Έντομα—Φίλοι ή Εχθροί;

ΤΟ ακροατήριο ήταν κρεμασμένο από τα χείλια τού ομιλητή, μη δίνοντας καθόλου σημασία στην τροπική ζέστη και στην υγρασία που διαπερνούσε το δωμάτιο. Ξαφνικά ένας εισβολέας με τεράστιες ιριδίζουσες μπλε-πράσινες φτερούγες μπήκε μέσα από το παράθυρο! Με τρόμο, μια Βόρειο-Αμερικάνα που δεν είχε εξοικειωθεί με τα ντόπια έντομα, είδε τον εισβολέα να κατευθύνεται προς το μέρος της!

Η πρώτη της αντίδραση ήταν να του ρίξει το σημειωματάριο της. Όταν αυτό δεν αποθάρρυνε το ενδιαφέρον του γι’ αυτήν, αυτή στράφηκε στο σύζυγο της για βοήθεια. Η κατάσταση ξαναγύρισε στα φυσιολογικά επίπεδα, όταν ανακαλύφτηκε ότι ο εισβολέας ήταν μία μεγάλη, αλλά αβλαβής ακρίδα.

Εσείς πώς θα είχατε αντιδράσει; Αναμφίβολα τα έντομα μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρή αντίδραση σε πολλά άτομα. Αλλά απαιτείται πάντα η αντίδραση αυτή; Ή, για να τοποθετήσουμε το θέμα με έναν άλλο τρόπο: Είναι τα έντομα εχθροί ή φίλοι; ‘Τα έντομα είναι επιβλαβή!^’ μπορεί να πείτε. ‘Δαγκώνουν. Τσιμπούν. Καταστρέφουν τις εκδρομές. Ποιος τα χρειάζεται;’

Ωστόσο, τα μικρά αυτά πλάσματα παίζουν ζωτικό ρόλο στα έμβια συστήματα εδώ στη γη. Ίσως το να γνωριστεί κανείς καλύτερα με τα έντομα θα απάλαινε το φόβο που έχουν πολλοί άνθρωποι.

Η Μεγαλύτερη Οικογένεια πάνω στη Γη

Υπάρχουν σχεδόν ένα εκατομμύριο είδη εντόμων που έχουν περιγραφεί και ήδη έχει αναγνωρίσει ο άνθρωπος—τα περισσότερα είδη από όλα τα άλλα ζώα μαζί. Αυτό σημαίνει ότι αν μαθαίνατε τα ονόματα εκατό ειδών κάθε μέρα, θα σας έπαιρνε περισσότερο από 27 χρόνια για να μάθετε τα ονόματα όλων των γνωστών εντόμων! Αλλά μερικές πηγές δείχνουν ότι υπάρχουν ακόμη εκατομμύρια είδη εντόμων που δεν έχουν αναγνωριστεί από τον άνθρωπο.

Αυστηρά μιλώντας, όλα τα έμβια όντα που περπατούν με τα τέσσερα δεν είναι έντομα. Πώς μπορείς να πεις αν ένα ζώο είναι έντομο; Είναι πολύ απλό. Το σώμα του χωρίζεται σε τρία μέρη (κεφάλι, θώρακας και κοιλιά). Έχει ένα ζευγάρι αντένες. Τώρα, μέτρα τα πόδια του. Εάν είναι έξι, είναι έντομο. Αν είναι περισσότερα ή λιγότερα από έξι, δεν είναι έντομο. Για παράδειγμα, οι αράχνες, με τα τέσσερα ζευγάρια των ποδιών, μιλώντας με την αυστηρή έννοια του όρου δεν είναι έντομα, αλλά ανήκουν στην τάξη που είναι γνωστή σαν αραχνοειδή.

Πώς συμβάλλουν τα έντομα στο δίχτυ τής ζωής εδώ πάνω στη γη; Ο άνθρωπος ήδη εκτιμά το ρόλο των εντόμων, όπως είναι οι μέλισσες και οι πεταλούδες για την επικονίαση των φυτών. Και τα μυρμήγκια; Μόνο σε 4 στρέμματα (ένα έηκερ) τα μικροσκοπικά αυτά έντομα κινούν τόννους έδαφος μέσα σ’ ένα χρόνο, μαλακώνοντας και αερίζοντας το έδαφος! Οι κατσαρίδες και τα σκαθάρια τρέφονται από τα σάπια πράγματα· τα εκκρίματά τους διατρέφουν το έδαφος. Μερικά έντομα, όπως είναι οι ακρίδες, τα τριζόνια, οι τερμίτες, τα μυρμήγκια και τα μεγάλα σκαθάρια, χρησιμεύουν σαν τροφή για τον άνθρωπο. Από τα έντομα ο άνθρωπος αποκτάει μέλι, κερί, μετάξι, γομαλάκα, χρωστικές ουσίες και ουσίες που έχουν αξία για την ιατρική.

Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, τα έντομα συμβάλλουν στην ευχαρίστηση του ανθρώπου. Ίσως έχετε ήδη απολαύσει το τσιτσίρισμα ενός τριζονιού, το μουρμούρισμα των μελισσών σ’ ένα καλοκαιριάτικο απογευματινό, ή το νυχτερινό χορό των πυγολαμπίδων. Στη ζούγκλα τού Αμαζονίου μπορεί να δει κανείς παιδιά να παίζουν με μεγάλα σκαθάρια δεμένα σ’ ένα σπάγγο!

Αλήθεια, μερικά έντομα είναι τρομερά ενοχλητικά ή μεταφέρουν ασθένειες. Ωστόσο, τα περισσότερα δεν είναι εχθροί. Μάλλον, καταστρέφουν τα ζιζάνια ή απλώς αποτελούν τροφή σε ψάρια, πουλιά, ερπετά, θηλαστικά, και άλλα έντομα. Ας ρίξουμε μια ματιά από πιο κοντά σε μερικά απ’ αυτά.

Τα Μυρμήγκια Στρατιώτες

Έχετε ποτέ παρατηρήσει την ακαταμάχητη πορεία των επιθετικών μυρμηγκιών; Την πορεία εκατοντάδων χιλιάδων ένοπλων μυρμηγκιών στρατιωτών, ή των πολεμοχαρών μυρμηγκιών των τροπικών, που είναι ένα από τα πιο τρομερά θεάματα στον κόσμο των εντόμων. Οποιοδήποτε αντικείμενο στο μονοπάτι τους κατατρώγεται από αυτές τις επιθετικές στρατιές· ένα δεμένο άλογο ή ένας πύθωνας που βρίσκεται σε λήθαργο μπορεί να καταβροχθιστούν και να μείνουν απλώς τα κόκαλα του μέσα σε λίγες ώρες! Ανόμοια με τα άλλα είδη των μυρμηγκιών, το τροπικό πολεμοχαρές μυρμήγκι δεν κάνει φωλιά αλλά περπατά, ή προωθείται, σχεδόν διαρκώς, σε σμήνη τα οποία μερικές φορές έχουν 14,6 μέτρα (16 γιάρδες) πλάτος.

Ομάδες ανιχνευτών με μεγάλα κεφάλια και τρομερές δρεπανοειδείς δαγκάνες ανοίγουν το δρόμο, αρωματίζοντας το μονοπάτι τους με χημικό τρόπο. Το κύριο σώμα των μυρμηγκιών ακολουθεί το αρωματισμένο ίχνος. Ταξιδεύοντας με ταχύτητα 200 μέτρα (220 γιάρδες) τη μέρα, κινούμενα μόνο με το φως τής μέρας, η αποστολή αυτή βρίσκεται σε δράση για δυο περίπου βδομάδες στην αδηφάγα και ακάθεκτη πορεία για τροφή, ιδιαίτερα για να τραφούν οι προνύμφες των μυρμηγκιών που τις μεταφέρουν μαζί. Κατόπιν έρχεται μια ανάπαυλα στην προώθηση, καθώς η βασίλισσα εναποθέτει 100.000 έως 300.000 αυγά· μετά από 20 μέρες περίπου όταν τα αυγά αυτά γίνουν πεινασμένες προνύμφες, η μετανάστευση αρχίζει και πάλι. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο τρομερός αυτός στρατός των στρατιωτών και των εργατών με όλη τους την φρενιτιώδη δραστηριότητα είναι τυφλός!

Το πολεμοχαρές μυρμήγκι είναι η ‘νέα σκούπα που σκουπίζει τα πάντα’, καθαρίζοντας το μονοπάτι από κάθε σκουλήκι, προνύμφη ή οποιοδήποτε άλλο πλάσμα που καταλαμβάνεται απροετοίμαστο. Μερικοί ντόπιοι είναι ευτυχείς να αφήσουν τα μυρμήγκια να προχωρήσουν μέσα από τα αγροτόσπιτά τους, απλά για να καθαρίσουν καλά όλο το σπιτικό!

Μεγάλα και Αξιαγάπητα

Όλα τα έντομα δεν είναι άσχημα. Μερικά είναι πολύ όμορφα—όπως οι πεταλούδες. Δε συμφωνείτε; Σου κόβεται η ανάσα πραγματικά στη θέα των πολύχρωμων και ποικίλων τροπικών πεταλούδων, που μερικές είναι μεγάλες σαν πουλιά, και που μπορεί να τις δει κανείς με όλο τους το μέγεθος και τη λαμπρότητα από εκατοντάδες μέτρα μακριά. Ιδιαίτερα αξιοθαύμαστες είναι οι πεταλούδες μόρφο· το ιριδίζον μπλε χρώμα τους έχει τόσο συναρπάσει τους ανθρώπους ώστε οι πεταλούδες αυτές μπαίνουν σε κορνίζες ζωγραφικών πινάκων και δίνουν ένα τέτοιο φόντο που ξεπερνάει το πινέλο του ζωγράφου.

Πόσο μεγάλες είναι οι κατσαρίδες στο μέρος που ζείτε; Πώς παραβάλλονται με το μέγεθος της Νοτιο-Αμερικάνικης Blaberus giganteus; Με μήκος περίπου πέντε εκατοστόμετρα (2 ίντσες), είναι μία από τις μεγαλύτερες του κόσμου! Και τι θα πούμε για τους σκόρους στο μέρος που ζείτε; Πώς θα αισθανόσασταν αν το άνοιγμα των πτερύγων τους ήταν γύρω στα τριάντα εκατοστόμετρα (1 πόδι) και πετούσαν γύρω σας; Αυτό είναι το μέγεθος του σκόρου γλαυκίδιον στη Νότια Αμερική. Το μεγαλύτερο μυρμήγκι του κόσμου, το Dinoponera gigantea, πάνω από δυόμισι εκατοστά (μια ίντσα) μήκος ζει στη Βραζιλιανή ζούγκλα. Έχετε δει ποτέ ένα μυρμήγκι τόσο μεγάλο;

Ο Ψύλλος των Τροπικών—Ένας Σωλήνας Χωρίς Φτερούγες

Υπάρχουν γύρω στα 1.400 διαφορετικά είδη ψύλλων στον κόσμο. Έχετε υποφέρει ποτέ από την δυσφορία της γνωριμίας μαζί τους; Σε κανένα δεν αρέσει το τσίμπημα του ψύλλου, αλλά επειδή οι περισσότεροι ψύλλοι δε ζουν πάνω στον άνθρωπο που τσιμπούν, αλλά απλώς τρέφονται από αυτόν, η παρουσία ενός ψύλλου μπορεί να είναι μια καλή υπενθύμιση για να γίνει ένα γερό καθάρισμα στο σπίτι ή για να προσέξετε περισσότερο τα οικιακά σας ζώα.

Κατά μήκος τής ακτής τού Περού, και σε άλλες τροπικές περιοχές τής Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής, ζει το πιο ενοχλητικό μέλος τής οικογένειας των ψύλλων—ο ψύλλος των τροπικών. Στο Περού, ο ψύλλος των τροπικών είναι γνωστός σαν πίκα. Τα γονιμοποιημένα θηλυκά προσκολλούνται στα πόδια των ζωντανών, όπως είναι τα γελάδια ή τα γουρούνια—ή των ανθρώπων—και διαπερνούν το μαλακό δέρμα ανάμεσα στα δάχτυλα, κάτω από τα νύχια ή σε οποιοδήποτε άλλο σημείο όπου μπορούν να «προσκολληθούν».

Ο θηλυκός ψύλλος θάβεται κάτω από το δέρμα ενώ έξω από αυτό βγαίνει η κοιλιά της. Η συσκευή αναπνοής, ο πρωκτός και ο ωοαποθετήρας (όργανο για την εναπόθεση των αυγών) βρίσκονται έτσι έξω από το θύμα της. Η κοιλιά της κατόπιν φουσκώνει στο μέγεθος ενός μικρού μπιζελιού μέσα σε λίγες μέρες και σύντομα εναποθέτει αρκετές χιλιάδες αυγά στο έδαφος. Όταν ο θηλυκός ψύλλος τελικά πεθάνει, παραμένει μέσα στη φουσκάλα που έχει σχηματίσει στο θύμα της· αυτό μπορεί να προξενήσει φλεγμονή και, αν παραμεληθεί, μπορεί να συμβεί μια σοβαρή μόλυνση, τέτανος ή, πράγμα που είναι ακόμη χειρότερο, ακρωτηριασμός του δαχτύλου! Αυτό, ωστόσο, είναι ένα σπάνιο συμβάν, εφόσον η παρουσία του εντόμου σύντομα γίνεται αισθητή και το θύμα που αισθάνεται άσχημα προτιμάει να αντέξει στον πόνο της εξόρυξης ολόκληρης της φουσκάλας, μαζί με το πεθαμένο έντομο.

Από τα σχεδόν ένα εκατομμύριο είδη εντόμων που έχουν ήδη αναγνωριστεί και ονομαστεί από τον άνθρωπο, πόσα γνωρίζετε; Από εκείνα που γνωρίζετε, μπορείτε να εξηγήσετε τα χαρακτηριστικά τους; Η σκέψη τού να ερευνήσει κανείς καλά αυτόν τον τομέα τής γνώσης σε τρομάζει. Αλλά τι συναρπαστική πρόκληση είναι!

Έτσι την επόμενη φορά που θα γυρίσετε μια πέτρα, που θα σκάψετε το έδαφος με μια τσάπα ή που θα ακούσετε ένα θόρυβο στην αύρα, μη θεωρήσετε ότι θα βρείτε κάποιον εχθρό—ρίξτε μια ματιά από πιο κοντά σε έναν πιθανό φίλο. Κάνοντας το αυτό, αναμφίβολα θα βρείτε ομορφιά, σκοπό, ίσως κάποια διασκέδαση και αρκετή σοφία που να δικαιολογεί κάποια έρευνα και στοχασμό.

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Στρατιές από μυρμήγκια πολεμιστές καταναλώνουν καθετί στο δρόμο τους

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Μερικές πεταλούδες είναι μεγάλες σαν πουλιά

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Η Νότιο-Αμερικάνικη κατσαρίδα (πραγματικό μέγεθος)