Ποτάμι Ζωής, Ποτάμι Θανάτου

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Ινδία

ΟΤΑΝ επιστρέφαμε, είδαμε ένα μικρό ρυάκι να έρχεται κατά πάνω μας. Τρέξαμε, και το νερό μας ακολούθησε και μας πρόφτασε και άρχισε να σκεπάζει τα πόδια μας. Βγάλαμε τα πέδιλά μας, για να τρέξουμε πιο γρήγορα, αλλά το νερό συνέχισε να υψώνεται και τώρα είχε φτάσει μέχρι τους αστραγάλους μας. Με ευγνωμοσύνη, φτάσαμε στο σπίτι μας και τρέξαμε ν’ ανέβουμε επάνω, βέβαιοι ότι το νερό δεν θα μας έφτανε εκεί.

«Ανεβήκαμε στην ταράτσα και παρατηρούσαμε την επίθεση της πλημμύρας. Ήταν παράξενο να βλέπεις τους δρόμους να μετατρέπονται σε ρυάκια και σε ορμητικά ποτάμια που ενώνονταν στις διασταυρώσεις των δρόμων. Τα νερά υψώθηκαν γρήγορα. Στη γειτονιά μας, έφτασαν να έχουν βάθος 1,5 μέτρο [5 πόδια].»

Έτσι περιέγραψε την εμπειρία του ένας κάτοικος της Πάτνα στην Ινδία, όταν ο κραταιός Γάγγης μάνιασε.

Φανταστείτε ένα ποτάμι μήκους 2.500 χιλιομέτρων (1.560 μιλίων) που συντηρεί 300 εκατομμύρια ανθρώπους. Ναι. Το ένα δέκατο τέταρτο ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής βασίζεται για τροφή στα νερά του Γάγγη. Αλλά για πολλούς Ινδούς, ο Γάγγης δεν είναι απλώς μια πηγή για να συντηρούνται. Για τον Ινδό, είναι η Γάγγα, η κόρη του Ιμαβάτ (προσωποποίηση των Ιμαλαΐων), μια θεότητα που πρέπει να λατρεύεται. Το μπάνιο στον Γάγγη, όπως πιστεύουν, καθαρίζει από την αμαρτία, και ο νεκρός του οποίου οι στάχτες πετιούνται σ’ αυτόν, πιστεύεται ότι πηγαίνει κατ’ ευθείαν στον ουρανό.

Στο Ουττάρ Πραντές

Όλα αρχίζουν στην Ινδική πολιτεία Ουττάρ Πραντές, όχι μακρυά από τα σύνορα του Θιβέτ, σ’ ένα σπήλαιο μέσα στους πάγους σχεδόν 3,2 χιλιόμετρα (δύο μίλια) πάνω στα Ιμαλάια. Τροφοδοτούμενο από λειωμένα χιόνια, ένα καινούργιο ρυάκι πέφτει σαν καταρράχτης στις ανώμαλες πλαγιές και αμέσως διευρύνεται από έναν άλλο κύριο παραπόταμο, τον Αλακνάντα. Σ’ αυτό το σημείο, κερδίζει πράγματι επάξια το όνομά του Γάγγα, όπως ονομάζεται ο Γάγγης στις Ινδιάνικες γλώσσες, σημαίνει «γοργός.»

Τελικά, ο ποταμός βγαίνει από τα βουνά και περνάει μέσα από τα ερείπια της Χάρντβαρ. Σήμερα, τα ερείπια αυτά κατοικούνται κυρίως από Ινδούς «ευσεβείς» που φοράνε συνήθως μόνο ελαφρά καλύμματα στη μέση, τα μαλλιά τους είναι απεριποίητα και πλεγμένα κοτσίδες και τα σώματά τους αλειμμένα με «ιερή» στάχτη.

Τώρα ο Γάγγης κινείται πιο ήρεμα με νοτιοανατολική κατεύθυνση. Εν τω μεταξύ, νότια, ένας άλλος μεγάλος ποταμός πλησιάζει. Ο Τζάμνα δημιουργήθηκε κι αυτός ψηλά στα Ιμαλάια και, μετά από ταξίδι περίπου 1.384 χιλιομέτρων (860 μιλίων), ενώνεται με τον Γάγγη στην Αλλαχαμπάντ. Προτού ενωθούν, όμως, οι δύο ποταμοί σχηματίζουν αυτό που λέγεται ντόαμπ, ή «γη ανάμεσα σε δύο ποτάμια.»

Ορισμένες περιόδους το χρόνο αυτό το ντόαμπ μετατρέπεται σε πλουσίους αγρούς από στάρι, κριθάρι, καλαμπόκι και βαμπάκι. Ακόμη και τα αμμώδη αναχώματα του Γάγγη δημιουργούν αγρούς με σιτάρι και φυτείες για την παραγωγή ζάχαρης. Οι αμμώδεις αβαθείς εκτάσεις παράγουν επίσης άφθονους αγρούς με καρπούζια, αγγούρια και νόστιμα πεπόνια.

Ο Γάγγης, προτού ενωθεί με τον Τζάμνα, περνάει μέσα από την Κάνπουρ, μια βιομηχανική πόλη, το «Μάντσεστερ της Ινδίας.» Ακόμα κι εδώ ο Γάγγης προσφέρει ένα δώρο. Λέει ο Κος Γουίλφρεντ Τζων, κάτοικος της Κάνπουρ: «Οι αγρότες φτιάχνουν μικρά, πρόχειρα χωριά στις αβαθείς εκτάσεις του Γάγγη στη διάρκεια της μακράς και ξηρής εποχής όταν το ποτάμι υποχωρεί. Καλλιεργούν μικρές σοδειές στο γόνιμο έδαφος. Και καθημερινά φέρνουν καραβάκια με λαχανικά για να τα πουλάνε στις όχθες του ποταμού.» Τι γίνεται όταν το ποτάμι πλημμυρίζει; «Κάθε χρόνο οι αγρότες αυτοί μετακινούνται με τα μικρά κοπάδια τους και τα λίγα αποκτήματά τους για να βρουν προσωρινή κατοικία κάπου αλλού μέχρι την επόμενη σαιζόν της ξηρασίας.»

Τελικά, ο Τζάμνα και ο Γάγγης συναντιούνται στην Αλλαχαμπάντ. Επειδή και ο Τζάμνα θεωρείται ιερός, στο Γάγγη αποδίδεται διπλή τιμή και πολλοί προσκυνητές έρχονται στη συμβολή αυτή των ποταμών για να προσκυνήσουν και να λουστούν. Μετά την Αλλαχαμπάντ, η πλημμυρισμένη πεδιάδα του ποταμού μερικές φορές φτάνει σε πλάτος 16 χιλιομέτρων (10 μιλίων). Στη ζεστή εποχή της ξηρασίας μπορεί να παρουσιάζει μια απατηλή ήρεμη εμφάνιση, αλλά στην εποχή των βροχών μπορεί να γίνει ένας ασυγκράτητος, ακαταμάχητος χείμαρρος—ένα ποτάμι που μπορεί να φέρει θάνατο στους απερίσκεπτους.

Προχωρούμε προς το Βαρανάσι ή Μπενάρες, έναν άλλο τόπο προσκυνήματος. Εδώ οι όχθες είναι ντυμένες με χιλιάδες χιλιάδων γκατς, σκαλιά που οδηγούν μέσα στο νερό για να τα χρησιμοποιούν οι λουόμενοι. Ένας επισκέπτης περιγράφει ως εξής το σκηνικό: «Οι όχθες σφύζουν από αφοσιωμένους Ινδούς σε διάφορες εκδηλώσεις λατρείας. Θλιμμένα πρόσωπα μαζεύουν στάχτες από αργοκαιόμενα απομεινάρια αποτεφρωμένων συγγενών, ενώ άλλοι βρίσκονται σε διάφορα στάδια θρησκευτικού μπάνιου. Άλλοι πάλι κάθονται σταυροπόδι σε ευλαβική στάση, συνδυάζοντας προφανώς τη λατρεία του ποταμού με τη λατρεία του ήλιου. Προσφέρουν υδάτινες σπονδές στο ποτάμι, αντικρύζοντας τον ήλιο και ψιθυρίζοντας μάντραμς [ακατάληπτες λέξεις του βουδδικού διαλογισμού].»

Στο Μπιχάρ και στη Δυτική Βεγγάλη

Καθώς το ποτάμι κινείται οφιοειδώς προς ανατολάς στην πολιτεία Μπιχάρ, η βλάστηση σιγά-σιγά αλλάζει, μέχρι που τελικά κυριαρχεί το ρύζι. Εν τω μεταξύ, κι άλλοι παραπόταμοι χύνονται μέσα στο Γάγγη, περιλαμβανομένου και του Κόζι, φέρνοντας νερό κοντά από το Όρος Έβερεστ. Το ποτάμι γίνεται μεγαλύτερο. Ανατολικά της Πάτνα, που είναι η πατρίδα του φημισμένου ρυζιού Πάτνα, η «ζώνη του μαίανδρου» έχει πλάτος 32 χιλιόμετρα (20 μίλια).

Από το Μπιχάρ, ο Γάγγης κινείται μεγαλόπρεπα στη Δυτική Βεγγάλη και μετά έξω από την Ινδία στο Μπανγκλαντές. Ακριβώς προτού διασχίσει τα σύνορα, αρχίζει το μεγάλο δέλτα του. Το δέλτα τελικά καλύπτει έκταση περίπου 57.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (22.000 τετραγωνικά μίλια). Κι εδώ πάλι, το ποτάμι δίνει ζωή. Τα τοπία του δέλτα είναι καταπράσινα. Οι αγρότες της Βεγγάλης καλλιεργούν 295 διαφορετικά είδη ρυζιού.

Στην παραλιακή πλευρά του δέλτα υπάρχουν εκτάσεις με παλιρροιακές ζούγκλες, η πατρίδα της τίγρεως της Βεγγάλης και του κροκοδείλου του Γάγγη. Στα ίδια τα νερά διάφορα είδη ψαριών συντηρούν μικρές αλιευτικές βιομηχανίες.

Ο κύριος κορμός του Γάγγη στο δέλτα είναι ο Πάντμα, στο Μπανγκλαντές. Το κύριο αυτό ρεύμα τελικά εισρέει σε πολλές κοίτες. Πράγματι, ο κραταιός Γάγγης χύνεται τελικά στον Κόλπο της Βεγγάλης μέσω 40 περίπου διαφορετικών εκβολών.

Το νοτιότατο τμήμα του δέλτα, το Ποτάμι Χούλυ, μένει στην Ινδία και περνάει μέσα από τη μεγάλη πόλη της Καλκούτας. Αν και η Καλκούτα απέχει από τη θάλασσα 129 χιλιόμετρα (80 μίλια), είναι ένα πολύκοσμο λιμάνι. «Μεγάλο μέρος του εμπορίου από το ποτάμι διεξάγεται στο Χούλυ της Καλκούτας,» λέει ο Ταπάς Χακραβάρτυ, που γεννήθηκε κοντά στην Καλκούτα. «Η Καλκούτα είναι το μεγαλύτερο εξαγωγικό λιμάνι γιούτας στον κόσμο, καθώς και η παραδοσιακή αγορά τσαγιού της Ινδίας. Πράγματι, ο Ποταμός Γάγγης είναι αυτός που κάνει την Καλκούτα να είναι αυτό που είναι.»

Ποτάμι Ζωής και Ποτάμι Θανάτου

Αλήθεια, οι διαθέσεις του Γάγγη μπορεί να σημάνουν ζωή ή θάνατο στα 300 εκατομμύρια που ζουν στην πλατιά πεδιάδα του Γάγγη. Όταν έρχονται οι μουσώνες με τις βροχές, το ποτάμι μπορεί να γίνει ένας μανιασμένος χείμαρρος πλημμυρίζοντας τις όχθες του και τις γύρω περιοχές.

Στην πολιτεία Μπιχάρ πολλοί ζουν αβέβαιη ζωή. Την εποχή της ξηρασίας απειλούνται από λιμοκτονία. Και πάλι, στη διάρκεια της εποχής των βροχών, διατρέχουν τον κίνδυνο του πνιγμού. Σύμφωνα με κάποιον που σώθηκε από τις πρόσφατες πλημμύρες στην Πάτνα και το Μπιχάρ, ο τύπος ανέφερε ότι μόνο στην Πάτνα και σε μια παρακείμενη περιοχή, καταστράφηκαν 140.000 σπίτια και περισσότεροι από 300 χιλιάδες άνθρωποι έμειναν άστεγοι. Ναι, ο Γάγγης μπορεί να γίνει ποτάμι θανάτου!

Όμως αυτό συμβαίνει μόνο όταν οι άνθρωποι αποτυγχάνουν να διαγνώσουν τις διαθέσεις του και να πάρουν τις προφυλάξεις τους. Πράγματι, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ποτάμι ζωής. Μεταφέρει 900.000 τόννους λάσπη κάθε μέρα, περιλαμβανομένων και τεράστιων ποσοτήτων φυσικών αλάτων από τα βουνά. Στη διάρκεια των πλημμυρών, αυτά εισχωρούν στη γη, κάνοντας το ανώτερο στρώμα του εδάφους να είναι φρέσκο και γόνιμο σε μια από τις πιο εντατικά καλλιεργούμενες περιοχές του κόσμου.

Εκατομμύρια Ινδουιστές λατρεύουν το απερίγραπτο αυτό ποτάμι που δίνει ζωή. Πολλοί Ινδοί, όμως, αντιλαμβάνονται ότι στην πραγματικότητα πρόκειται απλώς για ένα απρόσωπο πράγμα. Ξέρουν ότι είναι το δώρο ενός στοργικού Δημιουργού, του οποίου το όνομα είναι Ιεχωβά. Αντί να λατρεύουν την κτίση, προσφέρουν ευχαριστίες στον Δημιουργό για τη ζωή που εξασφαλίζει σε τόσο πολλούς ανθρώπους ο κραταιός Γάγγης.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 26]

Στο δέλτα υπάρχουν παλιρροιακές ζούγκλες, η πατρίδα της τίγρεως της Βεγγάλης και του κροκοδείλου του Γάγγη

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 27]

Ο κραταιός Γάγγης τελικά εισρέει σε πολλές κοίτες και τελικά χύνεται στον Κόλπο της Βεγγάλης μέσω 40 περίπου διαφορετικών εκβολών

[Χάρτης στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΚΙΝΑ

ΘΙΒΕΤ

ΝΕΠΑΛ

ΣΙΚΚΙΜ

ΜΠΟΥΤΑΝ

Βραμαπούτρα

ΜΠΑΝΓΚΛΑΝΤΕΣ

ΓΑΓΓΗΣ

Γιάμουνα

Νοακάλι

Εκβολές του Γάγγη

ΚΟΛΠΟΣ ΒΕΓΓΑΛΗΣ

ΙΝΔΙΑ

Γκανγκότρι

Χάρτβαρ

Αλακνάντα

Ραμγκάνγκα

ΓΑΓΓΗΣ

ΔΕΛΧΙ

Άγκρα

Τζάμνα

Μπέτουα

Λούκνοου

Κάνπουρ

Αλλαχαμπάντ

Μπενάρες

Γκούμτι

Σον

ΓΑΓΓΗΣ

Γκόγκρα

Γκάντακ

Πάτνα

Κόζι

Μονγκχούρ

ΚΑΛΚΟΥΤΑ

Χούλυ