επιτυγχάνονται τα διάφορα σχέδια; Αφού χυθή στο καλούπι το βασικό υλικό για τις χάνδρες, ανοίγονται τέσσερις ή περισσότερες οπές στην υγρή σκόνη γύρω από το ξύλο, σε προκαθορισμένα διαστήματα. Σ’ αυτές τις οπές χύνεται χρωματιστή υαλόσκονη. Έτσι, γίνονται τα σχέδια που κάνουν τις χάνδρες τόσο γοητευτικές και ελκυστικές. Αφού γεμίσουν όλες οι οπές στα καλούπια, οι πλάκες είναι έτοιμες για την κάμινο.

Ο τεχνίτης τοποθετεί τις πλάκες πάνω στις σιδερένιες ράβδους της καμίνου, τοποθετεί από κάτω μερικά ξερά ξύλα και τους βάζει φωτιά. Για ν’ αυξήση την έντασι της θερμότητος σε βαθμό αρκετό ώστε να λειώση το γυαλί, το πυρίτιον ή η πορσελάνη, χρησιμοποιεί φυσερό. Όταν τα καλούπια φαίνωνται να περιέχουν μόνο λειωμένα υλικά, σύρονται γρήγορα έξω από την κάμινο. Κατόπιν ο τεχνίτης Κρόμπο κρατά κάθε καλούπι—προσεκτικά για να μην καή και το τινάζει, το στριφογυρίζει ή το κτυπά με επιτηδειότητα, Μ^’ αυτό τον τρόπο αναμιγνύονται ή ανακατεύονται τα χρώματα ώστε να σχηματισθούν τα επιθυμητά σχέδια. Στη συνέχεια, οι πλάκες αφήνονται να κρυώσουν. Αργότερα βγάζουν μια μια τις χάνδρες από τα μικροσκοπικά καλούπια εισάγοντας ένα μυτερό αγγίστρι στις τρύπες που σχηματίσθηκαν όταν κάηκαν τα λεπτά ξύλα καθώς η ουσία που τα περιέβαλλε έλειωσε στην κάμινο.

Αν περιμένατε να δήτε όμορφες χρωματιστές χάνδρες σ’ αυτό το στάδιο, η πρώτη σας αντίδρασις θα είναι απογοήτευσις. Αλλά με λίγη σκληρή εργασία, θα μεταμορφωθούν.

Ο εργάτης τρίβει πρώτα την ακατέργαστη χάνδρα με μια σκληρή επίπεδη πέτρα για ν’ αφαιρέση τις περισσότερες ανωμαλίες και ατέλειες. Ύστερα με μια λεία επίπεδη πέτρα, γυαλίζει τη χάνδρα στο βαθμό που θέλει. Η τελειωμένη χάνδρα έχει μια απαλή λάμψι και φαίνεται ελκυστική. Με το πέρασμα των χανδρών σε περιδέραιο, η εργασία έχει τελειώσει.

Ο ιθαγενής τεχνίτης μπορεί τώρα ν’ αναπαυθή και να χαμογελάση με ικανοποίησι για τη δουλειά που έκαμε. Θα μιλήση σε κάποιον, όχι με λόγια, αλλά με χάνδρες, διότι οι Κρόμπος αρέσκονται συχνά να εκφράζωνται με χάνδρες.

[Υποσημειώσεις]