Η Εποχή του Ατμού Δεν Έχει Σβήσει

Τ-ΟΥ-ΟΥ-Τ! Η ηρεμία της υπαίθρου του Σάσεξ, στην Αγγλία, ταράζεται από ένα σφύριγμα. Φσσς-σσσς! Τσαφ-τσουφ-τσαφ-τσουφ! Και τότε, από κάποιο κοντινό μηχανοστάσιο, βγαίνει ένας μηχανικός γίγαντας, λουσμένος σ’ ένα σύννεφο ατμού.

Όχι, δεν ονειρεύομαι. Είμαστε πράγματι στη δεκαετία του 1980. Πρόκειται να ταξιδέψω σιδηροδρομικώς από το Σέφιλντ Παρκ στο Χόρστεντ Κινς, 7,2 χιλιόμετρα προς βορρά. Το τρένο, με το οποίο θα ταξιδέψω, κινείται με ατμομηχανή!

Η Γοητεία του Ατμού

Οι ατμομηχανές βρίσκονταν στις δόξες τους πριν από 50 περίπου χρόνια. Από τότε, στις περισσότερες χώρες έχει επικρατήσει η πετρελαιοκίνηση και η ηλεκτροκίνηση. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, τα ατμοκίνητα τρένα συναρπάζουν τον κόσμο και σύμφωνα με το βιβλίο Railways for Pleasure, (Σιδηρόδρομοι για Ευχαρίστηση), η Βρετανία έχει το υψηλότερο ποσοστό θαυμαστών του σιδηρόδρομου απ’ όλες τις χώρες του κόσμου. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν τέσσερα εκατομμύρια άντρες, γυναίκες και παιδιά που «δείχνουν κάτι παραπάνω από παροδικό ενδιαφέρον για τους σιδηροδρόμους και ειδικά για τα ατμοκίνητα τρένα». Γιατί συμβαίνει αυτό;

Από τότε που ένας κάτοικος του Κόρνουολ, ο Ρίτσαρντ Τρέβιθικ (1771-1833), δάμασε τη δύναμη του ατμού για να μεταφέρει διάφορα εμπορεύματα, οι θιασώτες της ατμοκίνησης θεωρούν την ατμομηχανή «μια από τις πιο ρομαντικές και πιο όμορφες μηχανές που κατασκευάστηκαν ποτέ», «το πιο αξιοθαύμαστο δημιούργημα του ανθρώπου». Αποτελεί «πηγή συγκίνησης τόσο για τους θαυμαστές της όσο και γι’ αυτούς που δεν ασχολούνται ιδιαίτερα». Από τις πρώτες μέρες των σιδηροδρομικών ταξιδιών στη Βρετανία, όταν άνοιξε η γραμμή Στόκτον—Ντάρλινγκτον, το 1825, από την Τζορτζ Στίβενσον Λοκομόσιον, οι θαυμαστές ταξίδευαν σ’ αυτή τη διαδρομή «απλώς και μόνο για να απολαύσουν το ταξίδι». Αλλά τι είναι εκείνο που κάνει τους ανθρώπους να απολαμβάνουν ένα μέσο μεταφοράς που άλλοι το θεωρούν ξεπερασμένο;

Γι’ αυτούς που είναι τόσο μεγάλοι ώστε να θυμούνται τις μέρες των ατμοκίνητων τρένων, παίζει ρόλο και η νοσταλγία. Εκείνοι που είναι πολύ νέοι και δεν έχουν δοκιμάσει ποτέ το ταξίδι με τον ατμοκίνητο σιδηρόδρομο, ενθουσιάζονται, επειδή αυτό το ταξίδι με τους θορυβώδεις γίγαντες των σιδηροδρόμων του χτες είναι γι’ αυτούς πρωτόγνωρο. Ο Ο. Σ. Νοκ, στην εισαγωγή του βιβλίου Symphony in Steam, (Συμφωνία με Ατμό), αποδίδει το ενδιαφέρον αυτό στη «συναισθηματικότητα που έχουμε όλοι μέσα μας». Το περιοδικό Railway World συμφωνεί, και περιγράφει τον μέσο θαυμαστή του σιδηρόδρομου ως κάποιον με «αθεράπευτα ρομαντική καρδιά». Όμως, πού οφείλεται η γοητεία; «Μπορείς να δεις και να αισθανθείς την ισχύ και τη δύναμη μιας ατμομηχανής», εξήγησε ένας θαυμαστής του ατμού. «Μοιάζει σαν να ’ναι κάτι ζωντανό». Ένας άλλος δήλωσε: «Εμένα μ’ αρέσει η μυρωδιά».

Ο Ατμός Διασώζεται

Τον Αύγουστο του 1968 ήρθε το τέλος των ατμομηχανών στο εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο της Βρετανίας. Οι ατμομηχανές, των οποίων η θερμική απόδοση σπάνια ξεπερνούσε το 6 τοις εκατό, έδωσαν τόπο σε πιο αποδοτικές μηχανές έλξης. Οι σταθμοί που στέγαζαν τα φημισμένα ατμοκίνητα τρένα αχρηστεύτηκαν. Εκατοντάδες ατμομηχανές πουλήθηκαν για παλιοσίδερα. Η εποχή του ατμού κόντευε να σβήσει. Ωστόσο, οι σχεδιαστές σιδηροδρόμων δεν είχαν λάβει υπόψη τους το θερμό ενδιαφέρον των θαυμαστών. Σύμφωνα με τον συγγραφέα Μπράιαν Χόλινγκσγουέρθ, επρόκειτο για ανθρώπους που «εξαιτίας του κενού που τους δημιούργησε η εξαφάνιση των αγαπημένων τους τρένων, καλλιέργησαν την ιδέα να προσπαθήσουν να διασώσουν κάτι από την ατμόσφαιρα του παλιού εκείνου καιρού». Τι έκαναν για να το πετύχουν αυτό;

Μερικοί αγόρασαν μηχανοστάσια που είχαν πέσει σε αχρηστία. Ένα απ’ αυτά, στο Κάρνφορθ της βόρειας Αγγλίας, στεγάζει τώρα ένα μουσείο ατμού που καλύπτει 150 στρέμματα. Διάφορες ατμομηχανές, εναλλάξ, τραβάνε βαγόνια σε μια γραμμή μικρού μήκους, προσφέροντας ευχαρίστηση στους επισκέπτες. Αλλά ο στόχος πολλών εταιριών διάσωσης των σιδηροδρόμων στη Βρετανία, είναι η απόλαυση που φέρνει το ταξίδι με ατμοκίνητο τρένο στην ίδια τη γραμμή που χρησιμοποιούσαν αυτές οι μηχανές όταν κυκλοφορούσαν κανονικά.

Η προσοχή των θαυμαστών στράφηκε σε μια μάντρα με παλιοσίδερα στη Νότια Ουαλία· μάντρα που έγινε η «Μέκκα των λάτρεων του ατμού», σύμφωνα με την The Sunday Telegraph. Μέχρι το 1983, το ένα τέταρτο από τις αρχικές 400 μηχανές που πουλήθηκαν για παλιοσίδερα είχαν περισυλλεγεί για διάσωση. Το περιοδικό Steam Railway αναφέρει: «Ο ενθουσιασμός για το μάζεμα ατμομηχανών από τη μάντρα με παλιοσίδερα του Μπάρι μπορεί να έχει ελαττωθεί τα πρόσφατα χρόνια, αλλά το έργο προχωράει ακόμη». Αυτό υποστηρίζεται από διάφορες ειδήσεις που αναφέρουν ότι το Σεπτέμβριο του 1985 είχαν μείνει απούλητες μόνο 30 μηχανές, και ότι «για όλες αυτές, εκτός από μια, έχουν βρεθεί υποψήφιοι αγοραστές».

Η ανακαίνιση μιας ατμομηχανής δεν είναι ούτε εύκολη ούτε φτηνή. Ελάχιστα άτομα μπορούν να αγοράσουν δική τους ατμομηχανή, κι αυτό επειδή κοστίζει 15.000 δολάρια (περ. 2, 1 εκατ. δρχ.) και η εργασία ανακαίνισης μπορεί να απαιτήσει άλλα 30.000 δολάρια (περ. 4,2 εκατ. δρχ.). Κι όμως, ομάδες απτόητων θαυμαστών αγοράζουν τις μηχανές τους και εργάζονται τα σαββατοκύριακα και τον υπόλοιπο ελεύθερο χρόνο τους για να τις ανακαινίσουν. Μέχρι το 1983 είχαν ήδη διασώσει χίλιες περίπου ατμομηχανές. Οι εκατό εταιρίες διάσωσης των σιδηρόδρομων στη Βρετανία, έχουν τώρα στην κατοχή τους γραμμές μήκους 369 χιλιομέτρων, και σκοπεύουν να θέσουν τον «ατμό που διασώζεται» σε λειτουργία. Η εταιρία σιδηροδρόμων Μπλούμπελ έχει την πρωτοπορία σ’ αυτές τις ιδιωτικές γραμμές κανονικού πλάτους.

Ταξίδι στη Γραμμή Μπλούμπελ

Κρατάω σφιχτά ένα εισιτήριο τρένου, απαραίτητο για το μετ’ επιστροφής ταξίδι από το Σέφιλντ Παρκ στο Χόρστεντ Κινς. Καθώς στέκομαι στην αποβάθρα του σταθμού, κοιτάζω στο τέλος της γραμμής, εκεί που βρίσκονται τα μηχανοστάσια απ’ όπου ξεπροβάλλει σιγά-σιγά η ατμομηχανή Νο. 488, της σειράς 0415, τυλιγμένη ακόμη μ’ ένα σύννεφο ατμού. Τριγύρω, υπάρχουν παντού αναμνηστικά της Βικτωριανής εποχής. Ένα μικρό μουσείο ξαναζωντανεύει την εποχή που ο ατμός βρισκόταν στις δόξες του, με εικόνες βιτρώ των πρωτεργατών του Τζέιμς Βατ, Τζορτζ Στίβενσον και Ι. Κ. Μπρουνέλ. Υπάρχουν παλιά εισιτήρια τρένων, στολές, πίνακες δρομολογίων, φανάρια μηχανών και σημαίες που είχαν οι σταθμάρχες.

Τώρα, το Νο. 488 έχει συνδεθεί με τα βαγόνια του και βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του τρένου. Ο σηματοδότης δίνει το σύνθημα. Ο σταθμάρχης σφυρίζει με τη σφυρίχτρα του και κουνάει την πράσινη σημαία του. Από το μπροστινό μέρος έρχεται η ζωηρή απάντηση της μηχανής—Τ-ΟΥ-ΟΥ-Τ! Το τρένο απομακρύνεται, αυξάνοντας σιγά-σιγά ταχύτητα. Ανεπαίσθητα στην αρχή και στη συνέχεια πολύ ρυθμικά, γίνεται αισθητή η απαλή κίνηση πάνω-κάτω, γνωστή στους επιβάτες των ατμοκίνητων τρένων. Το τσακ-τσακ-τσακ, που ακούγεται καθώς περνάμε τα σημεία στα οποία ενώνονται οι σιδηροτροχιές, γίνεται πιο γρήγορο. Η μηχανή ανεβαίνει, ξεφυσώντας, στη μέτρια ανηφοριά.

Το τρένο μας, αφήνει το σταθμό πίσω και διασχίζει ένα δρόμο που περνάει μέσα από την ανοιξιάτικη ύπαιθρο· κόβει ταχύτητα σε μια ανηφοριά πιο απότομη από την προηγούμενη και περνάει από χωράφια στα οποία καλλιεργείται καλαμπόκι. Προχωράει κάτω από μια τουβλένια γέφυρα και μετά πάνω από ένα δρόμο. Καθώς στρίβει σ’ ένα σημείο, η σφυρίχτρα του σφυρίζει προειδοποιητικά· έπειτα χώνεται σ’ ένα δάσος και μένουν μόνο σύννεφα καπνού να φανερώνουν την κατεύθυνση. Τώρα, ταξιδεύουμε έχοντας δίπλα μας ένα όμορφο χαλί από αγριοϋάκινθους (μπλούμπελς, στην αγγλική) και νεραγκούλες—από εκεί έχει πάρει το όνομά της η Γραμμή Μπλούμπελ. Στη συνέχεια, αρχίζει μια κίνηση μπρος-πίσω, καθώς η μηχανή μοχθεί για να ανέβει τον τελευταίο λόφο, πριν φτάσει στο σταθμό του Χόρστεντ Κινς. Περνώντας με το σύνθημα ενός άλλου σηματοδότη, κάνουμε μια εντυπωσιακή είσοδο ανάμεσα στις δυο κύριες αποβάθρες, συμπληρώνοντας 20 λεπτά ταξιδιού από τη στιγμή που ξεκινήσαμε.

Τώρα έχουμε χρόνο να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στα κτίρια του σταθμού που έχουν ανακαινιστεί, να σταματήσουμε λίγο στην αίθουσα «Αναψυκτικών» και έπειτα να επιβιβαστούμε πάλι στο τρένο για το ταξίδι της επιστροφής. Η μηχανή κατάφερε να μπει στην παρακαμπτήρια γραμμή και τώρα συνδέεται με το άλλο άκρο του τρένου για να κατηφορήσουμε γρήγορα πίσω στο Σέφιλντ Παρκ.

Τα παιδιά του σχολείου που έχουν έρθει και περιμένουν για το πρώτο τους ταξίδι με ατμοκίνητο τρένο, συνωστίζονται γύρω από τους επιβάτες που αποβιβάζονται. Ανάμεσά τους, βρίσκονται ενήλικες που κουβαλάνε φωτογραφικές μηχανές και βιντεοκάμερες, και σκύβουν για να απαθανατίσουν τα πράγματα που μαρτυρούν ότι η εποχή του ατμού συνεχίζεται.

Ο Ατμός Πάλι στην Κύρια Γραμμή;

Η επιτυχία των ιδιωτικών γραμμών έχει επηρεάσει τις απόψεις του δημόσιου σιδηροδρομικού δικτύου, των Βρετανικών Σιδηροδρόμων. Μερικοί από τους παλιούς ατμογίγαντες βρίσκονται τώρα παραταγμένοι με την πολύχρωμη εμφάνισή τους, επικεφαλής ειδικών εκδρομικών τρένων στις κανονικές, κύριες γραμμές. Η σκούρα μπλε Μάλαρντ, για παράδειγμα, που είναι φημισμένη, επειδή το 1938 είχε σπάσει το ρεκόρ ταχύτητας με 203 χιλιόμετρα την ώρα, πρόσφατα, και για πρώτη φορά από το 1963, τράβηξε με ατμό ένα τρένο από το Εθνικό Σιδηροδρομικό Μουσείο, όπου στεγάζεται στο Γιορκ.

Η ιδέα της διατήρησης του ατμού στην κύρια γραμμή έχει μπει στην καρδιά όλων των θαυμαστών του. Τα σαββατοκύριακα, κατά εκατοντάδες στις αποβάθρες των σταθμών, μπαίνουν στη σειρά και περιμένουν για το μαγευτικό βρυχηθμό της ατμοκίνητης ταχείας. Και τεντώνουν το λαιμό τους και στρίβουν το κεφάλι τους για να βλέπουν, καθώς τα τρένα τρέχουν με θόρυβο δίνοντας μια απόδειξη ότι η εποχή του ατμού δεν έχει σβήσει.—Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Πάνω: Ακριβές Αντίγραφο της «Λοκομόσιον» που κατασκευάστηκε από την εταιρία Τζορτζ Στήβενσον & Σία το 1825 για τον πρώτο δημόσιο σιδηρόδρομο με ατμοκίνηση

[Ευχαριστίες]

Το Ανοιχτό Μουσείο του Μπίμις, στα βόρεια της Αγγλίας

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

Το Ανοιχτό Μουσείο του Μπίμις, στα βόρεια της Αγγλίας

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 16]

Photos: The Bluebell Railway England