Γιατί η Αφρική Δεν Μπορεί να Συντηρηθεί Μόνη Της;

«ΕΣΠΕΙΡΑ . . . αλλά δεν έβρεξε καθόλου», εξήγησε ο Ιντρίς, ένας Αιθίοπας γεωργός. Όλοι οι σπόροι σάπισαν μέσα στο χώμα και αναγκάστηκε να αφήσει το χωράφι του και να αρχίσει μια καινούρια ζωή σ’ ένα στρατόπεδο περίθαλψης. «Κάποτε», πρόσθεσε, «είχα τέσσερα βόδια για όργωμα, και όταν δεν υπήρχε πια τίποτα για να φάμε, πούλησα τα δυο και τα άλλα δυο τα έσφαξα για το κρέας τους . . . Στην κυριολεξία, έφαγα το μέλλον μου».—Από το βιβλίο Ethiopia: The Challenge of Hunger.

Πολλοί Αφρικανοί γεωργοί, σαν τον Ιντρίς, δυσκολεύονται να παράγουν αρκετή τροφή. Αυτή η ήπειρος που κάποτε ήταν αυτάρκης, τώρα εξαρτάται από μεγάλες εισαγωγές τροφίμων. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί τόσοι πολλοί Αφρικανοί πέφτουν για ύπνο με άδειο στομάχι;

Ξηρασία

Η Αφρική είναι πασίγνωστη για τις απρόσμενες ξηρασίες. Ιδιαίτερα ευπαθείς είναι οι χώρες που βρίσκονται νότια από την έρημο Σαχάρα. Από το 1960, η βροχόπτωση μειώνεται σταθερά σ’ αυτήν την περιοχή και αυτό έχει δημιουργήσει εκείνο που το περιοδικό Ceres ονομάζει «παρατεταμένη Σαχελιανή ξηρασία» (Σαχέλ: η ημιέρημη γεωγραφική ζώνη νότια της Σαχάρας). Παρ’ όλα αυτά, πολλοί γεωργοί καταφέρνουν να επιζήσουν.

Στην περίοδο 1983-1984, αν και υπήρχε πρόβλημα ξηρασίας, η παραγωγή βαμπακιού πέντε χωρών που βρίσκονται μέσα στη ζώνη Σαχέλ έφτασε σε πρωτοφανές ύψος. Αυτό το βαμπάκι ίσως χρησιμοποιήθηκε για να φτιαχτούν τα ρούχα που τώρα φοράτε εσείς. Αν και οι εξαγωγές βαμπακιού βοήθησαν στην απόκτηση πολύτιμου ξένου συναλλάγματος, υπάρχει ένα τίμημα που πρέπει να πληρωθεί. Το 1984 οι χώρες της Σαχέλ χρειάστηκε να εισάγουν την πρωτοφανή ποσότητα των 1,77 εκατομμυρίων τόνων σιτηρών. «Για το φαινόμενο ότι μπορεί να καλλιεργηθεί βαμπάκι ενώ δεν μπορεί να μεγαλώσει σιτάρι είναι υπεύθυνες οι κυβερνήσεις και η τακτική που ακολουθούν οι κρατικές υπηρεσίες βοήθειας, μάλλον, πάρα η ίδια η βροχόπτωση», δηλώνει ο Λόυντ Τίμπερλεϊκ στο βιβλίο του Africa in Crisis (Η Αφρική σε Κρίση).

Εκτός από το βαμπάκι, η Αφρική εξάγει τσάι, καφέ, ζάχαρη, κακάο, ξηρούς καρπούς, λουλούδια, κρέας, φοινικέλαιο, ξυλεία και πολλά άλλα αγροτικά προϊόντα. «Η Αφρική είναι», δηλώνει το περιοδικό των Η.Π.Α. The Nation, «μια πλούσια και σταθερή πηγή τροφίμων τα οποία καταναλώνονται καθημερινά στις αναπτυγμένες χώρες». Στη διάρκεια της πρόσφατης πείνας στην Αιθιοπία, οι Βρετανοί συγκλονίστηκαν όταν έμαθαν ότι έτρωγαν φρούτα και λαχανικά από αυτήν τη χώρα. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η ξηρασία δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο η Αφρική δεν μπορεί να συντηρηθεί μόνη της.

Αύξηση του Πληθυσμού

Μερικοί Αφρικανοί αρνούνται να περιορίσουν το μέγεθος της οικογένειάς τους. Γι’ αυτούς, τα πολλά παιδιά θεωρούνται σημάδι γοήτρου. Έτσι δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η Αφρική έχει τον ψηλότερο ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης στον κόσμο. Χωρίς αμφιβολία αυτό επιδεινώνει το πρόβλημα της πείνας. Μερικοί υπολογίζουν ότι ο σημερινός πληθυσμός της ηπείρου είναι 553 εκατομμύρια. Σύμφωνα με τον σημερινό ρυθμό, μέχρι το έτος 2000, θα έχουν προστεθεί άλλα 324 εκατομμύρια στόματα που θα ζητούν φαγητό!

Μήπως αυτό σημαίνει ότι η Αφρική είναι πολύ μικρή για να παράγει αρκετή τροφή; Όχι. Αρκετή γόνιμη γη μένει ακαλλιέργητη. Η Ινδία με πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό και πολύ λιγότερη γη, παράγει τεράστια πλεονάσματα σιτηρών. «Η Κίνα», προσθέτει η The Star, μια εφημερίδα της Νότιας Αφρικής, «έχει ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, κι όμως, καθώς περνούν τα χρόνια, έχει πλεονάσματα τροφίμων. . . . Νομίζουμε ότι η Αφρική λιμοκτονεί εξαιτίας των παροδηγημένων συμβουλών».

Εσφαλμένες Συμβουλές;

Η Αφρική δεν έχει έλλειψη συμβουλών. «Αν οι πεινασμένοι μπορούσαν να φάνε λόγια», είπε ένας τηλεοπτικός σχολιαστής του BBC, «τότε η Αφρική θα είχε λύσει το πρόβλημά της». Περίπου 80.000 ξένοι κάνουν αυτήν ακριβώς τη δουλειά. «Η παροχή συμβουλών στην Αφρική», δηλώνει ο Τίμπερλεϊκ, «έχει γίνει μια μεγάλη επιχείρηση, και οι Ευρωπαϊκές και Βορειοαμερικάνικες επιχειρήσεις εμπειρογνωμόνων χρεώνουν μέχρι 180.000 δολάρια το χρόνο για έναν ειδικό».

Αυτοί οι ειδικοί προωθούν δαπανηρές μεθόδους καλλιέργειας, που απαιτούν σπόρους υψηλής απόδοσης, λιπάσματα και βαριά μηχανήματα. Αυτό σημαίνει καλές δουλειές για τους προμηθευτές από το εξωτερικό, αλλά ωφελεί πολύ λίγο τον φτωχό αγρότη της Αφρικής. Πρώτα δίνεται προσοχή στα αγροκτήματα που παράγουν σοδειές που θα εξαχθούν και θα αποφέρουν συνάλλαγμα και κατόπιν στα αγροκτήματα που παράγουν τροφή που θα πουληθεί στις περισσότερο εύπορες πόλεις της Αφρικής. Πολλά από αυτά τα προγράμματα έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή, και μερικά έχουν αποτύχει. Όπως εξηγεί το περιοδικό Newsweek, το κλίμα της Αφρικής «είναι συχνά πολύ πιο σκληρό για να αναπτυχθούν οι σπόροι υψηλής απόδοσης, οι οποίοι στην Ασία έφεραν καλά αποτελέσματα». Επίσης, το έδαφος της Αφρικής είναι εύθραυστο, και μερικές φορές οι σοδειές καταστρέφονται εξαιτίας των καινούριων μεθόδων καλλιέργειας.

Βοήθεια για Ανάπτυξη;

Οι κυβερνήσεις του εξωτερικού και οι κρατικές υπηρεσίες βοήθειας προωθούν άλλα δαπανηρά προγράμματα. Όμως, σύμφωνα με το People, ένα περιοδικό που ασχολείται με την αναπτυξιακή πρόοδο, «αυτοί που τελικά ωφελούνται είναι οι εταιρίες, οι εμπειρογνώμονες και η οικονομία» των χωρών που προσφέρουν αυτήν τη βοήθεια. Αυτά τα προγράμματα είναι ελκυστικά, επειδή προσδίδουν μια μοντέρνα εμφάνιση στις Αφρικανικές χώρες και χρηματοδοτούνται από τεράστια δάνεια. Αυτό βοηθάει μερικές Αφρικανικές κυβερνήσεις να ικανοποιήσουν τους πλούσιους αστούς, οι οποίοι παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη για τη διατήρηση της κυβέρνησης στην εξουσία. Έτσι, στις Αφρικανικές πόλεις συναντούμε εντυπωσιακά ξενοδοχεία, πανεπιστήμια, αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομους, αυτοκίνητα και πολυτέλειες, ενώ η επαρχία παραμερίζεται. Οι Αφρικανοί χωρικοί έχουν βγάλει ένα παρατσούκλι για τους πλούσιους συμπατριώτες τους που μένουν στην πόλη. Στη γλώσσα Σουαχίλι τους ονομάζουν Γουαμπέντζι, που σημαίνει «η φυλή Μερσεντές».

Πολλοί αμφισβητούν το ανθρωπιστικό κίνητρο που υποτίθεται ότι βρίσκεται πίσω από την προσφερόμενη βοήθεια για ανάπτυξη. Οι συγγραφείς του βιβλίου Famine: A Man-Made Disaster? (Πείνα: Μια Ανθρωποποίητη Καταστροφή;) δηλώνουν: «Η βοήθεια που προσφέρεται, με κανέναν τρόπο δεν είναι φιλανθρωπία, γιατί οι χώρες που την προσφέρουν, δυτικές και ανατολικές, κάνουν ένα παζάρι. . . . Ανταλλάσσουν τη φτηνή βοήθεια που προσφέρουν, με την επιρροή και τις οικονομικές ευκαιρίες που απολαμβάνουν». Η προσφερόμενη βοήθεια για ανάπτυξη έχει συμβάλει στο εξωτερικό χρέος της Αφρικής, που έχει εξακοντιστεί στα 175.000.000.000 δολάρια.

«Οι δυο δεκαετίες ‘ανάπτυξης’ έσπρωξαν την Αφρική στο γκρεμό το 1984», δηλώνει ο Πήτερ Τζιλ στο βιβλίο του A Year in the Death of Africa (Ένα Έτος στο Θάνατο της Αφρικής). Η βοήθεια για ανάπτυξη, σύμφωνα με τον Τζιλ, είναι «μια απάτη». Λίγο ωφελούνται απ’ αυτήν εκείνοι που πραγματικά τη χρειάζονται, οι χωρικοί και οι αγρότες της Αφρικής. «Παρ’ όλα αυτά», εξηγεί το περιοδικό The Ecologist, «οι χωρικοί και οι αγρότες αποτελούν το 75-80 τοις εκατό του πληθυσμού των περισσότερων Αφρικανικών χωρών», και είναι «η βάση της παραγωγής τροφίμων της Αφρικής».

Βοήθεια σε Μορφή Τροφίμων;

Τα πλεονάσματα τροφίμων αποτελούν ένα ενοχλητικό φορτίο για τα πλούσια έθνη. Οι δαπάνες αποθήκευσης είναι μεγάλες. Κάτω από τον τίτλο «Ένας Κόσμος που Κολυμπάει στο Σιτάρι», το περιοδικό των Η.Π.Α. Foreign Affairs θρήνησε: «Φέτος είναι συνάμα ειρωνικό και οδυνηρό να μιλάει κανείς για σιτάρι. Στην τηλεόρασή μας βλέπουμε τα παιδιά της Αφρικής να λιμοκτονούν ενώ το παγκόσμιο απόθεμα σιτηρών ξεπερνάει τους 190 εκατομμύρια τόνους—ένα πρωτοφανές πλεόνασμα».

Τα πλεονάσματα σιτηρών που έχουν φτηνή τιμή δεν ωφελούν πάντοτε τους πεινασμένους Αφρικανούς. Μερικές φορές καταλήγουν στα χέρια άπληστων εμπόρων, ή οι κυβερνήσεις που τα παραλαμβάνουν τα πουλούν ακριβά για να ισοσκελίσουν τον προϋπολογισμό τους. Η πώληση των πλεοναζόντων σιτηρών στην Αφρική σε τιμές κάτω από το κόστος παραγωγής έχει επίσης εξασθενίσει τη θέση των αγροτών. «Πώς μπορεί ο ντόπιος παραγωγός τροφίμων να ανταγωνιστεί τα ξένα τρόφιμα που μοιράζονται δωρεάν;» ρωτούν οι συγγραφείς του βιβλίου Famine: A Man-Made Disaster?

Παραδοσιακά τρόφιμα που παράγονται στην Αφρική, όπως το κεχρί και το λιανοκαλάμποκο, χάνουν γρήγορα την προτίμησή τους από το κοινό. Κι όμως, αυτά τα είδη αντέχουν στην ξηρασία πολύ περισσότερο από άλλους τύπους δημητριακών. Οι κάτοικοι των πόλεων έχουν αναπτύξει ιδιαίτερη προτίμηση για το σιτάρι και το ρύζι—δημητριακά που είναι πολύ δύσκολο να αναπτυχθούν στο σκληρό κλίμα της Αφρικής. Μερικοί από τους συμβούλους προωθούν την προτίμηση για τρόφιμα που παράγονται στο εξωτερικό και μ’ αυτόν τον τρόπο αυξάνουν την εξάρτηση της Αφρικής από τις εισαγωγές τροφίμων.

Παραμερισμός των Γεωργών της Υπαίθρου

Οι γεωργοί σαν τον Ιντρίς, τον Αιθίοπα που αναφέρθηκε προηγουμένως, χρειάζονται σπόρους και απλές μεθόδους καλλιέργειας. Η προσφορά τροφίμων από μόνη της δεν έχει και μεγάλη αξία. Όπως λέει μια Κινεζική παροιμία: «Αν δώσεις σε κάποιον ένα ψάρι θα τον θρέψεις για μια μέρα. Αν τον διδάξεις πώς να ψαρεύει τον τρέφεις για όλη του τη ζωή». Γενικά, οι Αφρικανοί χωρικοί δεν βοηθιούνται να πετύχουν ως γεωργοί, αν και υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις σε μερικές Αφρικανικές χώρες.

Από την εποχή της αποικιοκρατίας, η καλύτερη γη της Αφρικής έχει διατεθεί για την παραγωγή σοδειών που θα εξαχθούν και θα αποφέρουν συνάλλαγμα. Επιπρόσθετα, τα μεγάλα καλλιεργητικά προγράμματα έχουν σαν σκοπό τους να προμηθεύσουν τροφή για τις περισσότερο εύπορες πόλεις. Έτσι οι γεωργοί της υπαίθρου συχνά διώχνονται από την καλή γη και αναγκάζονται να καλλιεργούν σε λιγότερο παραγωγικά εδάφη. Επειδή είναι αναγκασμένοι να φροντίζουν μόνοι τους για τον εαυτό τους, οι χωρικοί της Αφρικής έχουν υποβαθμίσει τη γόνιμη γη με το να την καλλιεργούν και να την εκμεταλλεύονται υπερβολικά, και με το να κόβουν πάρα πολλά δέντρα. Μεγάλες περιοχές της Αφρικής μετατρέπονται σε ερήμους.

Το πάγωμα των τιμών, επίσης, υποσκάπτει τη θέση τους. Πολλές Αφρικανικές κυβερνήσεις, για να ευχαριστήσουν τους κατοίκους των πόλεων, διατηρούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα τις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Αυτή η τακτική, σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό Nature, έχει «συμβάλει δραστικά στη μείωση της γεωργίας, έχει αυξήσει την έλλειψη τροφίμων ανάμεσα σ’ αυτούς τους ίδιους τους αστικούς πληθυσμούς και την εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων της Αφρικής, μιας ηπείρου που είναι γόνιμη και ικανή να παράγει τροφή».

Πόλεμος

«Μισό εκατομμύριο Αγγολέζοι έχουν φύγει από τα χωράφια τους, διωγμένοι από τον εμφύλιο πόλεμο», δήλωσε πρόσφατα μια Αφρικανική εφημερίδα. Η Αγγόλα, σε αντίθεση με μερικά άλλα μέρη της Αφρικής, έχει αρκετές βροχές. Παρ’ όλα αυτά, στις γόνιμες ορεινές περιοχές, δεκάδες χιλιάδες εξαρτιώνται από την τακτική προμήθεια επειγόντων αποστολών τροφίμων.

Δεν είναι απλή σύμπτωση ότι οι Αφρικανικές χώρες που υποφέρουν περισσότερο από την πείνα σπαράζονται επίσης και από εμφύλιο πόλεμο. Αν και οι βροχές έφεραν κάποια ανακούφιση στην Αιθιοπία, το Σουδάν, και τη Μοζαμβίκη, ο εμφύλιος πόλεμος σ’ αυτές τις χώρες συνεχίζει να αναστατώνει την παραγωγή τροφίμων και εκατομμύρια λιμοκτονούν.

Πρόσφατα, η Ανεξάρτητη Επιτροπή Διεθνών Ανθρωπιστικών Υποθέσεων, που τα 25 μέλη της περιλαμβάνουν αντιπροσώπους από πέντε Αφρικανικές χώρες, έκανε αυτήν τη σημαντική δήλωση: «Οι ένοπλες συγκρούσεις και η βία, σε ορισμένα μέρη της Αφρικής, προσθέτουν ανώφελη αιματοχυσία και ταραχή σε μια ήδη τραγική κατάσταση. . . . Η προτεραιότητα δίνεται σε όπλα καταστροφής, τη στιγμή που οι άνθρωποι χρειάζονται τσάπες και σπόρο για να καλλιεργήσουν τροφή, καθαρό νερό για να πιουν, και απλά, όχι πολυδάπανα, προγράμματα πρόληψης των ασθενειών».

Η Αφρική δεν είναι η μόνη που πρέπει να κατηγορηθεί γι’ αυτό. Στο βιβλίο του A Year in the Death of Africa, ο Πήτερ Τζιλ αναφέρεται στο ρόλο που παίζουν οι κυβερνήσεις του εξωτερικού «στη στρατιωτικοποίηση της Αφρικής» και κατόπιν ρωτάει: «Σε ποιες χώρες ανήκουν οι κατασκευαστές όπλων που αποκομίζουν οφέλη από τους ένοπλους αγώνες της Αφρικής;» Τα έθνη της Ανατολής και της Δύσης προωθούν τους Αφρικανικούς πολέμους και αποκομίζουν οικονομικά οφέλη απ’ αυτούς.

Ζητείται—Ένα Υπερανθρώπινο Πρόγραμμα Βοήθειας

Η ερώτηση «Γιατί η Αφρική δεν μπορεί να συντηρηθεί μόνη της;» είναι επίμαχη, και η απάντηση είναι πολύπλοκη. Ανάμεσα στους λόγους που αναφέρονται από τους επισήμους είναι η ξηρασία, η πληθυσμιακή έκρηξη, ο τρόπος που παρέχεται η βοήθεια, η απληστία, ο παραμερισμός των γεωργών της υπαίθρου, η υποβάθμιση του εδάφους και ο πόλεμος. Απ’ αυτές τις αιτίες, μόνο η ξηρασία μπορεί να αποδοθεί στη φύση· οι υπόλοιπες είναι ανθρωποποίητες.

Στην πραγματικότητα, η ξηρασία της Αφρικής έχει βοηθήσει να έρθουν στο φως οι ανθρώπινοι περιορισμοί και η ιδιοτέλεια. Όλοι μπορούν να δουν ξεκάθαρα την ανικανότητα του ανθρώπου να χειριστεί τις υποθέσεις της γης ανεξάρτητα από τον Δημιουργό του, τον Ιεχωβά Θεό. Όπως είπε ένας αρχαίος προφήτης: «Κύριε [Ιεχωβά (ΜΝΚ)], γνωρίζω ότι η οδός του ανθρώπου δεν εξαρτάται απ’ αυτού· του περιπατούντος ανθρώπου δεν είναι το να κατευθύνη τα διαβήματα αυτού».—Ιερεμίας 10:23.

Αυτό το αδιαμφισβήτητο γεγονός αναγράφεται στην Αγία Γραφή. Η Αγία Γραφή επίσης προείπε τις ‘ελλείψεις τροφίμων’ των ημερών μας που θα συνοδεύονταν από πόλεμο και κακή διαχείριση της γης εκ μέρους του ανθρώπου. Ευτυχώς, όλα αυτά τα σημάδια δείχνουν ότι πλησιάζει η εφαρμογή ενός υπερανθρώπινου προγράμματος βοήθειας που θα πετύχει, βάζοντας τέλος στην πείνα όχι μόνο στην Αφρική αλλά και σ’ ολόκληρη τη γη.—Λουκάς 21:10, 11, 28-31· Αποκάλυψις 6:3-8· 11:18· 21:1-5.

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Γενικά, οι Αφρικανοί χωρικοί δεν βοηθιούνται να πετύχουν ως γεωργοί

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία του FAO