Σωματική Οσμή και Φυλή
ΗΤΑΝ καλοκαίρι στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στο Αρκάνσας. Δύο μαύρα κορίτσια, περίπου οκτώ και δέκα ετών, επρόκειτο σύντομα να πάνε στο σχολείο μαζί με λευκά παιδιά. Προηγουμένως, είχαν παρακολουθήσει ένα αγροτικό σχολείο που ακολουθούσε τον φυλετικό διαχωρισμό.
Μια μέρα η λευκή γυναίκα που φιλοξενούσε τα κορίτσια, ρώτησε τη μικρότερη: «Παμ, πώς σου φαίνεται που θα πας σχολείο με λευκά παιδιά;» Η μικρή απάντησε κάπως διστακτικά: «Να, δεν ξέρω. Κοιτάξτε, δεν εννοώ εσάς Κυρία Κρούντερ, αλλά οι λευκοί, ξέρετε, μυρίζουν λίγο αστεία,» και ζάρωσε τη μυτούλα της στη σκέψι αυτή.
Αυτό είναι κάτι που γενικά το πιστεύουν οι μαύροι. Οι νεαροί, προφανώς έχουν αυτή την άποψι, όχι τόσο από προσωπική πείρα, όσο απ’ ό,τι ακούνε. Αλλά από πού προήλθε η ιδέα ότι οι λευκοί έχουν διαφορετική, δυσάρεστη οσμή; Κατά ένα μεγάλο μέρος, μπορεί να είναι αντίδρασις στην άποψι που έχουν από παλιά οι λευκοί για τους μαύρους.
Στους περασμένους αιώνες, που οι μαύροι ήσαν δούλοι και εθεωρούντο ως ιδιοκτησία, οι λευκοί μιλούσαν συχνά για την οσμή του σώματός τους. Ο Τζων Ρ. Μπέκερ, γράφει στο τελευταίο βιβλίο του Φυλή: «Οι συγγραφείς των προηγουμένων αιώνων έκαναν σχόλια πάνω σ’ αυτό το θέμα με μεγαλύτερη ελευθερία από τους σημερινούς. Έτσι,, ο Χένρυ Χομ, στο βιβλίο του Σκίτσα από την Ιστορία του Ανθρώπου, αναφέρεται στην ‘ταξική οσμή’ των Νέγρων. Σ’ ένα έργο που εκδόθηκε το ίδιο έτος (1774), με τίτλο Η Ιστορία της Τζαμάικα, ο Λονγκ λέγει ότι οι Νέγροι διακρίνονται από τη ‘ζωώδη και άσχημη οσμή που έχουν όλοι ανεξαιρέτως σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.’»
Αυτή η ιδέα επεκράτησε γενικά μεταξύ των λευκών. Εφ’ όσον επιστεύετο ότι οι μαύροι είναι βιολογικώς κατώτεροι και είχαν περάσει ένα υποτιθέμενο στάδιο προς τον εξανθρωπισμό αργότερα από τους λευκούς, δεν είναι παράξενο που οι λευκοί έφθασαν σ’ αυτό το συμπέρασμα.
Διαδεδομένη Άποψις
Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι μαύροι και οι λευκοί, που πιστεύουν ότι η άλλη φυλή έχει μια διαφορετική, δυσάρεστη οσμή του σώματος. Οι Μέλβιλ Τζάκομπς και Μπέρναρντ Τζ. Στερν, παρατηρούν στο βιβλίο τους Γενική Ανθρωπολογία: «Λίγες ιδέες σχετικά με τις διαφορές ανάμεσα στις φυλές έχουν επικρατήσει περισσότερο από την ιδέα ότι κάθε φυλή έχει τη χαρακτηριστική της οσμή.»
Παραδείγματος χάριν, πολλά είχαν γραφή στους περασμένους αιώνες για μια ιδιαίτερη οσμή των Ιουδαίων. Επίσης, ο Ιάπων ανατόμος Μπουντάρο Αντάχι έγραψε ότι εύρισκε πολύ αποκρουστική τη σωματική οσμή των Ευρωπαίων. Αυτή ήταν η πρώτη του εντύπωσις όταν εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη, αλλά αργότερα είπε ότι είχε συνηθίσει τη μυρωδιά και του άρεσε.
Μια πείρα που ελέγετο σχετικά μ’ έναν Άγγλο γιατρό εγκατεστημένο στη Βομβάη των Ινδιών, είναι επίσης διαφωτιστική. Διέταζε, τον Ινδό υπηρέτη του να τον φωνάζη από την εκκλησία του το πρωί της Κυριακής για να εντυπωσιάζη το εκκλησίασμα με τη σπουδαιότητά του ως γιατρού. Κάποια μέρα, ο γιατρός παρακολουθούσε μια μεγάλη πολιτική συγκέντρωσι Ινδών, αλλά έφυγε ύστερ’ από λίγο, εξηγώντας στον υπηρέτη του: «Πόσο ανακουφίσθηκα που βγήκα έξω! Ακόμη δέκα λεπτά και θα είχα σκάσει. Τι μυρωδιά!» Ο υπηρέτης του απάντησε «Α, Σαχίμπ, (κύριε) τώρα θα καταλάβετε τι υποφέρω κάθε Κυριακή όταν είμαι υποχρεωμένος να μπαίνω μέσα στην εκκλησία για να σας φωνάξω!»
Τι θα συμπεράνωμε, λοιπόν; Ότι η οσμή των διαφόρων φυλών είναι μόνο επινόησις της φαντασίας των ανθρώπων; Και αν όχι, τι είναι εκείνο που κάνει μερικές φυλές να έχουν διαφορετική σωματική οσμή; Μήπως οφείλεται στη φυλετική κληρονομικότητα;
Η Σωματική Οσμή Πραγματική—Γιατί;
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθή ότι υπάρχει η σωματική οσμή. Οι τεράστιες πωλήσεις αποσμητικών και αντιιδρωτικών αποδεικνύουν ότι υπάρχει. Και είναι φανερό ότι μερικά άτομα, και μαύροι και λευκοί, έχουν ισχυρή σωματική οσμή που μπορεί να ενοχλήση τους άλλους. Γιατί; Τι προξενεί αυτές τις οσμές;
Προφανώς όχι η ίδια η εφίδρωσις, όπως μπορεί να νομίζη κανείς. Τα πειράματα έδειξαν ότι ο ιδρώτας, όπως βγαίνει από το σώμα, είναι και αποστειρωμένος και άοσμος. Η οσμή δημιουργείται όταν τα βακτηρίδια εργάζωνται πάνω στον ιδρώτα.
Το τρίχωμα, ιδιαίτερα στις μασχάλες, δρα ως περιοχή συγκεντρώσεως του ιδρώτα και ευνοεί την ανάπτυξι βακτηριδίων, πράγμα που μπορεί να καταλήξη σε δυσάρεστη οσμή. Εκτός από τον ιδρώτα, η ενδυμασία είναι επίσης ένας παράγων, επειδή εγκαθίστανται σ’ αυτήν διάφοροι οργανισμοί και αρχίζει η αποσύνθεσις των βακτηριδίων που δημιουργεί την οσμή του σώματος.
Το διαιτολόγιο ενός ατόμου συμβάλλει επίσης στην σωματική οσμή. Οι Τζάκομπς και Στερν γράφουν τα εξής στο βιβλίο τους Γενική Ανθρωπολογία: «Από τις πιο δυνατές οσμές που είναι γνωστές στους χημικούς είναι το βαλεριανικό οξύ, το βουτυρικό οξύ και σχετικές οργανικές ενώσεις, οι οποίες αναδίδονται ως ατμοί μέσω του δέρματος απ’ όλους εκείνους που τις προηγούμενες ώρες, είχαν καταναλώσει γάλα, βούτυρο, τυρί ή λίπη διαφόρων ειδών. . . . Οι άνθρωποι που τρώνε πολύ σκόρδο έχουν μια άλλη χαρακτηριστική οσμή· τα κρεμμύδια επιφέρουν άλλες συνέπειες· ο καπνιστός σολωμός και το κυνήγι, οι παστές ρέγγες και οι γλυκοπατάτες έχουν επίσης διάφορες συνέπειες.»
Ωστόσο, παρά τις αποδείξεις ότι αυτοί οι παράγοντες είναι υπεύθυνοι, πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η σωματική οσμή οφείλεται ιδιαιτέρως στη φυλετική κληρονομικότητα. Ο Τζ. Γ. Τζόνσον περιγράφει ως εξής μια συζήτησι που είχε σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα, στο βιβλίο του Κατά Μήκος Αυτού του Δρόμου: «Κάποτε σηκώθηκε ένας άνδρας και είπε, ‘Θα ήθελα να σας κάνω μια ευθεία ερώτησι. Η περισσότερη εχθρότης κατά των Νέγρων, δεν οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν μια άσχημη μυρωδιά;’»
«Απαντώντας» λέγει ο συγγραφεύς, «συμφώνησα ότι υπήρχαν πολλοί Νέγροι που μυρίζουν άσχημα αλλά, με τη σειρά μου, ρώτησα τον συνομιλητή μου αν πίστευε ότι, οι πανάκριβες διαφημίσεις στα περιοδικά για την «Σ.Ο.» (σωματική οσμή), προορίζονται να προσελκύσουν αποκλειστικά την υποστήριξι των Νέγρων. Παρατήρησα ότι εγώ δεν το πίστευα αυτό, επειδή αυτές οι διαφημίσεις συνωδεύοντο γενικά από φωτογραφίες μάλλον όμορφων λευκών κοριτσιών.»
Ωστόσο, αν μια γενική κοινότης νέγρων ή λευκών, είχε ένα ιδιαίτερο διαιτολόγιο και τρόπο ζωής, μήπως δεν θα είχαν μια δυσάρεστη οσμή; Βεβαίως! Οι μαύροι που εκρατούντο επί εβδομάδες στις φυλακές των πλοίων που μετέφεραν δούλους, μύριζαν πολύ άσχημα. Το ίδιο και πολλοί μαύροι δούλοι που εργάζοντο στα αγροκτήματα και δεν ελούοντο τακτικά. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν μερικές τάξεις, μαύρων και λευκών, με κακή υγιεινή και διαφορετικό διαιτολόγιο από εκείνο που συνηθίζουν άλλοι. Συχνά μυρίζουν διαφορετικά, αποκρουστικά, σε άτομα που δεν βρίσκονται συνήθως κοντά τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλοι οι λευκοί ή όλοι οι μαύροι μυρίζουν κατά τον ίδιο τρόπο.
Υπάρχει, όμως, ο ισχυρισμός, ακόμη κι από ένα πανεπιστημιακό λόγιο, ότι μια από τις πιο κύριες διαφορές των φυλών είναι η σωματική οσμή. Υπάρχει απόδειξις ότι αυτός ο ισχυρισμός είναι αναληθής;
Τι Έδειξαν τα Πειράματα
Για να δοθή απάντησις, έγιναν μερικά πειράματα. Ο Καθηγητής Όττο Κλίνεμπεργκ, μια εξέχουσα αυθεντία στον τομέα της φυλετικής ψυχολογίας, μιλεί για μια ανέκδοτη μελέτη. Ο πειραματιστής συγκέντρωσε σε δοκιμαστικούς σωλήνες ιδρώτα από λευκούς και μαύρους σπουδαστές που μόλις είχαν ασκηθή στο γυμναστήριο. Οι δοκιμαστικοί σωλήνες δόθηκαν κατόπιν σε λευκούς κριτές, οι οποίοι έπρεπε να τους κατατάξουν κατά σειράν προτιμήσεως.
«Τα αποτελέσματα έδειξαν,» αναφέρει ο Κλίνεμπεργκ, «ότι δεν υπήρχε συνεπής προτίμησις για τα δείγματα των Λευκών· ο δοκιμαστικός σωλήνας που κρίθηκε πιο ευχάριστος κι εκείνος που κρίθηκε πιο δυσάρεστος, είχαν ληφθή και οι δύο από λευκούς.»
Η Εφημερίς Γενετικής Ψυχολογίας του 1950, αναφέρει, στις σελίδες 257-265, για ένα άλλο πείραμα. Αντικείμενο του πειράματος ήσαν δύο μαύροι και δύο λευκοί. Και οι τέσσερις ήσαν σπουδαστές κολλεγίου που έτρωγαν στην ίδια καφετήρια, ζούσαν στα ίδια σχεδόν διαμερίσματα, και συμμετείχαν στις ίδιες σχολικές δραστηριότητες. Πριν από το πείραμα, λούσθηκαν και οι τέσσερις στο ίδιο μπάνιο και χρησιμοποίησαν το ίδιο είδος σαπουνιού.
Στη διάρκεια του πρώτου μέρους του πειράματος, τα αγόρια μόλις είχαν βγη από το μπάνιο, και στη διάρκεια του δευτέρου ίδρωναν ύστερα από έντονη άσκησι. Το πείραμα διεξήγετο με τέτοιο τρόπο ώστε να εκμηδενισθή κάθε πιθανότης συμπτωματικού παράγοντος ή αναγνώρισις των ατόμων. Συνολικά, πενήντα εννέα άτομα εξέφεραν 715 κρίσεις, αφού τους επετράπη να μυρίσουν οποιοδήποτε μέρος του σώματος των αγοριών που εκαλύπτετο από ένα σεντόνι.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στις 368 κρίσεις, δηλαδή στις μισές και πλέον, οι κριτές παρετήρησαν «δεν γνωρίζω.» Παρεδέχοντο έτσι ότι δεν μπορούσαν ν’ αναγνωρίσουν την οσμή του σώματος των λευκών ή των μαύρων, επειδή δεν είχαν κανένα διακριτικό. Και στις μισές σχεδόν από τις υπόλοιπες κρίσεις, δηλαδή στις 157, τα άτομα που νόμισαν ότι μπορούσαν να ξεχωρίσουν το σώμα από το οποίο προήρχετο η οσμή είχαν κάνει λάθος. Απλή σύμπτωσις θα μπορούσε να παραγάγη τον ίδιο σχεδόν βαθμό ακριβείας.
Είναι ενδιαφέρον ότι μόνο επτά από τους πενήντα εννέα κριτές ήσαν βέβαιοι ότι μπορούσαν να ξεχωρίσουν κάθε φορά το σώμα από το οποίο προήρχετο η οσμή. Έδειξαν την πεποίθησί τους με το να μη αναφέρουν καθόλου τη φράσι «δεν γνωρίζω.» Ωστόσο, απάντησαν σωστά κατά μέσον όρο μόνο στις μισές από τις κρίσεις τους—ασφαλώς καθόλου καλύτερα από το αν είχαν απαντήσει συμπτωματικά.
Ο Τζωρτζ Κ. Μόρλαν, γράφοντας στην Εφημερίδα Γενετικής Ψυχολογίας, παρετήρησε: «Το πείραμά μας δεν αποδεικνύει ούτε και απορρίπτει το ότι υπάρχουν ‘φυλετικές’ διαφορές στη σωματική οσμή, αλλ’ αν υπάρχουν τέτοιες διαφορές και οι λευκοί και οι Νέγροι απολαμβάνουν το ίδιο διαιτολόγιο, καθαριότητα και τα όμοια, οι αποδείξεις με κανένα τρόπο δεν υποστηρίζουν την άποψι ότι οι λευκοί μπορούν να ξεχωρίσουν αυτή τη μυρωδιά με κάποιο αξιόλογο βαθμό ακριβείας.»
Ο Ρόλος της Προκαταλήψεως
Χωρίς αμφιβολία, πολλά άτομα πιστεύουν με κάθε ειλικρίνεια ότι η δυσάρεστη οσμή του σώματος οφείλεται κυρίως στη φυλή, παρά στην κακή υγιεινή η δίαιτα. Είναι πιθανόν ότι, επειδή διδάχθηκαν να πιστεύουν ότι οι άλλες φυλές έχουν άσχημη μυρωδιά, νομίζουν ότι μπορούν και στην πραγματικότητα ν’ ανακαλύψουν αυτή τη μυρωδιά. Αναφερόμενος σ’ αυτό το ζήτημα, ο πρώην καθηγητής της ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, Γκόρντον Γ. Άλπορτ, γράφει:
«Η συνδετική δύναμις των οσμών είναι μεγάλη . . . αν συνδέσαμε κάποτε τη μυρωδιά του σκόρδου με Ιταλούς που συναντήσαμε, ή κάποιο φθηνό άρωμα με μετανάστες, ή αποκρουστικές οσμές με συνωστισμένες εργατικές πολυκατοικίες και συναντήσωμε πάλι αυτές τις μυρωδιές θα μας κάνουν να σκεφθούμε τους Ιταλούς, τους μετανάστες και τους κατοίκους εργατικών πολυκατοικιών. Η συνάντησις μ’ έναν Ιταλό μπορεί να μας κάνη να θυμηθούμε τη μυρωδιά του σκόρδου, ακόμη και να τη ‘μυρίσωμε.’ Οι οσφρητικές αυταπάτες (που προξενούνται από τέτοιες συναντήσεις) είναι συνηθισμένες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον άνθρωποι που έχουν σχηματίσει οσφραντικές σχέσεις μπορεί να δηλώνουν με πεποίθησι ότι όλοι οι Νέγροι ή όλοι οι μετανάστες μυρίζουν.»
Όταν το άτομο σχηματίση μια τέτοια γνώμη, συνήθως δεν είναι εύκολο να την αλλάξη. Η προκατάληψις μπορεί να είναι βαθειά ριζωμένη και όμως φαίνεται αστεία όταν εξετασθή αντικειμενικά. Εξετάστε παραδείγματος χάριν, την περίπτωσι της γυναίκας που είπε ότι δεν ήθελε να ζουν στη γειτονιά της μαύροι, «επειδή μυρίζουν.» Ωστόσο, αυτή η ίδια γυναίκα δεν είχε καμμιά αντίρρησι να εργάζωνται οι μαύροι στο σπίτι της ως υπηρέτες. Αναμφισβήτητα ο Τζων Ντόλλαρντ, πρώην καθηγητής της ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Γέηλ, είχε δίκιο όταν είπε: «Φαίνεται πολύ πιθανό ότι, αν δεν υπήρχε αυτή η εντύπωσις, η οσμή των Νέγρων δεν θα περνούσε πέρα από το κατώφλι της διακρίσεως.»
Η Βρεταννική Εγκυκλοπαιδεία, έκδοσις 1971, αφού αναλύει το θέμα, καταλήγει στο εξής συμπέρασμα: «Είναι αμφίβολο αν υπάρχη κάποια σημαντική διαφορά στην οσμή του ιδρώτα. Τα πειραματικά τεστ απέδειξαν πολύ μικρή ικανότητα στην αναγνώρισι του ιδρώτα μεταξύ Νέγρων και λευκών. Υπάρχει σύγχυσις ως προς το αντικείμενο του πειράματος και υπάρχει μια πολύ γενική τάσις ν’ αποδίδωνται οι αισθητές διαφορές σε ‘φυλετικούς’ παράγοντες, αν και σε πολλές περιπτώσεις οι διαφορές μπορεί να οφείλωνται σε κοινωνικούς και άλλους εξωφυλετικούς παράγοντες.»
Είναι λυπηρό να κρίνουν άτομα άλλους πριν εξετάσουν τις αποδείξεις. Και είναι ακόμη λυπηρό να διακρατούν αυτές τις απόψεις άτομα που εξήτασαν τις αποδείξεις. Ολόκληρες φυλές υπέστησαν διάκρισι εξ αιτίας της προκαταλήψεως, Αλλά υπάρχει πραγματικά σοβαρή βάσις για προκατάληψι ή διάκρισι εναντίον οποιασδήποτε ανθρώπινης φυλής;