Προσέχετε, Φίδια!

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα» στις Φιλιππίνες»

ΠΡΟΣΦΑΤΑ, καθώς έκαναν ανασκαφές στα τείχη κάποιας αρχαίας πόλεως στη Μανίλα, οι εργάτες βρήκαν ένα παλιό κανόνι, γεμάτο με ακόμη ενεργά πυρομαχικά. Ξαφνικά οι εργάτες παράτησαν την εκσκαφή. Μήπως φοβήθηκαν το κανόνι; Όχι, αλλά βρήκαν μια φωλιά με φιδίσια αυγά, και οι γονείς—φίδια καμμιά φορά μένουν κοντά στ’ αυγά τους μέχρι να εκκολαφθούν. Ακούστηκε η κραυγή: «Προσέξτε, φίδια!» Οι εργάτες φοβήθηκαν τα φίδια περισσότερο από το γεμάτο κανόνι.

Ναι στη χώρα σας θα έχετε πολλά φίδια εκτός και ζείτε στην Ιρλανδία, στη Νέα Ζηλανδία, σε ορισμένα απομονωμένα νησιά, ή σε περιοχές όπου το υπέδαφος είναι διαρκώς παγωμένο, όπως στην Αρκτική. Όμως τα φίδια αφθονούν περισσότερο στις τροπικές χώρες, και στις Φιλιππίνες, είναι κάτι το πολύ κοινό. Ωστόσο, από τις τρεις χιλιάδες περίπου, γνωστές ποικιλίες, λιγότερο από διακόσιες είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο.

Η έρευνα αποδεικνύει ότι τα φίδια ήσαν πολύτιμο μέρος της δημιουργίας, αν και πρέπει να τους συμπεριφέρεται κανείς με προσοχή. Υπάρχουν σε όλα τα μεγέθη, από τα λυγερόκορμα των δεκαπέντε εκατοστών μέχρι τα ογκώδη των δώδεκα μέτρων. Είναι ψυχρόαιμα, που σημαίνει ότι η θερμοκρασία του σώματός τους αλλάζει με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Δεν είναι γλοιώδη στην αφή. Τα λαμπερά τους λέπια είναι μάλλον ξερά και σκληρά στην αφή.

Όταν παρακολουθούμε έναν αθλητή, μπορεί να εντυπωσιαστούμε με την ευκαμψία του ανθρωπίνου σώματος. Όμως, ενώ η ανθρώπινη ραχοκοκκαλιά έχει τριαντατρείς ή τριαντατέσσερις σπονδύλους, το φίδι έχει πάνω τρακόσιους. Ένα φίδι είχε πεντακόσιους εξήντα πέντε! Γι’ αυτό, το φίδι μπορεί να κουλουριάζεται σε εκπληκτικές στάσεις. Κάθε σπόνδυλος έχει προσαρτημένα δύο μακριά, κινητά παΐδια. Το φίδι κινείται με τη συνδυασμένη δράσι των παϊδιών αυτών και των λεπιών του. Συνήθως η ταχύτητά του είναι γύρω στα τρία με πέντε χιλιόμετρα την ώρα, όμως ορισμένοι αθλητές μόλις που καταφέρνουν να νικήσουν στο τρέξιμο ορισμένα φίδια που είναι γνωστά σαν «δρομείς.»

Το διαιτολόγιο του φιδιού δεν φαίνεται ελκυστικό: Σκουλήκια, έντομα, ψάρια, βατράχια, πουλιά, άλλα φίδια ή θηλαστικά—ιδιαίτερα αρουραίοι και ποντικοί. Όμως αυτά αρέσουν στα φίδια. Επειδή τα σαγόνια τους είναι ενωμένα μεταξύ τους με εύκαμπτους συνδέσμους, τα φίδια μπορούν να καταπιούν αντικείμενα μεγαλύτερα απ’ το στόμα τους. Όπως και οι άνθρωποι, τους αρέσει να τρώνε τακτικά, μπορούν όμως να επιβιώσουν με τρία ή τέσσερα καλά γεύματα το χρόνο, πράγμα που είναι αδύνατο για τον άνθρωπο. Μάλιστα, ορισμένα φίδια, μπορούν να μη φάνε καθόλου για έναν ολόκληρο χρόνο, και να επιβιώσουν.

Οι Αισθήσεις του Φιδιού

Η αντίληψί μας για τον κόσμο, βασίζεται σε μεγάλο μέρος, σ’ αυτά που βλέπουμε, ακούμε, γευόμαστε, μυρίζουμε και αγγίζουμε. Συμβαίνει το ίδιο και με τα φίδια; Βέβαια, το φίδι μπορεί να βλέπει, αλλά όχι πολύ καθαρά τα μακρινά αντικείμενα. Ωστόσο παρατηρεί αμέσως τις αιφνίδιες κινήσεις. Υπάρχει το ερώτημα εάν ακούει, γιατί δεν έχει εξωτερικά αυτιά. Οι ερευνητές που διήγειραν το ακουστικό νεύρο του φιδιού, μπόρεσαν να εντοπίσουν ηλεκτρικές δονήσεις, πράγμα που δείχνει ότι το φίδι ακούει. Επίσης είναι ευαίσθητο στους κραδασμούς του εδάφους.

Μπορεί το φίδι να μυρίσει; Μάλιστα τα αρσενικά αναγνωρίζουν τα θηλυκά φίδια από τη μυρωδιά. Επιπρόσθετα, η διχαλωτή γλώσσα του φιδιού είναι ένα πολύτιμο εφόδιο. Τινάζεται έξω από το στόμα και στριφογυρίζει γρήγορα, μαζεύοντας μικροσκοπικά σωματίδια από το περιβάλλον, τα οποία πηγαίνουν σε μικρούτσικες κοιλότητες στο στόμα του. Οι κοιλότητες αυτές συνδέονται με τα όργανα της οσφρήσεως. Με αυτόν τον τρόπο, το φίδι μπορεί να ακολουθήσει σταθερά τα ίχνη, εκεί όπου η δομή θα ήταν άπιαστη ακόμα και από ένα λαγωνικό.

Η οχιά έχει μιαν άλλη ασυνήθιστη ικανότητα. Ο «σταυρός», που είναι ένα ιδιόρρυθμο βαθούλωμα ανάμεσα στο μάτι και στο ρουθούνι πάνω στο κεφάλι αυτού του φιδιού, είναι πολύ ευαίσθητος στην ακτινοβολία της θερμότητος και στις δονήσεις του αέρα. Με τον σταυρό, η οχιά μπορεί να ανιχνεύσει και να χτυπήσει το θερμόαιμο θύμα ακόμα και τη νύχτα. Η οχιά αποτελεί επίσης εξαίρεση κατά το ότι τα φαρμακερά της δόντια δεν είναι μόνιμα όρθια. Συνήθως μένουν διπλωμένα μέσα στο στόμα της, αλλά, όταν το φίδι επιτίθεται, τα κινεί σε επιθετική στάση και δαγκώνει με μιαν αιφνίδια κίνηση, που τα κάνει να διαπερνούν τον ρουχισμό. Τα δυο αυτά χαρακτηριστικά κάνουν την οχιά ένα από τα περισσότερο επικίνδυνα φίδια στις Φιλιππίνες.

Να Είσθε Άγρυπνοι

Οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν στις τροπικές χώρες είχαν κάποια εμπειρία με φίδια. Στις Φιλιππίνες, το περισσότερο επικίνδυνο φίδι είναι πιθανώς η κόμπρα, γιατί συχνά ζει κοντά στους ανθρώπους και είναι δύστροπο.

Για παράδειγμα, ένα πρωινό κάποιος δεκατετράχρονος κατέβηκε στο κάτω πάτωμα, όπου ήταν το μαγαζί του πατέρα του και πάτησε πάνω σε μια κόμπρα Λουζόν! Το φίδι ορθώθηκε για να χτυπήσει. Το ταίρι του πετάχτηκε βιαστικά από το κοντινό καφάσι με μπουκάλια, όπου βρισκόταν, για να πάρει και αυτό μέρος στην επίθεση. Ενώ τα φίδια κυνηγούσαν το αγόρι, αυτό έτρεξε να κρυφτεί πίσω από κάτι σακκιά με ρύζι και, τελικά, τα κατάφερε να βγει έξω. Στο τέλος οι κόμπρες παγιδεύτηκαν. Στη μανιασμένη άμυνά τους, η μία έφτυσε και χτύπησε με το φαρμάκι της έναν από τους διώκτες της στο μέτωπο. Είχε σκοπεύσει να το ρίξη στα μάτια του. Το δηλητήριο της κόμπρας προξενεί στα μάτια μεγάλους πόνους και μπορεί να βλάψει την όραση, εκτός εάν ξεπλυθεί αμέσως. Στο τέλος και τα δυο φίδια σκοτώθηκαν.

Μια άλλη φορά, μία κόμπρα Σαμάρ επισκέφτηκε μια συνέλευση των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Αναμφίβολα ελκύστηκε από τη δροσερή σκιερή χλόη κάτω από την εξέδρα του ομιλητή. Μετά τη συνέλευση πολλοί από τους παρισταμένους μαζεύτηκαν γύρω από την εξέδρα για να φωτογραφηθούν. Ήσαν ακόμη εκεί, όταν οι εργάτες άρχισαν να διαλύουν την εξέδρα. Η κόμπρα ενοχλήθηκε και, θυμωμένη, ορθώθηκε για να επιτεθεί. Ένας από τους παρισταμένους, από τη φυλή Μανσάκα, με το που άκουσε την κίνηση, άρπαξε γρήγορα ένα ξύλο και σκότωσε το φίδι.

Έχουμε και μια άλλη, λιγότερο γνωστή κόμπρα σε αυτή τη χώρα: τη βασιλική κόμπρα. Τούτη έχει την μάλλον αμφίβολη διάκριση ότι είναι το πιο δηλητηριώδες φίδι στον κόσμο. Και αυτή η κόμπρα, επίσης, είναι βίαιη και επιθετική.

Απεναντίας, το θαλάσσιο φίδι, παρότι δηλητηριώδες, συνήθως είναι ευγενικό και πράο. Μια φορά, όταν μερικοί επισκέπτες πήγαν στη νήσο Σαμάλ για διακοπές, βρήκαν ένα φίδι που κολυμπούσε μαζί τους. Το πήραν και το βάλανε μέσα σε μια γυάλα και το έδειχναν παντού. Μετά το αφήσανε ελεύθερο. Τα ημερότερα αυτά φίδια, που συχνά είναι χρυσαφιά και μαύρα, ζουν στα ρηχά παράλια νερά.

Να Είσθε Συνετοί

Τα φίδια συνήθως δεν επιτίθενται, εκτός εάν τα προκαλέσετε. Γι’ αυτό το συνετό άτομο γενικά μπορεί να τα αποφύγει. Είναι σωστό να μην περπατάει κανείς χωρίς προστατευτικό ρουχισμό, στις περιοχές όπου είναι γνωστό ότι ζουν φίδια. Πολλοί δαγκώνονται όταν πατούν με γυμνά πόδια ή με σανδάλια πάνω στα φίδια που είναι κρυμμένα στα χόρτα, ή όταν, με μια αγκαλιά χόρτα, πιάνουν και το φίδι μαζί.

Όμως τι συμβαίνει όταν, παρά τις προφυλάξεις, δαγκωθεί κανείς από φίδι; Οπωσδήποτε, πριν από κάθε τι άλλο, δεν πρέπει να πανικοβληθεί. Πρέπει να θυμηθεί ότι τα περισσότερα φίδια δεν είναι δηλητηριώδη. Και ότι, ακόμα και αν κάποιον τον δαγκώσει ένα δηλητηριώδες φίδι, δεν χάθηκαν τα πάντα.

Υπάρχουν δύο βασικά συστατικά μέσα στο δηλητήριο του φιδιού. Το ένα που ονομάζεται αιμολυτικό, προσβάλλει τα εσωτερικά τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων και διαλύει τα αιμοσφαίρια. Το άλλο, το νευροτοξικό, προσβάλλει τα νευρικά κέντρα, ιδιαίτερα εκείνα που συνδέονται με την αναπνοή. Από όσους δαγκώνονται από φίδια με κυρίως νευροτοξικό δηλητήριο—όπως είναι η κόμπρα—οι τρεις στους πέντε δεν υφίσταται σημαντική δηλητηρίαση και οι άλλοι δυο δεν είναι κατ’ ανάγκη αναπόφευκτο να πεθάνουν. Ακόμα και στην περίπτωση φιδιών που έχουν κυρίως αιμολυτικό δηλητήριο, το οποίο είναι περισσότερο επικίνδυνο, το ένα στα πέντε θύματα δεν υφίσταται σοβαρή δηλητηρίαση.

Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε ένα δάγκωμα φιδιού; Πρώτα ξαπλώνουμε κάτω τον ασθενή. Δεν του δίνουμε αλκοόλ και τον κρατάμε, όσο πιο πολύ μπορούμε, ακίνητο. Εάν το δάγκωμα είναι κοντά σε άκρο, δένουμε σφιχτά μια λουρίδα από την πλευρά του δαγκώματος που βρίσκεται κοντύτερα στον κορμό του σώματος. Η λουρίδα αυτή θα πρέπει να είναι αρκετά σφιχτή, ώστε να επιβραδύνει την κυκλοφορία του αίματος στις φλέβες, αλλά όχι τόσο σφιχτή είστε να αποκλείσει τα αιμοφόρα αγγεία που βρίσκονται βαθύτερα. Χαλαρώνουμε τη λουρίδα για ενάμιση λεπτό κάθε δεκαπέντε λεπτά.

Αμέσως μετά μεταφέρουμε τον ασθενή στο γιατρό, ιδιαίτερα αν παρατηρήσουμε μεγάλα ευδιάκριτα σημάδια δοντιών δίπλα στον κύκλο ή τους κύκλους των μικρών κοιλωμάτων. Τούτο συνήθως προδίδει δηλητηριώδες δάγκωμα. Εάν είναι δυνατό, σκοτώνουμε το φίδι και το παίρνουμε μαζί μας για να βοηθήσουμε το γιατρό να προσδιορίσει το δηλητήριο.

Δεν Είναι Όλα τα Φίδια Βλαβερά

Οι ελάχιστες δηλητηριώδεις ποικιλίες των φιδιών κάνουν τους ανθρώπους να παραβλέπουν τις καλές ιδιότητες αυτών των ερπετών. Για πολλούς ανθρώπους τα φίδια είναι πηγή τροφής. Το δέρμα τους μπορεί να υποστεί κατεργασία, και το δηλητήριό τους χρησιμοποιείται για την παραγωγή αντιπηκτικών και παυσίπονων. Η μεγαλύτερη συνεισφορά τους έγκειται ίσως στον έλεγχο των τρωκτικών. Οι αρουραίοι και οι ποντικοί—που καταστρέφουν μεγάλες ποσότητες τροφίμων—αποτελούν το κύριο μέρος του διαιτολογίου τους.

Εν τω μεταξύ, οι ανασκαφές συνεχίζονται στην αρχαία πόλη της Ιντραμούρος. Οι ανασκαφείς έχουν φέρει στην επιφάνεια πολλά αρχαία διαμερίσματα και σήραγγες. Όμως να είστε βέβαιοι ότι, καθώς διεισδύουν μέσα στους δεσμούς αυτούς με το παρελθόν, θυμούνται την προειδοποίηση: Προσέξτε, φίδια!