Βερολίνον—Δέκα Χρόνια Αργότερα
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Γερμανία
ΚΑΘΩΣ το αεριωθούμενό μας έγερνε για να μας δώση μια πανοραμική άποψι ενός λαβυρίνθου από φώτα, η Καρίν ακούμπησε το κεφάλι της στο παράθυρο και φώναξε: «Να το· να το Βερολίνο!»
Αρχίσαμε να κατεβαίνωμε και η Καρίν έστρεψε την προσοχή της σε μια μονή σειρά λαμπρών προβολέων, που διέσχιζε σαν φίδι τη μητρόπολι. «Αυτό θα είναι το τείχος!» Δεν προσπάθησε να κρύψη τη συγκίνησί της.
Το αεροπλάνο κόντευε ν’ αγγίξη το έδαφος στο Κεντρικό Αεροδρόμιο Τέμπελχοφ, το μόνο Ευρωπαϊκό αεροδρόμιο που βρίσκεται στο μέσον μιας πόλεως. Κι εγώ επίσης ήμουν συγκινημένος. Αυτή ήταν η πρώτη μου επίσκεψις σ’ αυτή τη διηρημένη πόλι, που υπήρξε αντικείμενον επικεφαλίδων στις εφημερίδες για περισσότερο από εικοσιπέντε χρόνια. Και η Καρίν συνέκρινε το σημερινό Βερολίνο μ’ αυτό που εγνώριζε πριν από δέκα χρόνια.
Τέσσερες Τομείς—Τέσσερα Αεροδρόμια
«Δεν έχει αλλάξει και πολύ,» εξήγησε η Καρίν, καθώς φθάσαμε στο αεροδρόμιο, «και να! Εκεί περιμέναμε να μας φωνάξουν τα ονόματά μας.»
Προ δέκα ετών η Καρίν ήταν μια από το ενάμισυ εκατομμύριο πρόσφυγες που κατέφυγαν από την Ανατολική Γερμανία στο Δυτικό Βερολίνο. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς μετεφέρθησαν ακολούθως σε κατάλληλα μέρη της Δυτικής Γερμανίας.
Το Τέμπελχοφ, το πιο πολυάσχολο αεροδρόμιο του Βερολίνου, εξυπηρετεί την παλινδρομική υπηρεσία μέσω των τριών διαδρόμων απογειώσεως πλάτους 20 μιλίων βορειοδυτικά προς το Αμβούργο, δυτικά προς το Αννόβερο και νοτιοδυτικά προς τη Φραγκφούρτη.
Το αεροδρόμιο Τέγκελ, που βρίσκεται στον Γαλλικό τομέα στα βόρεια της πόλεως, κατεσκευάσθη σε ενενήντα δύο μέρες στη διάρκεια του Αποκλεισμού του Βερολίνου. Βρίσκεται σε μια τοποθεσία που αρχικά χρησιμοποιήθηκε από τον Βέρνερ φον Μπράουν για τα πρώτα πειράματα πυραύλων. Τελευταία το Τέγκελ διευρύνθη και είναι σε θέσι να εξυπηρετήση διεθνή ταξίδια, καθώς και ταξίδια διακοπών που φέρνουν τους Βερολινέζους στον ηλιόλουστο νότο.
Το αεροδρόμιο Γκάτοου στον Βρεττανικό τομέα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για στρατιωτικούς σκοπούς. Στον Ρωσικό τομέα, το Σένεφελντ προσφέρει πτήσεις στην Ανατολική Ευρώπη και στα Ασιατικά κέντρα, προσφέροντας γενικά χαμηλότερες τιμές από τις Ευρωπαϊκές αεροπορικές γραμμές.
«Πάμε έξω να δούμε το Μνημείο της Αερογέφυρας» επρότεινε η Καρίν. Είναι ένα μεγάλο πέτρινο μνημείο μπροστά από το Αεροδρόμιο. Ανηγέρθη στις 12 Μαΐου 1959, εις μνήμην των εβδομήντα οκτώ ατόμων που έχασαν τη ζωή των στη διάρκεια του Αποκλεισμού του Βερολίνου από τις 24 Ιουνίου 1948 έως στις 12 Μαΐου 1949. Στη διάρκεια αυτών των ένδεκα μηνών περισσότερες από 200.000 πτήσεις μετέφεραν πλέον των δύο εκατομμυρίων τόννων τροφίμων, άνθρακος και άλλων χρειωδών στους Δυτικούς Βερολινέζους. Την 300ή ημέρα του αποκλεισμού, έγιναν τουλάχιστον 927 απογειώσεις και προσγειώσεις.
Η Καρίν, που ήλθε από μια μικρή πόλι λίγο έξω από το Βερολίνο, θυμήθηκε: «Τον καιρό εκείνο, δεν υπήρχαν αρκετά τρόφιμα πουθενά, είτε μέσα είτε έξω από το Βερολίνο.» Τι αντίθεσι παρατηρούσαμε τώρα καθώς καθόμαστε σ’ ένα καφενείο στο πεζοδρόμιο για ένα πρόχειρο βραδυνό φαγητό, ενώ σχεδιάζαμε την περιοδεία μας στην πόλι την επομένη μέρα!
Μια Μοναδική Πολιτική Ιστορία
Ο θερμός πρωινός ήλιος μάς καλωσώρισε στη φημισμένη λεωφόρο, «Στράσσε ντες 17 Γιούνι (Οδός 17ης Ιουνίου). «Θυμάμαι την 17η Ιουνίου 1953, σαν να ήταν χθες,» ανεπόλησε η Καρίν. «Ήμαστε σε μια σχολική εκδρομή όταν εκηρύχθη ο στρατιωτικός νόμος στην Ανατολική Γερμανία λόγω των εξεγέρσεων σε πολλές πόλεις, και ειδικά ακριβώς εδώ που στεκόμαστε.» Η οδός μετωνομάσθηκε για να θυμίζη εκείνη την εκδήλωσι της δυσαρέσκειας του λαού.
Σ’ αυτή την περιοχή που είναι σαν κήπος και είναι γνωστή ως Τίηρνκαρτεν (Ζωολογικός Κήπος) υπάρχουν αρκετά τουριστικά αξιοθέατα που απεικονίζουν τις διάφορες πολιτικές «ενδυμασίες» που φόρεσε το Βερολίνο τον τελευταίο αιώνα. Φαίνεται ότι άλλαζαν τόσο συχνά όσο και η μόδα.
Η Στήλη της θεάς Νίκης, ύψους 220 ποδών στο μέσον της Λεωφόρου, υπενθυμίζει τη νίκη επί των Γάλλων το 1871 και την εποχή των κάιζερ.
Εκεί πλησίον είναι το ανοικοδομηθέν Ράιχσταγκ, το κτίριον που εχρησίμευσε ως έδρα του κοινοβουλίου όχι μόνο στη διάρκεια της μοναρχίας αλλά και στη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Το 1933 οι Ναζισταί έκαψαν το κτίριο, κατηγορώντας τους Κομμουνιστάς ότι του έβαλαν φωτιά. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Χίτλερ κατώρθωσε να ψηφισθή ένας νόμος για την εξάλειψι των ατομικών δικαιωμάτων.
Το Ρωσικό μνημείο, που απεικονίζει ογκώδη άρματα μάχης και ένα τεράστιο άγαλμα στρατιώτου και που ακόμη φρουρείται από Σοβιετικές φρουρές, τονίζει ποιος στρατός κατέλαβε πράγματι το Βερολίνο το 1945.
Όσο για το διεθνές σύμβολο του Βερολίνου, την Πύλη του Μαγδεμβούργου, είναι αποκομμένη από την παρούσα πολιτική πραγματικότητα. Βρίσκεται ακριβώς μέσα στο Ανατολικό Βερολίνο. Πριν κτίσουν το τείχος οι Κομμουνισταί, η Πύλη του Μαγδεμβούργου ήταν το κύριο πέρασμα για την κυκλοφορία μεταξύ ανατολής-δύσεως.
Όλες αυτές οι διάφορες μορφές κυβερνήσεως, από τη μοναρχία των κάιζερ, τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης και το Τρίτο Ράιχ του Χίτλερ ως τη σημερινή κατάστασι μιας διηρημένης πόλεως σε μια διηρημένη χώρα σ’ ένα διηρημένο κόσμο, έχουν επιδείξει ένα κοινόν παρονομαστή: έχουν αποδειχθή όλα μη ικανοποιητικά.
«Όταν ήμαστε ακόμα εδώ,» είπε η Καρίν, «η πόλις ήταν διηρημένη στους τέσσερες τομείς, άλλα δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα να πας απ’ τον ένα στον άλλο, συχνά χωρίς ούτε ένα έλεγχο των ταυτοτήτων. Ακόμα και ο υπόγειος σιδηρόδρομος και ο εναέριος σιδηρόδρομος διήρχοντο μεταξύ των τομέων. Ιδού πώς οι άνθρωποι δραπέτευαν από το Κομμουνιστικό καθεστώς: ήρχοντο από την Ανατολική Γερμανία στον Ανατολικό τομέα του Βερολίνου, πήγαιναν με τα πόδια ή με αυτοκίνητο σ’ έναν από τους συμμαχικούς τομείς και τότε κατεγράφοντο στο στρατόπεδο Προσφύγων Μαφίενφελντε. Έπειτα μετεφέροντο σ’ άλλο στρατόπεδο ή σχολείο και τελικά απεστέλλοντο έξω.
Στις 13 Αυγούστου 1961, την Κυριακή το πρωί η αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας τοποθέτησε έναν φράκτη από αγκαθωτό σύρμα για να συγκρατήση την αυξανόμενη πλημμύρα των προσφύγων. Οι διαρροές προσφύγων που ακολούθησαν σταμάτησαν βαθμιαίως με την ανέγερσι ενός τείχους με κυβόλιθους από μπετόν, ύψους δέκα ως δώδεκα ποδών και μ’ ένα σύστημα από φρουρούς, πύργους, μανδρόσκυλο, φύλακες και νάρκες. Περίπου 60.000 από το Ανατολικό Βερολίνο και την Ανατολική Γερμανία αποκλείσθηκαν επίσης από τους τόπους εργασίας των στους τρεις Δυτικούς τομείς.
Σήμερα το τείχος του Βερολίνου ελίσσεται περίπου τριάντα μίλια διά μέσου της πόλεως και συμπληρώνεται από φράχτες και τοίχους που εκτείνονται σε εβδομήντα δύο περίπου μίλια στα σύνορα της Ανατολικής Γερμανίας. Υπάρχουν επτά περάσματα στο Ανατολικό Βερολίνο και το πιο φημισμένο απ’ αυτά είναι το Τσέκποϊντ Τσάρλυ για τους ξένους. Δυο άλλα περάσματα προορίζονται για τους Δυτικογερμανούς, και υπάρχουν τέσσερα επιπρόσθετα για τους Δυτικοβερολινέζους που κατέχουν ειδικές άδειες. Κατά μήκος των συνόρων υπάρχουν περάσματα που οδηγούν σε τρεις εθνικούς δρόμους που ακολουθούν περίπου τους διαδρόμους του αεροδρομίου προς την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, που βρίσκεται 106 μίλια από το Βερολίνο.
Από τα Ερείπια και τους Πρόσφυγες στη Σημερινή Ευημερία
«Ας πάμε στο στρατόπεδο προσφύγων που είχαμε καταλύσει,» ήταν η επόμενη ιδέα της Καρίν. «Πρέπει να είναι κάπου κατά μήκος του τείχους· θυμάμαι πόσο ανησυχούσε η μητέρα μου μήπως ο αδελφός μου περιπλανηθή κατά λάθος στον Ανατολικό τομέα.»
Η Καρίν ανεγνώρισε αμέσως το τεράστιο εργοστάσιο στην οδόν Φλόττεν, αλλά εξεπλάγη όταν έμαθε ποιοι κατοικούσαν τώρα σ’ αυτό. Το κτίριο αυτό χρησιμοποιείται τώρα για να στεγάζη τους ξένους που ήρθαν στο Βερολίνο για να βρουν εργασία. Η παρουσία τόσο πολλών Τούρκων, Ελλήνων, Γιουγκοσλάβων και Ιταλών υπογραμμίζει την τρέχουσα οικονομία του Βερολίνου και της Γερμανίας η οποία την τελευταία δεκαετία ανήλθε στα ύψη. Η Καρίν εσχολίασε: «Και να σκεφθής ότι η Γερμανία υποτίθεται ότι έχασε τον πόλεμο.»
Δεν βρήκαμε πολλές από τα «ογδόντα εκατομμύρια κυβικά μέτρα πέτρες» στις οποίες αναφέρονται οι Γερμανοί ιστορικοί όταν μιλούν για το μεταπολεμικό Βερολίνο. Πράγματι, τα πιο φημισμένα ερείπια βρίσκονται στον κύριο δρόμο του Βερολίνου. Ο Αναμνηστικός ναός του Κάιζερ Γουλιέλμου παρουσιάζει σύγχρονα κτίρια από μπλε γυαλί και βρίσκεται δίπλα στα βομβαρδισμένα ερείπια του παλαιού πύργου, που διατηρούνται σαν μια θλιβερή ανάμνησις του πολέμου.
Απέναντι από τον ναό βρίσκεται το Ευρωπαϊκό Κέντρο, που είναι μόνο του μια πόλις, με βιτρίνες που ξεπερνούν σε μάκρος το ένα μίλι και όπου βλέπει κανείς οτιδήποτε από μια Αγγλική ταβέρνα έως μια υπαίθρια τεχνητή αίθουσα παγοδρομίας που είναι ανοιχτή σ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Η πιο φημισμένη οδός του Βερολίνου, η Κουρφύρστενταμ, που οδηγεί έξω από την πόλι, παρουσιάζει μια σειρά υπαιθρίων και θερμαινόμενων καφενείων στο πεζοδρόμιο, ανακατωμένων με βιτρίνες που προσφέρουν είδη πολυτελείας κάθε είδους. Τα πολλά νάιτ-κλαμπς, τα μπαρ και τα μέρη τουριστικού ενδιαφέροντος αποδεικνύουν την υπάρχουσα ευημερία των ανθρώπων ενώ συγχρόνως προδίδουν και την αγάπη τους για τις απολαύσεις.
«Αλλά μην αφήνετε να σας ξεγελάση αυτό το εξωτερικό λούστρο,» προειδοποίησε η Καρίν. «Ας δούμε αν έκαναν τίποτα για να βελτιώσουν τα οικήματα πίσω απ’ αυτά τα καταστήματα.» Αυτό ήταν ένα μέρος του Βερολίνου που δεν είχε αλλάξει τα τελευταία δέκα χρόνια.
Στέγασις του Πληθυσμού
Σ’ αυτή την περιοδεία του Βερολίνου, η Καρίν μού έμαθε λίγη από την ιστορία της πόλεως. Στις 22 Απριλίου 1930 απεφασίσθη να ενώσουν επτά πόλεις, πενήντα εννέα αγροτικές κοινότητες και είκοσι επτά ιδιόκτητα κτήματα σ’ ένα νέο δήμο του Βερολίνου.» Αυτό φυσικά παρήγαγε μεγάλη ποικιλία. Πριν απ’ τον πόλεμο, το Βερολίνο είχε αυξηθή σε πληθυσμό τεσσεράμισυ εκατομμυρίων. Ήσαν διεσπαρμένοι σε περισσότερα από 340 τετραγωνικά μίλια που θα μπορούσαν άνετα να περιλάβουν μαζί το Μόναχο, τη Στουττγάρδη και τη Φραγκφούρτη.
Σήμερα το Δυτικό Βερολίνο έχει ένα πληθυσμό 2.250.000 σε λίγο περισσότερη από τη μισή αρχική περιοχή, όπου συνωστίζονται περισσότεροι από 12.000 άνθρωποι σε κάθε τετραγωνικό μίλι, σε σύγκρισι με 600 για κάθε τετραγωνικό μίλι στη Δυτική Γερμανία.
Η στέγασις στο Βερολίνο ποικίλλει. Οι παλαιότερες περιοχές, όπως το Γουέντινγκ, είναι γεμάτες σπίτια με πέντε παλαιά διαμερίσματα, το ένα πίσω από το άλλο πίσω από το δρόμο με μια μικρή αυλή μεταξύ τους. Οι ευρύχωρες επαύλεις του Ζέλεντορφ, που απλώνονται στα δάση κατά μήκος του ποταμού Χάβελ, προσφέρουν μια ευχάριστη αντίθεσι. Ακολουθώντας τον ποταμό προς βορράν, αυτοί οι πύργοι μικραίνουν και γίνονται μικρά καλυβόσπιτα, όπως αυτά στο Λάιλιγκενζεε, χωμένα ανάμεσα στη λίμνη Τάγκελ και τον Χάβελ ποταμό.
Εφόσον η μόνη κατεύθυνσις που μπορεί να επεκταθή το Βερολίνο είναι προς τα ύψη, έχουν προταθή τεράστια στεγαστικά σχέδια. Το πιο φημισμένο είναι το Μέρκισες Φίρτελ, που «σχεδιάσθηκε να στεγάση τελικά περισσότερα από 50.000 άτομα. Ανετέθη σε είκοσι περίπου αρχιτέκτονες από διάφορες χώρες να σχεδιάσουν αυτό το σχέδιο. Το αποτέλεσμα: σχεδόν είκοσι μίλια νέων δρόμων πλαισιωμένων από πολύ ασυνήθιστες, βαμμένες με ζωηρά χρώματα πολυκατοικίες με τρεις έως δεκαοκτώ ορόφους η καθεμιά, με αγορά, σχολεία και γήπεδα αναψυχής.
Αλλά το Δυτικό Βερολίνο δεν είναι όλο σπίτια και καταστήματα. Σχεδόν τα 17 τοις εκατό της περιοχής είναι δάση, 7 τοις εκατό πάρκα, άλλα 17 τοις εκατό έχουν διατεθή για διάφορα είδη καλλιέργειας. Η Καρίν κι εγώ κάναμε μάλιστα ιππασία και είδαμε πού πηγαίνουν για σκι οι Βερολινέζοι τον χειμώνα.
Αλλαγές στις Μεταφορές
«Τι θα λέγατε για ένα περίπατο με πλοίο;» πρότεινε η Καρίν. «Συχνά συνηθίζαμε να παίρνουμε το φέρρυ-μποτ για να έλθωμε στο Βερολίνο.»
Οι τέσσερες λίμνες του Δυτικού Βερολίνου συγκοινωνούν με τους ποταμούς Χάβελ και Σπρέε και μ’ έναν αριθμό καναλιών για να προσφέρουν στα πλοία πάνω από εικοσιένα μίλια υδατίνων δρόμων. Τα ιδιωτικά πλοιάρια έχουν γίνει τόσο δημοφιλή στο Βερολίνο, ώστε μερικά άτομα ισχυρίσθηκαν ότι μπορεί κανείς να διασχίση τον ποταμό Χάβελ πηγαίνοντας από πλοιάριο σε πλοιάριο.
Το Βερολίνο προσφέρει ένα θαυμάσιο δίκτυο δημοσίων μεταφορών, που περιλαμβάνει μετρό, εναέριο ηλεκτρικό σιδηρόδρομο και λεωφορείο. Τα τραμ έχουν εξαφανισθή από τους δρόμους του Δυτικού Βερολίνου ενώ παίζουν ακόμη σημαίνοντα ρόλο στον Ανατολικό τομέα της πόλεως. Τα εξήντα μίλια των υπογείων σιδηροδρομικών γραμμών, που τώρα χρησιμοποιούνται στον Δυτικό τομέα, μεταφέρουν κατά μέσον όρο 600.000 άτομα την ημέρα διά μέσου της πόλεως με εισιτήριο 40 πφέννιγκς (περίπου δέκα σεντς). Δυο απ’ αυτές τις γραμμές περνούν από τον Ανατολικό τομέα, αλλά όλοι οι Ανατολικοί σταθμοί κατά μήκος της διαδρομής είναι κλειστοί εκτός από ένα που ελέγχεται και χρησιμεύει ως σημείον εισόδου στον Σοβιετικό τομέα. Ο εναέριος σιδηρόδρομος που τον διευθύνουν οι Σοβιετικοί ακόμη και στους Δυτικούς τομείς, συμπληρώνει τις υπόγειες γραμμές στους απομακρυσμένους τομείς της πόλεως.
Κάναμε επίσης μια περιοδεία σε μερικά από τα μουσεία του Βερολίνου και τους αρχαίους πύργους του. Και τα 13.500 ζώα του μεγαλυτέρου ζωολογικού κήπου της Ευρώπης μάς δέχθηκαν εγκάρδια, ενώ οι σιωπηλοί κάτοικοι του μεγαλυτέρου ενυδρείου της ηπείρου φάνηκε σαν να μη μας πρόσεξαν διόλου. Η περιοδεία μας συμπληρώθηκε από μια πανοραματική άποψι της πόλεως από τον ραδιοφωνικό πύργο ύψους 500 ποδών. Καθώς η Καρίν ατένιζε από τον πύργο τηλεοράσεως τον Ανατολικό τομέα, αναρωτιόταν ποιος τάχα να την κύτταζε από κει.
Η Δυτική Γερμανία διοχετεύει χρήμα στους Συμμαχικούς τομείς του Βερολίνου για να τονίση τον ισχυρισμό της, ότι το Δυτικό Βερολίνο είναι το ενδέκατο κράτος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας. Εν τω μεταξύ οι Κομμουνισταί ισχυρίζονται ότι το Δυτικό Βερολίνο είναι μια ανεξάρτητη πολιτική μονάδα, ενώ τιτλοφορούν το Ανατολικό Βερολίνο ως την πρωτεύουσα της Γερμανικής Δημοκρατίας. Οι τετραμερείς συναντήσεις φαίνεται ότι συνεχίζονται χωρίς τέλος και οποτεδήποτε κάποιο σημαντικό θέμα στην Ευρώπη εξετάζεται περιλαμβάνεται συνήθως και το «Πρόβλημα του Βερολίνου.» Είναι ένα πρόβλημα για το οποίο τα έθνη δεν βρήκαν αμοιβαίως παραδεκτή λύσι.
Πολύ γρήγορα βρεθήκαμε πάλι στο αεροπλάνο μας φεύγοντας από το Βερολίνο. Είχαμε όμως δει πολλά πράγματα για να συζητήσωμε. Στα μάτια της Καρίν τα δέκα χρόνια είχαν πραγματικά φέρει πολλές αλλαγές και για μένα ήταν ενδιαφέρον ν’ ακούω τις συγκρίσεις της μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος.