Ένας Τρομακτικός Σιδηρόδρομος

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Βραζιλία

«ΤΟ πιο ωραίο, το πιο συναρπαστικό, το πιο θαυμάσιο· σου εμπνέει δέος, σου κόβει την αναπνοή.» Μ’ αυτόν τον τρόπο περιέγραφε ένας Ουρουγουανός τουριστικός ξεναγός το σιδηροδρομικό ταξίδι από την Κουριτίμπα έως την Παρανάγκουα στην νότιο Βραζιλία.

Ελάτε να μας συνοδεύσετε σε μια συναρπαστική τρίωρη διαδρομή πάνω στη σύγχρονη Λιτορίνα, ένα αεροδυναμικό συρμό ντήζελ μ’ ένα βαγόνι. Ανυπόμονοι να μην χάσωμε ούτε ένα αξιοθέατο, διαλέγομε μια αιθρία ημέρα. Καθώς καθόμαστε στις θέσεις μας, με συνοδεία μουσικής, ένα θερμό καλωσόρισμα στα Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Πορτογαλικά—μαζί με μια αναγγελία ότι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού θα σερβίρωνται δωρεάν αναψυκτικά—έρχεται απ’ το μεγαφωνικό σύστημα και αυξάνει τη ζωηρή μας ανυπομονησία. Τι εκπληκτική θέα μας περιμένει στο ταξίδι αυτό των 110 χιλιομέτρων (68 μιλίων)!

Αφήνοντας πίσω του την Κουριτίμπα, που βρίσκεται σε υψόμετρο 907 μέτρων (2.976 ποδών), το τραίνο γρήγορα αρχίζει τον γεμάτο στροφές δρόμο του, μέσα από πράσινα λειβάδια που παραχωρούν τη θέσι τους σε πιο ανώμαλο έδαφος. Το πρώτο απ’ τα 13 τούννελ μάς συλλαμβάνει ανύποπτους στη σκοτεινή του αγκαλιά.

Έξω και πάλι, σκηνές που εναλλάσσονται γρήγορα σαν σε κινηματογραφική ταινία, μας γοητεύουν. Βαθειές κοιλάδες ξεπροβάλλουν μέσ’ απ’ τις απότομες βουνοπλαγιές, που η κάθε μια ξεγλιστρά και χάνεται μέσα στο θαμπό γαλαζοπράσινο χρώμα. Υπάρχουν πλούσια δάση πεύκων Αρωκαρία των οποίων τα κλαδιά και οι τούφες από βελόνες στην κορυφή του κορμού, μας θυμίζουν ομπρέλλες. Η οργιώδης φυτική ζωή—που κατά καιρούς διανθίζεται με κίτρινα, άσπρα ή ροζ ανθισμένα δένδρα ή ασημένια φύλλα—κρύβει το έδαφος.

Η Τραγωδία του Σέρρα ντο Μαρ

Το τραίνο σταματά στο «χιλιόμετρο 65.» Η προσοχή μας ελκύεται από μία αναμνηστική πλάκα και έναν σταυρό του βαράθρου. Τι συνέβη εκεί; Την 20ή Μαΐου 1893, κατά τις πολύ πρωινές ώρες στρατιώτες κτύπησαν την πόρτα ενός εξέχοντος επιχειρηματίου και πολιτικού, γνωστού ως βαρώνου του Σέρρο Αζούλ στην Κουριτίμπα. Σύμφωνα με τις διαταγές του κυβερνώντος στρατηγού, έβαλαν αυτόν και άλλους που είχαν γραφή στη ‘μαύρη λίστα’ [κατάλογο προγραφών] στο τραίνο για την Παρανάγκουα. Ψηλά στα βουνά, στο «Χιλιόμετρο 65,» το τραίνο σταμάτησε. Ήταν ακόμη σκοτάδι. Έβγαλαν τους αιχμαλώτους απ’ το τραίνο και τους έσπρωξαν απ’ το γκρεμό προς την άβυσσο.

Εκπληκτική θέα

Μόνο για λίγες στιγμές συλλογιζόμαστε την ανατριχιαστική τραγωδία. Το τραίνο γλιστρά στις γραμμές του για να συναντήση πιο ευχάριστα σημεία. Γυμνοί βράχοι προεξέχουν απ’ την αφθονία του πράσινου φυλλώματος που έχει περιπλεχθή γύρω τους. Ρεύματα νερού πέφτουν σαν καταρράκτης από βραχώδη ύψη. Επιφωνήματα «ω!» και «α!» «κύττα εκεί πάνω» ή «ολέ άι!» βγαίνουν απ’ τα χείλη των επιβατών που είναι γεμάτοι έξαψι καθώς οι μύτες πιέζονται στα παράθυρα. Αφρός που μοιάζει με γάζα περιβάλλει τα νερά του καταρράκτη καθώς πέφτουν. Το όνομά του; Το Πέπλο της Νύφης!

Το μάτι δύσκολα μπορεί να παρακολουθήση τον ρυθμό των αλλαγών γύρω μας. Κολλημένη στις πλαγιές του βουνού, μια γιγαντιαία επίστηλος γέφυρα καλύπτει το βαθύ χάσμα. Άλλο ένα τούννελ ξεπροβάλλει, μας αγκαλιάζει και τελικά μας αφήνει. Έπειτα ακολουθεί άλλο ένα σύντομο τμήμα σιδηροδρομικής οδού σ’ ένα στρώμα που σκαλίσθηκε προσεκτικά στην πλαγιά του βουνού.

Πλησιάζοντας την Καμπή του Διαβόλου, κρατάμε την αναπνοή μας. Το τραίνο κινείται κατά μήκος του χείλους μιας βαθειάς χαράδρας. Έχομε το θάρρος να κυττάξωμε κάτω; Το γεγονός ότι γνωρίζομε πως κανένα επιβατικό τραίνο δεν έχει εκτροχιασθή ποτέ εδώ δεν είναι αρκετό για ν’ ανακουφίση την έντασί μας. Μια στροφή 45 μοιρών πάνω απ’ την τρομακτική άβυσσο μας κάνει να αισθανθούμε ναυτία. Μήπως θα γλιστρήση το τραίνο μέσα στην άβυσσο; Μόνο όταν έχωμε περάσει τη στροφή αρχίζομε ν’ αναπνέωμε κανονικά και πάλι—έτοιμοι για την επόμενη έκπληξι.

Το τραίνο σταματά στον μικρό σταθμό του Μαρούμπι. Ένας αριθμός ενθουσιωδών ορειβατών, φίλων της περιπέτειας, βγαίνουν έξω. Χωρίς αμφιβολία, κατευθύνονται προς την κορυφή Αμπρόλχο ένα κολοσσιαίο συγκρότημα βράχων. Επειδή η αναρρίχησις εδώ είναι εύκολη, πολλοί προτιμούν αυτό το μέρος. Αλλά υπάρχουν και άλλες κορυφές εδώ γύρω, όπως η Πόντα ντο Τίγκρε, η Μόρρο ντο Γκιγκάντε και η Ολύμπο. Όλες προσθέτουν μεγαλείο στο πανόραμα. Στο βάθος βρίσκεται η σύγχρονη εγκατάστασις παραγωγής ενεργείας του Μαρούμπι, στον Ποταμό Ιπιράνγκα.

Η σύντομη στάσις μάς έδωσε την ευκαιρία να εισπνεύσωμε αέρα με το άρωμα της τροπικής βλαστήσεως. Μεταξύ όλων των δημιουργημάτων του θείου Σχεδιαστού του Τοπίου, που εμπνέουν δέος, το τραίνο αρχίζει το δρόμο του προς την ακτή. Παρακάμπτομε την υψηλότερη κορυφή του Σέρρα ύψους 1.979 μέτρων (6.493 ποδών.) Εννεακόσια μέτρα πιο κάτω (2.953 πόδια) βρίσκονται τα βαθυγάλαζα νερά και τα άσπρα μεγάλα κύματα του Ατλαντικού Ωκεανού και, κατά μήκος της ακτής, σπίτια και πόλεις είναι διασκορπισμένα σαν παιδικά παιγνίδια. Προφυλαγμένη από μια συστάδα μικρών νησιών, η πόλις της Παρανάγκουα βρίσκεται σ’ έναν κόλπο που φέρει το ίδιο όνομα.

Πολύ σύντομα φθάνομε στο τέλος του αξέχαστου ταξιδιού μας. Αν και η κίνησις ενός απ’ τους πιο σημαντικούς θαλασσίους λιμένας της Βραζιλίας και ένα γευστικό γεύμα με θαλασσινά μάς τραβούν την προσοχή, οι διάνοιες μας είναι στην πραγματικότητα ακόμη επάνω στη Σέρρα. Μετά από λίγο, ξαναγυρίζομε στο τραίνο και ξανακάνομε την ίδια διαδρομή στη μονή γραμμή. Αυτή τη φορά έχομε μια σκεπτική διάθεσι. Πώς κατώρθωσαν να συλλάβουν και να περατώσουν ένα τέτοιο τολμηρό σχέδιο;

Μοναδικός Μηχανικός Άθλος

Ένας συνεπιβάτης σπεύδει προς βοήθεια μας μ’ ένα ιστορικό σημείωμα. Όταν, το 1853, η Πολιτεία Παρανά αποχωρίσθηκε από την πολιτεία του Σάο Πάολο, παρουσιάσθηκε μεγάλη ανάγκη για ένα αποτελεσματικό κρίκο με την ακτή του Ατλαντικού. Πώς αλλιώς θα μπορούσε η Παρανά να εξάγη το τσάι ματέ, την ξυλεία και τον καφέ της; Η προφανής απάντησις ήταν μια σιδηροδρομική οδός μεταξύ της Κουριτίμπα και της ακτής. Τα δικαιώματα οικοδομήσεως αποκτήθηκαν το 1871 και αργότερα μεταβιβάσθηκαν στην «Κομπανί Ζενεράλ ντε Σεμέν ντε Φέρ Μπραζιλιέν.» Τελικά, τον Ιούνιο του 1880, άρχισε το έργο της οικοδομήσεως παρουσία του Αυτοκράτορος Ντομ Πέδρο ΙΙ.

Χωρισμένη σε τρία τμήματα, το πρώτο—άνω των 40 χιλιομέτρων (25 μιλίων) απ’ την Παρανάγκουα ως το Μορρέτες—παρουσίαζε μόνο το πρόβλημα του ελώδους και προσχωματικού εδάφους. Τα αληθινά προβλήματα άρχισαν με την αρχή του «42ου Χιλιομέτρου.» Μέσα στη μικρή απόστασι των 39 χιλιομέτρων (24 μιλίων) οι σιδηροδρομικές γραμμές ανέβηκαν από πέντε μέτρα (16 πόδια) έως 955 μέτρα (3.133 πόδια).

Δεν είναι εκπληκτικό λοιπόν που το δεύτερο τμήμα ήταν το πιο κουραστικό και τολμηρό! Στο «45ο Χιλιόμετρο» οι πρώτοι Ευρωπαίοι μηχανικοί εγκατέλειψαν την εργασία λόγω των επικινδύνων γκρεμών της Σέρρα ντο Μαρ. Όμως, απτόητοι Βραζιλιανοί μηχανικοί ανέλαβαν το δυσχερές έργο. Τα πρωτόγονα μέσα που είχαν στη διάθεσί τους θα μπορούσαν να είχαν πτοήσει τον καθένα. Πολλές απ’ τις σκαλωσιές ήσαν κατασκευασμένες από κούτσουρα που απλώς είχαν δεθή μεταξύ τους με λιάνες [τροπικό αναρριχητικό φυτό], ή αναρριχητικά αμπέλια.

Με τις κραυγές «Αδύνατον! Διακινδυνεύετε τη ζωή σας για το τίποτε!» να αντηχούν ακόμη στα αυτιά τους, οι εργάτες συνέχιζαν μέτρο προς μέτρο. Τα απόκρημνα βουνά που αποτελούντο από γρανίτη και γνευσίτη, σιγά-σιγά υποχώρησαν στην πείσμονα αποφασιστικότητα τόσο των μηχανικών όσο και των εργατών. Γκρεμοί 900 μέτρων (2.953 ποδών) σύντομα απέκτησαν γέφυρες προσκολλημένες στις πλευρές των εχθρικών πλαγιών.

Αρχικά ανοίχθηκαν δεκαπέντε τούννελς στους βράχους και κτίσθηκαν 41 γέφυρες. (Μόνο 13 τούννελς είναι ακόμη εν χρήσει.) Συνολικά έγιναν 972 μέτρα (3.189 πόδια) γεφυρών και επιστήλων γεφυρών και 1.689 μέτρα (5.541 πόδια) τούννελς, από τα οποία το μεγαλύτερο είναι 429 μέτρα (1.407 πόδια), σ’ ένα ύψος 995 μέτρων (3.264 ποδών)!

Εφόσον τα εμπόδια της Σιέρρα είχαν υπερπηδηθή, το τρίτο και τελευταίο τμήμα ήταν παιγνίδι. Διατρέχει ένα ομαλό οροπέδιο σχεδόν σε ευθεία γραμμή απ’ την Πιρακουάρα έως το τέλος της γραμμής, την Κουριτίμπα.

Τα Εγκαίνια

Επί πέντε χρόνια, ένα καιρό οπότε ένα στραβοπάτημα θα σήμαινε βέβαιο θάνατο 9.000 άνδρες εργάσθηκαν θαρραλέα. Αλλά μόνο 4.000 εργάζονταν την κάθε φορά. Οι υπόλοιποι 5.000 ήσαν στο κρεββάτι προσβεβλημένοι από κάποια τροπική ασθένεια, που είχε προκληθή από τσιμπήματα εντόμων. Το τίμημα σε ανθρώπινη ζωή ήταν βαρύ.

Παρ’ όλα τα εμπόδια και τις αρνητικές προβλέψεις, την 5η Φεβρουαρίου 1885, στις 10 π.μ., το φαινομενικά ‘αδύνατο’ είχε επιτευχθή. Τότε ξεκίνησε το πρώτο τραίνο από την Παρανάγκουα και έφθασε στην Κουριτίμπα στις 7 μ.μ. Γιατί αυτή η καθυστέρησις; Στους ταξιδιώτες προσφέρθηκε ένα βασιλικό γεύμα στο σταθμό Καντεάντο. Το τραίνο έγινε δεκτό στην Κουριτίμπα εν μέσω αναφωνήσεων χαράς των κατοίκων και μερικών Βραζιλιάνικων και ξένων αρχών. Σήμερα η γραμμή αυτή θεωρείται ως ένας απ’ τους άθλους της μηχανολογίας και μια επιβεβαίωσις της υπομονής του ανθρώπου σ’ έναν συντριπτικά άνισο αγώνα.

Φυσικά η γραφική Λιτορίνα δεν είναι το μόνο τραίνο που τρέχει πάνω στην γραμμή. Υπάρχουν κανονικές επιβατικές και φορτηγές εμπορικές αμαξοστοιχίες, καθώς και σταθμοί με παρακαμπτήριες γραμμές για να επιτρέψουν στην μία ν’ ανέρχεται και στην άλλη να κατέρχεται. Η σιδηροδρομική γραμμή παραμένει το σωσίβιο σχοινί μεταξύ του εσωτερικού της Πολιτείας Παρανά και του έξω κόσμου, εκπληρώνοντας τον αρχικό σκοπό για τον οποίο κατασκευάσθηκε.

Επί τέλους, έχομε αφήσει πίσω μας την πυκνή βλάστησι της ζούγκλας που αγκαλιάζει τα βουνά, τον γαλανό ουρανό επάνω και τα σκοτεινά βάθη κάτω, καθώς επίσης και τα κελαρύζοντα και παφλάζοντα νερά και την ευωδία των τροπικών παρθένων δασών. Το αίσθημα της εκτιμήσεως μας αυξήθηκε απ’ αυτό το αλησμόνητο ταξίδι. Ίσως να μπορέσετε να το κάνετε και σεις κάποτε. Αν το κάνετε, δεν θα ξεχάσετε ποτέ το τραίνο που σου κόβει την αναπνοή.