Τεχνολογία—Πώς μας Επηρεάζει

ΣΤΟ παραμύθι του Γκαίτε Ο Παραγιός του Μάγου, που έγινε δημοφιλές από τη μουσική του Πωλ Ντυκά και από το κινηματογραφικό έργο Φαντασία, του Γουώλτ Ντίζνεϋ, ο παραγιός έχει την ιδέα να χρησιμοποιήσει την απόκοσμη δύναμη του αφέντη του ώστε να ελαφρύνει το δικό του έργο. Έβαλε μια σκούπα να εργαστεί και να μεταφέρει νερό αντί γι’ αυτόν. Μη γνωρίζοντας πώς να την ελέγξει, σύντομα ανακάλυψε ότι ο υπάκουος, αλλά άμυαλος δούλος του μετέφερε τόσο πολύ νερό μέσα στο σπίτι ώστε έγινε πλημμύρα. Η ιστορία, βέβαια, είχε ευτυχισμένο τέλος—ο αφέντης έφτασε εγκαίρως για να σώσει την κατάσταση.

Σαν τη σκούπα του παραγιού, η τεχνολογία είναι κατά βάση ένα ισχυρό μέσο. Μπορεί να τεθεί σε χρήση για να κάνει την εργασία μας ευκολότερη, πιο αποτελεσματική, και ίσως ακόμη και πιο ευχάριστη. Αλλά όταν δεν ελέγχεται σωστά ή όταν γίνεται κακή χρήση σ’ αυτήν μπορεί και αυτή, επίσης, να γίνει μια δύναμη με καταστροφικές, ακόμη και θανάσιμες συνέπειες.

Ένα πρωταρχικό παράδειγμα της δήλωσης αυτής είναι το αυτοκίνητο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το αυτοκίνητο έχει φέρει πολλές προόδους και ωφέλειες στην κοινωνία γενικά. Ωστόσο, ποιος μπορεί να αρνηθεί τις επιβλαβείς παρενέργειες, όπως είναι η ατμοσφαιρική και η ηχητική ρύπανση, και οι θάνατοι και οι τραυματισμοί που οφείλονται στα ατυχήματα και στο απρόσεκτο οδήγημα; Η τεχνολογική αυτή καινοτομία στην καλύτερη περίπτωση είναι μια αμφίβολη ευλογία.

Όμως οι επιδράσεις της τεχνολογίας προχωρούν πολύ πιο πέρα απ’ ό,τι σ’ αυτόν τον τομέα. Η τεχνολογία έχει γίνει τόσο διεισδυτική στο σύγχρονο κόσμο μας, ώστε δεν αλλάζει μόνο τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε και ζούμε, αλλά επίσης και τις αξίες μας, την άποψή μας για τον εαυτό μας και για την κοινωνία στο σύνολό της. Δημιουργείται το ερώτημα: Έχουμε χρησιμοποιήσει την τεχνολογία συνετά προς ωφέλειά μας, ή μήπως η τεχνολογία έχει κυριαρχήσει στον τρόπο της ζωής μας προς βλάβη μας;

Αναμφίβολα, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σήμερα έχουν ωφεληθεί από την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Στα αναπτυγμένα και στα αναπτυσσόμενα έθνη εξίσου, η τεχνολογία έχει φέρει αναρίθμητες υλικές ωφέλειες σχεδόν σε κάθε άποψη της ζωής. Πρώτα απ’ όλα, η χρήση των μηχανών, των λιπασμάτων, των εντομοκτόνων, και οι βελτιωμένοι σπόροι έχουν αυξήσει την παροχή τροφίμων και διατροφής για το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι πρόοδοι στην ιατρική επιστήμη έχουν καταλήξει σε καλύτερη υγεία και σε μακρύτερο χρονικό διάστημα ζωής για πολλούς. Το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο, μαζί με τις βελτιώσεις στον τομέα της ηλεκτρονικής, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, και των δορυφόρων, έχουν καταστήσει δυνατό το ταξίδι των ανθρώπων και την επικοινωνία τους με άλλους σε όλο τον κόσμο με σχετική ευκολία. Σε πιο προσωπικό επίπεδο, η τεχνολογία έχει εξαλείψει πολύ μέρος από βαριά ή μονότονη εργασία και κόπο τόσο στον τόπο εργασίας όσο και στο σπίτι.

Παρ’ ότι σε μερικούς ανθρώπους στις τεχνολογικά προηγμένες χώρες αρέσει να μιλούν περήφανα για τις ‘καλές παλιές μέρες’, ελάχιστοι είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τον τεράστιο αριθμό των συσκευών που αποταμιεύουν χρόνο και κόπο, οι οποίες έχουν καταντήσει να θεωρούνται σαν κάτι το δεδομένο ή έχουν γίνει κάτι το συνηθισμένο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η τεχνολογία έχει πράγματι γίνει ένας χρήσιμος δούλος, καθιστώντας δυνατό, όπως τοποθέτησε το θέμα ένας παρατηρητής, να ζει ο συνηθισμένος άνθρωπος σήμερα «με τέτοιο τρόπο που δεν μπορούσε να ζει ο βασιλιάς των παλιών καιρών».

Η εικόνα, ωστόσο, δεν είναι γενικά λαμπερή. «Παρά το γεγονός ότι η μαζική ένταξη της τεχνολογίας στην κοινωνία στη διάρκεια των περασμένων λίγων δεκαετιών έχει φέρει τρομερές ωφέλειες», έγραψε ο Κόλλιν Νόρμαν, ερευνητής του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Παρατήρησης, «υπάρχουν επισωρευόμενες αποδείξεις ότι μερικές τεχνολογικές πρόοδοι πιθανόν επιδεινώνουν, αντί να επιλύουν, πολλά επείγοντα κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά προβλήματα».

Αναλογιστείτε, πρώτ’ απ’ όλα, την επίδραση της τεχνολογίας πάνω στο περιβάλλον. Αποκαλώντας την «ήσυχη κρίση», ο τέως Υπουργός των Εσωτερικών των ΗΠΑ Στιούαρτ Ούντολ περιέγραψε ως εξής την κατάσταση των Ηνωμένων Πολιτειών:

«Αυτό το έθνος ηγείται του κόσμου στον πλούτο και στη δύναμη, αλλά επίσης ηγείται και στην υποβάθμιση της φυσικής κατοικίας του ανθρώπου. Έχουμε τα περισσότερα αυτοκίνητα και τα χειρότερα νεκροταφεία αυτοκινήτων. Είμαστε ο πιο κινητικός λαός της γης και υπομένουμε τη χειρότερη συμφόρηση οδικής κυκλοφορίας. Παράγουμε την περισσότερη ενέργεια και έχουμε τον πιο μολυσμένο αέρα. Τα εργοστάσιά μας παράγουν περισσότερα προϊόντα και οι ποταμοί μας μεταφέρουν τα πιο βαριά φορτία μόλυνσης. Έχουμε τα περισσότερα αγαθά προς πώληση και τις πιο άσχημες αφίσες για να διαφημίσουμε την αξία τους».

Έτσι, λοιπόν, αξιωματούχοι και κοινό αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη τους το βαρύ τίμημα που πληρώνουμε για τη γρήγορη τεχνολογική πρόοδο την οποία υιοθετούμε τόσο πρόθυμα. Οι κυβερνήσεις, ωστόσο, θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν την περαιτέρω επιδείνωση του περιβάλλοντος απλά με το να αναλάβουν δράση ενάντια στους ρυπαντές, αν ήθελαν. Όμως οι βιομηχανίες και οι επιχειρήσεις είναι εκείνες που παράγουν εργασιακή απασχόληση στους ανθρώπους, ευημερία στις κοινότητες, και προσόδους στην κυβέρνηση. Ιδιαίτερα αυτό αληθεύει στα αναπτυσσόμενα έθνη. Έτσι, όπως υποστηρίζεται, τα υλικά οφέλη που δημιουργούνται από την τεχνολογία ξεπερνούν το τίμημα που καταβάλλεται για τον καθαρό αέρα, το νερό και το χώμα.

Μία άλλη υπεράσπιση της τεχνολογίας είναι ότι αργά ή γρήγορα θα φτάσει στις λύσεις για τη φροντίδα των προβλημάτων. Η αλήθεια στο θέμα αυτό είναι ότι ήδη υπάρχουν οι τεχνολογικές γνώσεις για να σταματήσουν ή ακόμη και για να αντιστραφούν οι περισσότερες από τις βλάβες που γίνονται. Αλλά το να γίνει η εργασία αυτή θα κοστίσει χρήματα, και θα κοστίσει πολλά χρήματα. Για παράδειγμα, απλά για να καθαριστούν οι 786 χώροι όπου έχουν πεταχτεί δηλητηριώδη απόβλητα, τόποι που χαρακτηρίστηκαν από την κυβέρνηση των ΗΠΑ σαν επιβλαβείς, θα απαιτούνταν μια επένδυση 7,5 ως 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων—ένα ποσό που κανείς δεν είναι πρόθυμος να καταβάλει.

Η επίδραση της τεχνολογίας πάνω στην εργασία και στην εργασιακή απασχόληση είναι ένα αμφισβητούμενο θέμα εξαρχής. Πάντα υπήρχε ο φόβος ότι οι νέες μηχανές θα έβγαζαν ανθρώπους από τον τόπο της εργασίας τους. Νωρίς στη Βιομηχανική Επανάσταση, οι εργάτες των υφαντουργείων στο Νότινγχαμ της Αγγλίας διαισθάνθηκαν ότι απειλούνταν τόσο πολύ ώστε, οδηγούμενοι από κάποιον Νεντ Λουντ, κατέστρεψαν εκατοντάδες από αυτές τις νεοεισαγμένες μηχανές στις διαβόητες εξεγέρσεις των Λουδιτών του 1811-12.

Η επιτυχία της Βιομηχανικής Επανάστασης κάνει όλες αυτές τις πράξεις να φαίνονται γελοίες σήμερα. Ωστόσο, η εισαγωγή της αυτοματοποίησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των ρομπότ στα γραφεία και στα εργοστάσια είναι αναζωπυρωμένοι φόβοι σε ορισμένους κύκλους. Μερικοί, ωστόσο, διώχνουν τους φόβους αυτούς υποδεικνύοντας ότι η τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών γεννάει τις δικές της εργασίες—εργασίες υψηλής τεχνολογίας όπως είναι οι χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι σχεδιαστές, οι προγραμματιστές, και άλλοι—που θα απορροφήσουν τους εργάτες που φεύγουν από τις θέσεις τους αφού εκπαιδευτούν και μετά. Όμως άλλοι, επισείοντας τις παγκόσμιες στατιστικές με την υψηλή ανεργία, υποστηρίζουν ότι η υψηλή τεχνολογία δεν ανταποκρίθηκε στις υποσχέσεις της σε αυτόν τον τομέα.

Πρόσφατες έρευνες στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ δείχνουν ότι «όχι μόνο οι τεχνολογικές καινοτομίες θα βγάλουν από την εργασία τους ανθρώπους, αλλά η ίδια η βιομηχανία θα απασχολεί συγκριτικά λίγους ανθρώπους». Οι ερευνητές υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι συχνά εντυπωσιάζονται όταν ακούνε σχετικά με τα πολλά νέα επαγγέλματα που διανοίγει η βιομηχανία των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αλλά, στην πραγματικότητα, τα επαγγέλματα αυτά είναι μόνο ένα πολύ μικρό κλάσμα της γενικής αγοράς εργασίας. Για παράδειγμα, το Γραφείο Εργασιακής Στατιστικής υπολογίζει ότι περίπου 600.000 εργασίες υψηλής τεχνολογίας δημιουργήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1972 ως το 1982. Ωστόσο, αυτές συναπαρτίζουν περίπου μόνο το 5 τοις εκατό της συνολικής εργασιακής ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της περιόδου εκείνης. Με άλλα λόγια κατά μέσο όρο, μόνο ένα άτομο στα 20 από εκείνους που προσφέρονται για εργασία απορροφήθηκε από τις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας.

Αν η ικανότητα της τεχνολογίας να παράγει νέες εργασίες είναι απογοητευτική, μερικοί πιστεύουν ότι η αποτυχία της να εξυψώσει τη φύση της εργασίας όπως αναμενόταν είναι ακόμη πιο απογοητευτική. Οι περισσότεροι άνθρωποι οραματίζονται ένα βαθμό επιτήδευσης με τα επαγγέλματα υψηλής τεχνολογίας. Αλλά ένας εμπειρογνώμονας στην εργασία παρατήρησε ότι, ενώ μερικά τέτοια επαγγέλματα «διευρύνουν το πνεύμα και κάνουν τον εγκέφαλο να λειτουργεί πιο πολύ», τα περισσότερα «ελαττώνουν αφάνταστα την ανάπτυξη της διάνοιας και τη ρίχνουν σε κατάσταση νωθρότητας». Αντί να απομακρύνουν την κοπιαστική εργασία, τα περισσότερα επαγγέλματα στη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας είναι επαναληπτικά, απαιτούν υψηλό βαθμό επιτήρησης, και μικρή τεχνολογική δεξιότητα. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά επαγγέλματα που αντικαθιστούν, πολλά από αυτά αποδίδουν επίσης μισθό κάτω από το μέσο όρο.

Από όλα τα πράγματα που λέγεται ότι έχει κάνει η τεχνολογία, αυτό που έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι ίσως εκείνο που έχει κάνει σ’ εμάς σαν ανθρώπους. Ένα κοινό παράπονο είναι ότι η τεχνική μαζικής παραγωγής και η ηλεκτρονική αυτοματοποίηση τείνουν να μειώνουν την αξία της προσωπικότητας, της κρίσης, και της πείρας του εργάτη. Η άποψη αυτή εκφράστηκε από τον Κάρεν Νουσμπάουμ, διευθυντή ενός εργατικού συνδέσμου, ο οποίος υποστηρίζει ότι για χάρη της επάρκειας «οι εργασίες γίνονται εργασίες ελέγχου και άκρως εξειδικευμένες, πράγμα που σημαίνει ότι οι εργάτες κάνουν ολοένα και μικρότερα κλάσματα του όλου έργου. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούνται σαν επεκτάσεις της μηχανής. Αυτό είναι εξαθλιωτικό για τον άνθρωπο».

Αυτό που προκύπτει είναι ένα αίσθημα αλλοτρίωσης, δηλαδή έλλειψης της αίσθησης του σκοπού και του επιτεύγματος. Οι περισσότεροι άνθρωποι το βρίσκουν δύσκολο να αναπτύξουν οποιοδήποτε πραγματικό ενδιαφέρον για την εργασία τους όταν εργάζονται, τη μια μέρα μετά την άλλη, σε μεγάλες επιχειρήσεις, κάνοντας επαναληπτικά την ίδια εργασία. Σπάνια βλέπουν το τελικό προϊόν της εργασίας τους και, δεν έχουν καμιά συμμετοχή στα κέρδη, εκτός όταν παίρνουν το μισθό τους. Αυτό, κατά την άποψη του Μάρραιη Τούροφ, καθηγητή του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Νέας Υερσέης, θα παραγάγει «μια γενιά απασχολούμενων οι οποίοι δεν έχουν καμιά αφοσίωση απέναντι στην εταιρία και οι οποίοι, γενικά, είναι απαθείς».

Ακόμη και εκείνοι που δεν εργάζονται σε τεχνολογικό περιβάλλον δεν είναι απελευθερωμένοι από τις επιρροές του. Σε πολλούς τομείς, η τεχνολογία έχει διεισδύσει τόσο πολύ στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου—συσκευές, μεταφορές, διασκέδαση, και λοιπά—ώστε πολλοί πιθανόν θα το βρουν δύσκολο να επιζήσουν σε μια τεχνολογικά λιγότερο αναπτυγμένη κοινωνία. Πράγματι, ο Ζακ Ελλίλ, στο βιβλίο του Η Τεχνική, παρατήρησε ότι «η σύγχρονη κατάσταση της διάνοιας του ανθρώπου κυριαρχείται απολύτως από τις τεχνικές αξίες και οι στόχοι του εκπροσωπούνται μόνο από την πρόοδο και την ευτυχία εκείνη που επιτυγχάνεται μέσω της τεχνικής». Κατά την άποψη του Καθηγητή Κλαρκ, τον οποίο παραθέσαμε προηγουμένως, επειδή «βιαζόμαστε να αγκαλιάσουμε την τεχνολογία, έχουμε υιοθετήσει ένα πολύ παροδικό σύστημα: Μια ηδονιστική κοινωνία που αγνοεί το μέλλον».

Πολλά έχουν πει σχετικά με την απειλή μιας ολοκληρωτικής καταστροφής που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο γένος σήμερα. Αλλά δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι το μεγαλύτερο μέρος από την κατάσταση αυτή έχει φερθεί από την τεχνολογική ανάπτυξη η οποία έχει παράγει τα τρομακτικά όπλα πολέμου—από το τόξο και το βέλος στα διαστημικά όπλα με λέηζερ. Το κορύφωμα της ανάπτυξης αυτής, αναμφίβολα, ήταν ότι μόλις μέσα σε τρία χρόνια, από τον Ιούνιο του 1942 ως το Ιούλιο του 1945, οι επιστήμονες και οι τεχνικοί μπόρεσαν να αναπτύξουν την πρώτη ατομική βόμβα.

Όμως τι έχει επιτελέσει αυτό το χωρίς προηγούμενο τεχνολογικό επίτευγμα; Έβαλε την αρχή και πυροδότησε τους χωρίς τέλος εξοπλισμούς, πράγμα το οποίο έχει δημιουργήσει την κατάσταση που τελείως ειρωνικά ονομάζεται MAD (ΤΡΕΛΑ)—τα αρχικά που στα Αγγλικά σημαίνουν Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή. Ίσως ακόμη μεγαλύτερου ενδιαφέροντος είναι το γεγονός ότι ολοένα και περισσότερα έθνη αποκτούν την τεχνολογία για να δημιουργήσουν πυρηνικά όπλα.

«Είναι φανερό ότι κάτι έχει πάει στραβά στη διάρκεια των περασμένων λίγων δεκαετιών», παρατήρησε ο διάσημος επιστήμονας και περιβαλλοντολόγος Ρενέ Ντυμπό. «Ο αυξημένος έλεγχος πάνω στη φύση δεν παρέχει ασφάλεια και ειρήνη διάνοιας· η οικονομική ευημερία δεν κάνει τους ανθρώπους υγιέστερους ή ευτυχέστερους· οι τεχνολογικές καινοτομίες δημιουργούν τα δικά τους προβλήματα, τα οποία συνεχώς καθιστούν αναγκαία την ανάπτυξη νέων αντιτεχνολογιών». Και πρόσθεσε: «Επικρατεί το αίσθημα ότι οι επιστήμονες δεν έχουν μάθει ακόμη πώς να κατευθύνουν την προσοχή τους προς τις κακές απόψεις του σύγχρονου κόσμου οι οποίες έχουν την προέλευσή τους στην επιστημονική τεχνολογία».

Έτσι, ανόμοια με την ιστορία σχετικά με τον παραγιό του μάγου, στην πραγματική ζωή δεν μπορούμε να υπολογίζουμε στη βοήθεια του «αφέντη»—των επιστημόνων και των τεχνολόγων—που θα έρθει για να μας διασώσει. Στην περίπτωση αυτή, κι αυτοί οι ίδιοι βρίσκονται σε μια θάλασσα προβλημάτων που δημιουργούνται από την μυωπική κακή χρήση της τεχνολογίας. Όπως είναι φανερό, εκείνο που χρειάζεται ο κόσμος δεν είναι περισσότερη τεχνολογία αλλά ένα μέσον, μια κυβέρνηση, μια υπερδύναμη η οποία να μπορέσει να εξαλείψει όλα τα διαιρετικά στοιχεία προκειμένου να έρθει προς σωτηρία του ανθρώπου.

Η Βίβλος μιλάει για μια τέτοια κυβέρνηση: «Θέλει αναστήσει ο Θεός του ουρανού βασιλείαν, ήτις εις τον αιώνα δεν θέλει φθαρή· και η βασιλεία αύτη δεν θέλει περάσει εις άλλον λαόν· θέλει κατασυντρίψει και συντελέσει πάσας ταύτας τας βασιλείας [που υπάρχουν σήμερα], αυτή δε θέλει διαμένει εις τους αιώνας». (Δανιήλ 2:44) Αυτή η Βασιλεία δεν είναι άλλη από τη Μεσσιανική Βασιλεία του Θεού στα χέρια του Ιησού Χριστού.

Κάτω από την ειρηνική διακυβέρνηση της Βασιλείας του Θεού, θα πραγματοποιηθούν αυτά που η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί απλώς να ελπίσει ότι θα πετύχει. Οι έρημοι και τα αποξηραμένα εδάφη θα γίνουν παραγωγικά. Θα υπάρχει αξιόλογο και ενδιαφέρον έργο για να κάνουν όλοι. Οι τυφλοί, οι κουτσοί, οι κουφοί, και οι άλαλοι θα απαλλαγούν από τις ατέλειές τους. Και ακόμη και ο ίδιος ο θάνατος θα κατανικηθεί.—Βλέπε Ησαΐας 35:1, 5-7· 65:21-23.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Οι άνθρωποι χρησιμοποιούνται σαν επεκτάσεις των μηχανών. Αυτό είναι εξαθλιωτικό»

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]

«Είναι φανερό ότι κάτι έχει πάει στραβά στις περασμένες λίγες δεκαετίες»

[Εικόνες στη σελίδα 5]

Μήπως τα υλικά οφέλη ξεπερνούν το τίμημα που καταβάλλεται σε καθαρό αέρα, νερό, χώμα—και στην υγεία σας;

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφίες WHO

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Τα περισσότερα επαγγέλματα υψηλής τεχνολογίας «ελαττώνουν αφάνταστα την ανάπτυξη της διάνοιας και τη ρίχνουν σε κατάσταση νωθρότητας»

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Οι επιστήμονες έχουν αποτύχει να λύσουν τα προβλήματα που φέρνει η ίδια τους η τεχνολογία. Ποιος θα το κάνει αυτό;

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία Αεροπορίας ΗΠΑ