Ένα Τρένο με «Δόντια»

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ελλάδα

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ότι βρίσκεστε στη μέση μιας άγριας και στενής χαράδρας γεμάτης καταπράσινα δέντρα, με τεράστια βράχια να κρέμονται απειλητικά και ένα ελικοειδές ποτάμι να κυλάει μανιασμένα στη βάση της. Τη στιγμή που αρχίζετε να νιώθετε ότι είστε ολομόναχοι, ξαφνικά ακούτε από το βάθος έναν ήχο γεμάτο τρίξιμο και αγκομαχητό. Το τελευταίο πράγμα που θα περιμένατε ποτέ να δείτε σε αυτό το έρημο μέρος, που μοιάζει τόσο απρόσβατο και ανέγγιχτο από τον άνθρωπο, θα ήταν κάποιο σύγχρονο μεταφορικό μέσο. Αλλά ο ήχος είναι σαφής—έρχεται ένα τρένο!

Καθώς ο ήχος πλησιάζει, διακρίνετε ένα μικρό τρένο ανάμεσα στα ψηλά δέντρα, ένα τρένο που έχει μόνο δύο βαγόνια και μια ντιζελομηχανή στη μέση, να ανηφορίζει «ασθμαίνοντας» την απότομη ορεινή ανάβαση. Καλώς ήρθατε στον Οδοντωτό Σιδηρόδρομο Διακοφτού-Καλαβρύτων, έναν από τους πιο ενδιαφέροντες και θεαματικούς σιδηρόδρομους στην Ευρώπη, ο οποίος βρίσκεται στην Πελοπόννησο. Το όνομα οδοντωτός, δηλαδή «με δόντια», είναι πολύ κατάλληλο όπως θα διαπιστώσετε παρακάτω.

Γιατί Ήταν Απαραίτητος;

Η κωμόπολη των Καλαβρύτων, που βρίσκεται στη βόρεια Πελοπόννησο, είναι το οικονομικό και διοικητικό κέντρο της γύρω περιοχής. Είναι επίσης τόπος που παρουσιάζει θρησκευτικό και ιστορικό ενδιαφέρον λόγω μερικών φημισμένων μοναστηριών που βρίσκονται εκεί κοντά. Μια και η κωμόπολη βρίσκεται «φωλιασμένη» ανάμεσα σε βουνά, φημίζεται επίσης για τη φυσική της ομορφιά, τα δάση που την περιβάλλουν, τις πολλές πηγές της και το υγιεινό κλίμα της.

Στο απόγειο της ιστορίας της, στα μέσα του 19ου αιώνα, η κωμόπολη είχε 6.000 κατοίκους. Αλλά ήταν απομονωμένη από τις παραλιακές πόλεις και χωριά εξαιτίας του δύσβατου ορεινού εδάφους. Δεν υπήρχαν στρωμένοι δρόμοι ή κάποιος άλλος τρόπος επικοινωνίας, και η μεταφορά προς και από την κωμόπολη απαιτούσε πολύωρο και εξαντλητικό ταξίδι με κάρα που τα έσερναν άλογα ή γαϊδούρια. Ο πιο βολικός τρόπος για να φτάσει κάποιος στην ακτή ήταν μέσα από ένα βαθύ φαράγγι στη βάση του οποίου βρίσκεται ο ποταμός Βουραϊκός που καταλήγει στο χωριό Διακοφτό.

Πριν από το τέλος του προηγούμενου αιώνα, αποφασίστηκε ότι αυτή θα έπρεπε να είναι η πορεία που θα ακολουθούσε ένας χρήσιμος και όμορφος σιδηρόδρομος, ένα ζωτικό μέσο επικοινωνίας με τις παραλιακές πόλεις. Μηχανολογικές μελέτες αποκάλυψαν, ωστόσο, ότι η πορεία που έπρεπε να ακολουθήσει ο σιδηρόδρομος περιλάμβανε πολύ απότομες πλαγιές. Αυτό που χρειαζόταν στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ένας οδοντωτός σιδηρόδρομος.

Τι είναι ο οδοντωτός σιδηρόδρομος; Είναι ένας σιδηρόδρομος που έχει σχεδιαστεί για έδαφος με πολύ απότομες κλίσεις· ανάμεσα στις κανονικές ράγες έχει μια χαλύβδινη οδοντωτή ράγα στην οποία μπορεί να εφαρμόσει ένα κυκλικό γρανάζι από τη μηχανή. Αυτό δεν αφήνει το τρένο να γλιστρήσει προς τα πίσω όταν ανεβαίνει ή προς τα μπροστά όταν κατεβαίνει.

Στην περίπτωση του Οδοντωτού Σιδηρόδρομου Διακοφτού-Καλαβρύτων, η μέγιστη κλίση είναι 145 τοις χιλίοις και αυτό συμβαίνει σε τρία διαφορετικά μέρη της διαδρομής. Έτσι, για αυτά τα τρία τμήματα του σιδηρόδρομου, ο μηχανικός του τρένου πρέπει να σταματήσει το τρένο, να εφαρμόσει το γρανάζι στην οδοντωτή ράγα και να συνεχίσει με ελεγχόμενη χαμηλή ταχύτητα.

Δύσκολη Κατασκευή

Εξαιτίας του δύσκολου εδάφους που είχε να διασχίσει ο σιδηρόδρομος, η κατασκευή του αποτέλεσε μηχανολογικό άθλο. Η εργασία ανατέθηκε σε μια ιταλική κατασκευαστική εταιρία, η οποία άρχισε τις εργασίες το 1891. Για να διευκολυνθεί η κατασκευή, επιλέχτηκε γραμμή μικρού εύρους (75 εκατοστών).

Πέντε χρόνια αργότερα, το 1896, είχαν απομακρυνθεί τόνοι βράχων. Είχαν ανοιχτεί εννέα τούνελ στο πέτρωμα του βουνού και είχαν κατασκευαστεί έξι γέφυρες. Αρχικά όλες οι γέφυρες ήταν πέτρινες αψίδες, αλλά χρόνια αργότερα μερικές από αυτές αντικαταστάθηκαν με χαλύβδινες γέφυρες. Ένας ολοκαίνουριος σιδηρόδρομος, που σκαρφάλωνε επί 23 χιλιόμετρα για να φτάσει σε υψόμετρο 720 μέτρων, ήταν έτοιμος για χρήση. Τώρα που ξέρετε το παρελθόν του, θα θέλατε να πάρετε το τρένο και να απολαύσετε τη μαγευτική του διαδρομή;

Πορεία που Κόβει την Ανάσα

Ας πάρουμε την πρωινή αμαξοστοιχία, Αρ. 1328, από το παραθαλάσσιο Διακοφτό. Η διαδρομή ξεκινάει ομαλά και αργά καθώς περνάμε μέσα από το χωριό. Αν και εμείς είμαστε γεμάτοι έντονη ανυπομονησία, οι κάτοικοι του χωριού, που προφανώς έχουν χρησιμοποιήσει αυτό το τρένο αναρίθμητες φορές, ούτε καν γυρίζουν το κεφάλι τους για να του ρίξουν μια ματιά. Αλλά εμείς συνεχίζουμε με αμείωτο ενθουσιασμό.

Έπειτα από λίγα λεπτά, βλέπουμε την είσοδο ενός τρομερού φαραγγιού. Είναι ένα θέαμα που κόβει την ανάσα. Το ορμητικό ποτάμι βρίσκεται δίπλα μας και τεράστιοι βράχοι κρέμονται απειλητικά από πάνω μας, ενώ στην επιφάνειά τους είναι ριζωμένα πεύκα έτοιμα να πέσουν. Το ελικοειδές ποτάμι έχει «λαξεύσει» το ρου του με χάρη μέσα από τα βράχια.

Η βλάστηση είναι πυκνή και πλούσια. Το τρένο μας μοιάζει να γλιστράει μέσα από δάση με μεγάλα πλατάνια και οξιές, των οποίων τα κλαδιά σχεδόν αγγίζουν το βαγόνι μας. Αν και ο σιδηρόδρομος είναι σε λειτουργία εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, ορισμένα μέρη αυτού του φαραγγιού παραμένουν στην κυριολεξία απρόσιτα, αποκαλύπτοντας την ομορφιά τους μόνο στα μάτια του ταξιδιώτη.

Φτάνουμε στην πρώτη στάση του τρένου, που λέγεται Νιάματα, όπου μερικοί ντόπιοι αγρότες κατεβαίνουν για να πάνε στα χωράφια τους με τα πόδια. Καθώς συνεχίζουμε, το έδαφος γίνεται ακόμα πιο απότομο. Ξαφνικά το τρένο σταματάει. Φυσικά δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά ο μηχανικός τώρα πρέπει να χρησιμοποιήσει τη μεσαία οδοντωτή ράγα για να συνεχίσει προσεκτικά. Νιώθουμε το γρανάζι της μηχανής να εφαρμόζει στην οδοντωτή ράγα, πράγμα που δίνει στα βαγόνια πιο σταθερή κίνηση. Παρά τις διαβεβαιώσεις του έμπειρου επιβάτη που κάθεται δίπλα μας ότι όλα πάνε καλά, νιώθουμε λίγο ανήσυχοι καθώς παρατηρούμε τον πολύ απότομο ανήφορο.

Εκεί που η χαράδρα έχει μεγαλύτερο πλάτος, κατά μήκος των πλαγιών της βλέπουμε μεγάλες σπηλιές που τις χρησιμοποιούν οι ντόπιοι ως μάντρες για τα πρόβατα. Στην αριστερή πλευρά, υπάρχουν μικρότερες σπηλιές με πολύ εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Μεγάλοι καταρράκτες πέφτουν από όλες τις πλευρές, και ο ήχος τους, σε συνδυασμό με την ηχώ του, ενισχύεται από το σχήμα του φαραγγιού. Εδώ, στα αριστερά, υπάρχουν κατολισθήσεις που έχουν δημιουργήσει μερικούς λιγότερο μόνιμους καταρράκτες· αυτές τελικά θα εξαφανιστούν από το ορμητικό ποτάμι. Προσπερνάμε μερικούς τολμηρούς ανθρώπους που αποφάσισαν να περπατήσουν αντί να πάρουν το τρένο.

Το φαράγγι και ο ποταμός βαθαίνουν καθώς περνάμε πάνω από μια ψηλή γέφυρα. Σε κάποιο σημείο, το φαράγγι είναι πολύ στενό—μόλις που φτάνει τα δύο μέτρα πλάτος—και το τρένο πρέπει να περάσει μέσα από ένα τούνελ παράλληλο με την απότομη πλαγιά.

Αφού περνάμε μερικά ακόμα τούνελ και γέφυρες, το φαράγγι σταδιακά ανοίγει και τελικά γίνεται μια στενή κοιλάδα, και προτού περάσει πολλή ώρα φτάνουμε στη δεύτερη στάση, στο χωριό Κάτω Ζαχλωρού. Η πινακίδα που υπάρχει στο μικρό σταθμό δείχνει ότι το υψόμετρο είναι 601 μέτρα. Τα λίγα σπίτια αυτού του χωριού είναι χτισμένα και στις δυο πλευρές της κοιλάδας, κρυμμένα ανάμεσα σε τεράστια πλατάνια και καρυδιές. Μπορεί κανείς να νιώσει τη φοβερή υγρασία στον αέρα, και αν ρωτήσετε τους κατοίκους αυτού του χωριού, θα συμφωνήσουν αμέσως ότι σε αυτή τη σκοτεινή κοιλάδα δεν έχουν απολαύσει και πολύ ήλιο στη διάρκεια της ζωής τους. Λόγω του σχήματος της κοιλάδας και της πυκνότητας των δέντρων, ο ήλιος είναι ορατός μόνο ελάχιστες ώρες κάθε μέρα—και ακόμα λιγότερες στη διάρκεια του χειμώνα.

Συνεχίζοντας μετά την Κάτω Ζαχλωρού, το τρένο ελίσσεται ακολουθώντας μια πιο φυσιολογική πορεία, συνοδευόμενο τώρα από την επίπεδη πια κοίτη του ποταμού Βουραϊκού, η οποία περνάει μέσα από ιτιές και ευκάλυπτους. Έπειτα από μια θεαματική διαδρομή διάρκειας 65 λεπτών, μπορούμε να δούμε τα σπίτια των Καλαβρύτων μέσα από την πρωινή ομίχλη. Μολονότι αυτή η κωμόπολη έχει μόνο γύρω στους 3.000 κατοίκους, προσελκύει πολλούς τουρίστες όλες τις εποχές του χρόνου. Μερικοί έρχονται για να απολαύσουν το κοντινό χιονοδρομικό κέντρο, ενώ άλλοι για να χαρούν το καλό κλίμα της και τα νόστιμα ντόπια φαγητά.

‘Πολύ πιο Ασφαλείς από ό,τι Είστε στο Σπίτι Σας’

Καθώς κατεβαίνουμε από το τρένο, κουβεντιάζουμε με τον Γιάννη, το μηχανικό του τρένου ο οποίος μας έφερε εδώ πάνω τόσο ομαλά και με ασφάλεια. «Πάντοτε απολαμβάνω αυτή τη διαδρομή», λέει με συγκρατημένη ικανοποίηση. Σηκώνοντας τα μάτια του, σαν να θυμάται κάτι, προσθέτει: «Αλλά τα πράγματα δυσκολεύουν στη διάρκεια του χειμώνα. Βλέπετε, το τρένο δεν είναι πάντοτε γεμάτο, και αισθάνεσαι πολύ μόνος μέσα σε αυτή τη φοβερή χαράδρα. Κατόπιν υπάρχουν οι κατολισθήσεις, το χιόνι, το κρύο και η αμείλικτη ομίχλη. Αλλά δεν θα άλλαζα αυτή τη διαδρομή για καμιά άλλη ‘φυσιολογική’».

Όταν ρωτάμε για την ασφάλεια αυτού του σιδηρόδρομου, ο Γιάννης είναι ανένδοτος: «Είστε πολύ πιο ασφαλείς σε αυτό το τρένο από ό,τι είστε στο σπίτι σας!» Στην πραγματικότητα, μόνο ένα μικρό ατύχημα, χωρίς σοβαρούς τραυματισμούς, έχει συμβεί στη διάρκεια της σχεδόν 100χρονης ιστορίας αυτού του σιδηρόδρομου.

Στη διάρκεια των δεκαετιών του 1940 και του 1950, αυτό το ξεχωριστό τρένο ήταν το μέσο που χρησιμοποιήθηκε για να μεταδοθούν «τα καλά νέα» της Βασιλείας του Ιεχωβά στους κατοίκους αυτής της απομακρυσμένης κωμόπολης των Καλαβρύτων και στα δυσπρόσιτα γειτονικά χωριά. (Μάρκος 13:10) Σήμερα, ως αποτέλεσμα, υπάρχει μια μικρή αλλά γεμάτη ζήλο εκκλησία των Μαρτύρων του Ιεχωβά στα Καλάβρυτα.

Έτσι, αν πρόκειται να περιηγηθείτε την Ελλάδα, γιατί να μην περιλάβετε στο πρόγραμμά σας τον Οδοντωτό Διακοφτού-Καλαβρύτων, το τρένο με τα «δόντια»; Χωρίς αμφιβολία, θα απολαύσετε μια ανταμειφτική εμπειρία—μια εμπειρία που θα τη θυμάστε για πολύ καιρό!

[Πλαίσιο στη σελίδα 21]

Το «Δικαστήριο»

Αυτό είναι το όνομα που έχουν δώσει οι ντόπιοι σε μια από τις μεγαλύτερες σπηλιές που βρίσκεται κατά μήκος της διαδρομής του σιδηρόδρομου. Γιατί; Τα σχέδια των σταλακτιτών και των σταλαγμιτών που έχουν σχηματιστεί σε αυτή τη σπηλιά μοιάζουν εκπληκτικά με δικαστήριο. Στο βάθος μπορείτε να δείτε τους «δικαστές» να κάθονται στην έδρα—επιβλητικές φιγούρες φτιαγμένες από ογκώδεις σταλαγμίτες. Στις δύο πλευρές, άλλοι σταλαγμίτες, οι «μάρτυρες» και οι «δικηγόροι», παρακολουθούν τις διαδικασίες. Τελικά, στην είσοδο της σπηλιάς μπορεί κανείς να παρατηρήσει τους άψυχους «κατηγορουμένους», αφού έχουν κηρυχτεί ένοχοι και έχουν εκτελεστεί, να κρέμονται από την οροφή της σπηλιάς ως δυο μεγάλοι σταλακτίτες.

[Χάρτης στη σελίδα 22]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η πορεία του τρένου με τα «δόντια»

ΕΛΛΑΔΑ

Διακοφτό → Κάτω Ζαχλωρού → Καλάβρυτα

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Πάνω ένθετο: Σιδηροδρομικός σταθμός «Μέγα Σπήλαιον»

Κάτω: Το τρένο με τα «δόντια» σκαρφαλώνει σε μια στενή πλαγιά