Οι Κήποι του Κιου—Παγκόσμιο Κέντρο Μεταφύτευσης

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία

ΥΠΕΡΝΙΚΩΝΤΑΣ το φόβο που είχε εκ φύσεως για τα ύψη, ο φυτολόγος Σάιμον Γκούντιναφ, από το Λονδίνο της Αγγλίας, βρέθηκε στο απομακρυσμένο νησί του νότιου Ατλαντικού την Αγία Ελένη, να κατεβαίνει με σκοινιά και με μεγάλη προσοχή έναν απότομο βράχο. Τελικά έφτασε στο στόχο του και έβγαλε απαλά από την πλαγιά του βράχου ένα μοναχικό φυτό—ένα σπάνιο είδος δενδρώδους μαργαρίτας. Αυτός ο θάμνος, που κόντευε να εξαφανιστεί, άρχισε τότε ένα ταξίδι 11.000 χιλιομέτρων, για να φτάσει στην Αγγλία και να του παρασχεθεί εντατική φροντίδα.

Το φυτό αυτό δέχτηκε τόσο καλά τη θεραπεία που του παρασχέθηκε στην Αγγλία, ώστε άρχισε να πολλαπλασιάζεται. Το ξαναπήγαν στην Αγία Ελένη, και δυο χρόνια αργότερα το μοναδικό αυτό σπάνιο φυτό είχε γίνει χίλια φυτά, βοηθώντας έτσι να ξεπεραστεί το πρόβλημα διάβρωσης που αντιμετώπιζε το νησί.

Αυτή είναι μία μονάχα από τις πολλές πετυχημένες μεταφυτεύσεις που έκαναν οι Βασιλικοί Βοτανικοί Κήποι του Κιου, στο Λονδίνο της Αγγλίας. Αλλά μπορεί να αναρωτηθείτε: Γιατί να στείλουν αυτό το φυτό τόσο μακριά; Τι το ιδιαίτερο υπάρχει στους κήπους του Κιου;

Κήποι για την Επιστήμη και για Ευχαρίστηση

Κάθε χρόνο, έρχονται στο Κιου πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέπτες για να χαρούν τους καλοφτιαγμένους κήπους, που καλύπτουν μια έκταση 1.165 στρεμμάτων. Όλες τις εποχές, ο αέρας είναι πλημμυρισμένος με την αναζωογονητική ευωδιά πολλών ειδών βλάστησης. Λόγω της ζωντανής συλλογής τους, που αποτελείται από 40.000 και πλέον διαφορετικά είδη φυτών, οι Κήποι του Κιου θεωρούνται από μερικούς οι καλύτεροι βοτανικοί κήποι του κόσμου. Ωστόσο, δεν είναι απλώς και μόνο η ομορφιά αυτό που χαρακτηρίζει τους Κήπους του Κιου.

Ξέρατε ότι ένας από τους κύριους ρόλους που παίζουν οι βοτανικοί κήποι είναι η εκπαίδευση του κοινού; Οι Κήποι του Κιου έχουν περιγραφτεί ως «πανεπιστήμιο, που για βιβλία έχει λουλούδια»! Πώς δημιουργήθηκε αυτή η ‘έδρα’ βοτανικής μάθησης;

Το Κιου αποτελεί κέντρο φυτολογικού ενδιαφέροντος από τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν η χήρα Πριγκίπισσα της Ουαλίας Αυγούστα καλλιεργούσε κήπους σε δική της ιδιοκτησία, κατά μήκος του ποταμού Τάμεση, στο Ρίτσμοντ. Αλλά οι Κήποι του Κιου απέκτησαν φήμη, κυρίως χάρη στον Σερ Τζόζεφ Μπανκς (1743-1820). Αυτός οργάνωσε ένα μαζικό πρόγραμμα συλλογής φυτών, κι έτσι πολλοί βοτανολόγοι ταξίδεψαν από το Λονδίνο σ’ όλο τον κόσμο αναζητώντας διάφορα είδη φυτών, προκειμένου να τα φέρουν πίσω και να τα ταξινομήσουν. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Οι Κήποι του Κιου έχουν μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο συλλογές αποξηραμένων φυτών και τα αρχεία του περιέχουν λεπτομέρειες για 6.500.000 περίπου φυτά.

Πασίγνωστες Επιτυχίες

Οι απεσταλμένοι του Κιου βοήθησαν στη μεταφορά φυτών από τη μια περιοχή της γης στην άλλη. Ο Ντέιβιντ Νέλσον, ένας κηπουρός του Κιου, απέπλευσε το 1787 από την Αγγλία, με το φημισμένο πλοίο Μπάουντι, υπό τις διαταγές του Πλοίαρχου Μπλάι. Ποια ήταν η αποστολή του; Να συλλέξει από την Ταϊτή του Νότιου Ειρηνικού καρπούς αρτόδεντρου, που είναι πλούσιοι σε υδρογονάνθρακες, και να τους φυτέψει στην Καραϊβική για να παρέχουν τροφή. Το ταξίδι όμως δεν είχε καλό τέλος—κατέληξε σε ανταρσία—και ο Νέλσον, μαζί με τον πλοίαρχο, έφτασε τελικά να βγει ναυαγός στο νησί της Ινδονησίας Τίμορ, όπου και πέθανε. Εντούτοις, στάλθηκαν αργότερα άλλοι εκπρόσωποι του Κιου και τελικά ο καρπός του αρτόδεντρου έφτασε στον προορισμό του, στο νησί Σεντ Βίνσεντ.

Η οικονομική βοτανική, δηλαδή η έρευνα για χρήσιμα φυτά, έγινε η ειδικότητα των Κήπων του Κιου. Οι Κήποι αυτοί συνέβαλαν στην παραγωγή μιας ουσίας που μερικοί πιστεύουν ότι άλλαξε την ιστορία του κόσμου: της κινίνης, ενός αποτελεσματικού φαρμάκου κατά της ελονοσίας, το οποίο εξάγεται από το φλοιό του περουβιανού δέντρου που λέγεται κιγχόνη.

Κάποιος Κλέμεντς Μάρκαμ είχε τη φιλοδοξία να βοηθήσει στον έλεγχο της ελονοσίας, που έπληττε την ινδική υποήπειρο. Το 1859, απέπλευσε μαζί με κηπουρούς από το Κιου, για να εξερευνήσει το Περού, τον Ισημερινό και τη Βολιβία, προκειμένου να συλλέξει σπόρους και φυτά όλων των γνωστών ειδών της αειθαλούς κιγχόνης. Παρά τον άσχημο καιρό και παρά τις μεγάλες δυσκολίες που δημιουργούνταν επειδή πήγαιναν από το ένα καράβι στο άλλο, μερικά δενδρύλλια κατάφεραν να φτάσουν στο Κιου και να βρεθούν κάτω από την προστασία των θερμοκηπίων του. Εδώ, όπου είχαν την τρυφερή φροντίδα των ειδικών, αναπαράχθηκαν κι έπειτα στάλθηκαν στην Ινδία. Δεν πέρασε πολύς καιρός, και τα χωριά της Ινδίας είχαν δόσεις κινίνης σε τακτική βάση.

Μια προθήκη ενός μουσείου του Κιου απεικονίζει με γραφικότητα κάποια άλλη ιστορία πετυχημένης μεταφύτευσης. Σ’ αυτήν μπορείτε να δείτε λεπτομέρειες της συλλογής σπόρων καουτσουκόδεντρου (Εβέα η βραζιλιανή). Ο Τζόζεφ Χούκερ, πρώην διευθυντής του Κιου, κατέστρωσε ένα σχέδιο για τη μεταφορά αυτών των σπόρων από τη Νότια Αμερική στο Κιου. Παρά τις δυσκολίες της μεταφοράς, έφτασαν τελικά στο Λίβερπουλ της Αγγλίας 70.000 σπόροι, απ’ όπου συνέχισαν το ταξίδι τους προς το Κιου με ειδικό τρένο. Μολονότι μόνο 2.397 απ’ αυτούς βλάστησαν μ’ επιτυχία, μέσα σε δυο μήνες στάλθηκαν 1.919 με πλοίο στην Κεϋλάνη (τωρινή Σρι Λάνκα) και στη Μαλαισία. Απ’ αυτούς τους σπόρους προήλθαν οι σημερινές τεράστιες φυτείες καουτσουκόδεντρων που υπάρχουν σ’ αυτές τις χώρες.

Ανάμεσα σ’ άλλα επιτεύγματα που σημείωσε το Κιου στον 19ο αιώνα, είναι και η συλλογή δέντρων για να φυτευτούν στη Νήσο Ασένσιον, η οποία δεν είχε προηγουμένως σχεδόν κανένα δέντρο. Οι Κήποι του Κιου έστειλαν στα Κανάρια Νησιά κάκτους, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για την εκτροφή εντόμων που ονομάζονται κοχενίλλες, τα οποία όταν γίνουν σκόνη χρησιμεύουν ως χρωστική ουσία σε καλλυντικά και σε μερικά ποτά. Πολλά άλλα χρήσιμα φυτά στάλθηκαν στην Αυστραλία, στη Νέα Ζηλανδία, στη Νότια Αφρική και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Όμως, τι γίνεται με το Κιου σήμερα; Εξακολουθούμε να ωφελούμαστε από την επιδεξιότητα των κηπουρών του;

Το Θεραπευτικό Κλίμα της Αγγλίας

Ο διευθυντής των Κήπων θεωρεί ότι η λειτουργία τους αποσκοπεί κυρίως στη «διάδοση της γνώσης σχετικά με τα οικονομικά φυτά που είναι κατάλληλα για καλλιέργεια σε διάφορες περιοχές του κόσμου, ειδικά δε στην ξηρή τροπική ζώνη». Πιστεύει ότι η εξάντληση των αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων, όπως λόγου χάρη του άνθρακα και του πετρελαίου, θα αναγκάσει την ανθρωπότητα να χρησιμοποιήσει τα φυτά ως την κύρια πηγή καυσίμων και φαρμακευτικών ουσιών. Σε πολλές περιοχές έχει ήδη σημειωθεί βελτίωση του περιβάλλοντος, χάρη στην καλλιέργεια φυτών για τα οποία έγιναν μελέτες στο Κιου σχετικά με την ικανότητά τους να συγκρατούν την επιφάνεια του εδάφους.

Για να κατανικηθούν οι καταστροφές που προκαλούνται από τις μολύνσεις των φυτών, έχει αποδειχτεί χρήσιμο ένα σύστημα «άμεσης απομόνωσης». Κάθε άρρωστο φυτό που φτάνει στο Κιου χρειάζεται χρόνο για θεραπεία προτού ταξιδέψει για τον καινούριο του προορισμό. Σ’ αυτόν τον τομέα αποδεικνύεται θεραπευτικό το κλίμα της Αγγλίας. Για παράδειγμα, η μέτρια έκθεση στον ήπιο καιρό του Κιου εξουδετερώνει τη μόλυνση που προσβάλλει μερικές φορές το κακαόδεντρο των Δυτικών Ινδιών. Αυτού του είδους η θεραπεία επιτρέπει στα φυτά που ανακτούν την υγεία τους να ξαναρχίσουν το ταξίδι τους, προκειμένου να αυξήσουν τη σοδειά της Δυτικής Αφρικής.

Απειλή για Εξαφάνιση

Δίνεται επίσης μάχη για τη διάσωση φυτών. «Από τα 300.000 είδη φυτών που ζουν στις πέντε ηπείρους, τουλάχιστον τα 20.000 απειλούνται με εξαφάνιση», λέει ο Πίτερ Ρέιβεν, διευθυντής του βοτανικού κήπου του Σεντ Λούις, στο Μιζούρι των Η.Π.Α. Το γαλλικό περιοδικό Science et Vie (Επιστήμη και Ζωή) προσθέτει τα εξής: «Αυτός ο αριθμός θα μπορούσε κάλλιστα να αυξηθεί σε 40.000, προτού φτάσουμε στο μέσο του επόμενου αιώνα. Κι αυτό θα σημαίνει ένα στα εφτά φυτά!» Μπροστά σ’ αυτή την τόσο κρίσιμη κατάσταση, τι γίνεται για να σταματήσει αυτή η πορεία προς την εξαφάνιση;

Η Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης διατηρεί ένα σταθμό ελέγχου στο Κιου. Εδώ οι επιστήμονες μελετούν προσεκτικά τους σπόρους των φυτών που κινδυνεύουν και παρατηρούν ποιες είναι οι ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργειά τους. Μ’ αυτές τις πληροφορίες, υπολογίζουν πώς να φτιάξουν μια απομίμηση του περιβάλλοντος του φυτού. Έπειτα, οι κηπουροί ξεκινούν τη διαδικασία της «συσσώρευσης», δηλαδή του πολλαπλασιασμού, των ειδών που κινδυνεύουν.

Επιπρόσθετη προφύλαξη παρέχει το σχέδιο σύμφωνα με το οποίο τα είδη που κινδυνεύουν μεγαλώνουν σε περισσότερους από έναν βοτανικούς κήπους. Πώς γίνεται αυτό; Με την ανταλλαγή σπόρων μεταξύ των βοτανικών κήπων, πράγμα που έχει οδηγήσει στο να δημιουργηθούν τράπεζες σπόρων. Η διατήρησή τους θεωρείται επένδυση για το μέλλον.

Μπορεί να αναρωτιέστε αν αυτή η προστασία δικαιολογεί τις μεγάλες προσπάθειες που καταβάλλονται από τους βοτανικούς κήπους. Η εγκυκλοπαίδεια The Natural World (Ο Φυσικός Κόσμος), που είναι έκδοση του Μάλκομ Κόου, δίνει ένα σοβαρό λόγο γι’ αυτό: «Η βλάβη στη σταθερότητα και στην αντοχή των οικοσυστημάτων θα βλάψει σε τελική ανάλυση την ευημερία του ανθρώπου».

Οι επιτυχίες των Κήπων του Κιου είναι στ’ αλήθεια εντυπωσιακές—λόγου χάρη η μεταφύτευση του θάμνου που βοηθάει τώρα στην καταπολέμηση των προβλημάτων διάβρωσης στην Αγία Ελένη. Αλλά μπορούν να επαναληφθούν και αλλού αυτές οι επιτυχίες; Ως ποιο βαθμό θα κάνει η μεταφύτευση γόνιμες τις ξηρές περιοχές; Αυτό θα το δείξει μονάχα ο χρόνος. Αλλά στο μεταξύ, εκτιμούμε το έργο που κάνουν οι αφοσιωμένοι βοτανολόγοι και φυτολόγοι των Κήπων του Κιου. Και κάποια μέρα, μπορεί κι εσείς να έχετε την ευκαιρία να επισκεφθείτε και να δείτε με τα ίδια σας τα μάτια αυτό «το παγκόσμιο μεταφυτευτικό κέντρο».

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Γιγαντιαία φύλλα κρίνου, σ’ ένα θερμοκήπιο των Κήπων του Κιου

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Βασιλικό Pelargonia grenada—μια από τις 250 περίπου ποικιλίες γερανιών

Τα λουλούδια του ιβίσκου έχουν χρώμα λευκό, ροζ, κόκκινο, κίτρινο και πορτοκαλί

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Υπάρχουν περίπου εκατό είδη και χιλιάδες ποικιλίες τριαντάφυλλων σ’ όλο τον κόσμο

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Η παγόδα είναι ένα γνωστό χαρακτηριστικό κτίριο των Κήπων Κιου