Ευρύτητα ή Στενότητα Σκέψης—Ποιο Από τα Δυο Έχετε;

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ έχουν δυσκολίες στο να τα πηγαίνουν καλά μεταξύ τους, δε συμφωνείτε; Και παρ’ ότι οι περισσότεροι από μας ευχαριστιόμαστε να νομίζουμε ότι είμαστε ανοιχτόμυαλοι, ας ρωτήσουμε τον εαυτό μας με πλήρη εντιμότητα: Ο στενόμυαλος και ο προκατειλημμένος είναι πάντοτε ο «άλλος»;

Στην πραγματικότητα η διάνοια σας μπορεί να έχει μεγαλύτερη στενότητα απ’ όσο φαντάζεστε. Μήπως κατά καιρούς λέτε: «Δυο πράγματα που ποτέ δε συζητώ είναι η θρησκεία και η πολιτική»; Ή μήπως αρνείστε να φάτε τροφές που δεν έχετε φάει πριν; «Σαλιγκάρια; Ποτέ!» Και πώς αισθάνεστε απέναντι στους παράξενους τρόπους ιατρικής θεραπείας; «Βελονισμός; Καθαρή αγυρτεία!» Ή μήπως «γνωρίζετε»—όπως, για παράδειγμα, «όλοι» γνωρίζουν στη Γερμανία—ότι οι τσιγγάνοι είναι κλέφτες, οι Βορειογερμανοί είναι άκαμπτοι, όλοι οι Βερολινέζοι είναι φωνακλάδες, οι Σουηδοί είναι σπαγκοραμμένοι και οι ξένοι είναι τεμπέληδες; Βέβαια, παρόμοιες ιδέες υπάρχουν παντού—στην πραγματικότητα και στη χώρα σας.

Τι Είναι η Ευρύτητα Σκέψης;

Το ανοιχτό μυαλό είναι ελεύθερο από τα δεσμά της προκατάληψης, η οποία από ένα λεξικό ορίζεται ως εξής: «Μια κρίση ή γνώμη, ευνοϊκή ή δυσμενής, που έχει σχηματιστεί από τα πριν ή χωρίς την πρέπουσα εξέταση· μια διανοητική απόφαση που βασίζεται πάνω σε λόγους ξένους προς τη λογική ή τη δικαιοσύνη· ιδιαίτερα, μια πρόωρη ή ενάντια προδιατεθειμένη γνώμη».

Ένα αναγκαίο μέρος της ζωής μας είναι να παίρνουμε αποφάσεις και να φτάνουμε σε κρίσεις. Αλλά οι αποφάσεις που γίνονται «χωρίς την πρέπουσα εξέταση» ή οι κρίσεις στις οποίες φτάνουμε από «λόγους ξένους προς τη λογική ή τη δικαιοσύνη» είναι αποδείξεις στενότητας σκέψης.

Από την άλλη το να έχει κανείς ευρύτητα σκέψης σημαίνει να είναι επιδεκτικός σε νέες πληροφορίες και ιδέες. Σημαίνει να είναι πρόθυμος να εξετάζει και να αξιοποιεί τις πληροφορίες χωρίς μια προκατειλημμένη διάθεση. Κρατώντας αυτό που είναι αξιόλογο και απορρίπτοντας εκείνο που δεν έχει αξία, μπορούμε να φτάσουμε σε θετικά συμπεράσματα πάνω σε στερεή βάση και παρ’ όλα αυτά να αφήνουμε την διάνοια μας ανοιχτή σε περαιτέρω επανεξέταση στην περίπτωση που στο μέλλον θα εμφανίζονταν πρόσθετες πληροφορίες. Επίσης εκείνος ο οποίος πιστεύει ότι τα έχει μάθει όλα, μπορεί να είναι βέβαιος ότι η στάση του αυτή θα τον εμποδίσει από του να μάθει ποτέ τίποτα περισσότερο.

Γιατί οι Άνθρωποι Έχουν Στενότητα Σκέψης

Η στενότητα σκέψης μπορεί να δείχνει έλλειψη γνώσης. Μπορεί να γνωρίζουμε τόσο λίγα γύρω από ένα θέμα, ή να έχουμε πληροφορίες τόσο διεστραμμένες ή ανεπαρκείς, ώστε τα γεγονότα που μας είναι απαραίτητα, προκειμένου να φτάσουμε σε σωστά συμπεράσματα, να μας λείπουν. Για παράδειγμα, αν ζείτε στη Γερμανία και είστε πολύ βέβαιος ότι όλοι οι Βερολινέζοι είναι φωνακλάδες, αναρωτηθείτε πόσους ακριβώς Βερολινέζους γνωρίζετε. Αρκετούς για να κρίνετε αρκετά εκατομμύρια ανθρώπους με ακρίβεια; Ίσως αν σκεφτείτε προσεκτικότερα να οδηγηθείτε στο συμπέρασμα ότι έχετε συναντήσει περισσότερους φωνακλάδες από το Αμβούργο, τη Φραγκφούρτη ή το Μόναχο παρά από το Βερολίνο.

Η στενότητα σκέψης μπορεί να προδίδει έλλειψη ενδιαφέροντος για κάποιο θέμα ή δισταγμό να εξεταστεί το θέμα αυτό. Πράγματι, θα μπορούσε ακόμη να είναι και σημάδι αβεβαιότητας ή αμφιβολίας. Για παράδειγμα, αν είμαστε ανίκανοι να υπερασπίσουμε τις θρησκευτικές μας απόψεις, πιθανόν να φτάσουμε στο σημείο να καταφερόμαστε όχι με λογικά επιχειρήματα, αλλά με επιτιμήσεις και υπαινιγμούς ενάντια σε άλλους, οι οποίοι αμφισβητούν τις πεποιθήσεις μας. Αυτό προδίδει προκατάληψη και στενότητα σκέψης.

Η στενότητα σκέψης μπορεί επίσης να δείχνει μια ιδιοτελή επιθυμία να διατηρήσουμε ορισμένα πλεονεκτήματα, τα οποία η ευρύτητα σκέψης μπορεί να μας έκανε να τα χάσουμε. Σε μερικές χώρες φυλετικές ομάδες έχουν καταπιεστεί, έτσι ώστε άλλες ομάδες να μπορούν να απολαμβάνουν ορισμένα προνόμια. Απρόθυμες να μοιραστούν τα προνόμια αυτά με άλλους, οι προνομιούχες ομάδες καταφεύγουν στην προκατειλημμένη στάση ότι «εμείς είμαστε καλύτεροι από σας», κλείνοντας τη διάνοια τους σε κάθε απόδειξη για το αντίθετο.

Έχετε αρκετή ευρύτητα σκέψης ώστε να εξετάσετε την πιθανότητα ότι ίσως δεν έχετε ευρύτητα σκέψης; Τα ευρήματα της έρευνας αυτής μπορεί να σας πονέσουν. Ενώ η ευρύτητα σκέψης μπορεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα σας, η στενότητα σκέψης σχεδόν πάντα θα απεργαστεί τη βλάβη σας.