Η Εξαφάνιση του Όζοντος—Μήπως Καταστρέφουμε το Ίδιο το Προστατευτικό μας Κάλυμμα;
Φανταστείτε ότι χρειάζεται να περπατάτε κάθε μέρα μέσα σε μια θανατηφόρα, πύρινη βροχή. Η μόνη σας προστασία είναι μια ομπρέλα, που έχει σχεδιαστεί τέλεια για να αποκρούει τις θανάσιμες σταγόνες της βροχής. Μπορείτε να συλλάβετε πόσο πολύτιμη θα σας ήταν αυτή η ομπρέλα; Μπορείτε να φανταστείτε πόσο μεγάλη ανοησία θα ήταν να χαλάσετε την ομπρέλα ή ίσως ακόμη και να την τρυπήσετε; Κι όμως, η ανθρωπότητα σε παγκόσμια κλίμακα βρίσκεται σε μια παρόμοια κατάσταση.
Ο ΠΛΑΝΗΤΗΣ μας κατακλύζεται συνεχώς από μια βροχή ηλιακών ακτίνων. Μολονότι οι περισσότερες απ’ αυτές τις ακτίνες είναι ωφέλιμες, επειδή φέρνουν θερμότητα και φως στον κόσμο μας, ένα μικρό ποσοστό τους είναι θανατηφόρο. Αυτές οι ακτίνες ονομάζονται υπεριώδεις ακτίνες Β και αν έφταναν όλες τους στην επιφάνεια της γης, θα σκότωναν καθετί ζωντανό πάνω σ’ αυτή. Ευτυχώς, ο πλανήτης μας είναι σχεδιασμένος να έχει μια «ομπρέλα» που μας προστατεύει απ’ αυτές τις ακτίνες—μια ομπρέλα που ονομάζεται οζονόσφαιρα. Δυστυχώς όμως, η ανθρωπότητα καταστρέφει αυτή την ομπρέλα!
Τι είναι η οζονόσφαιρα; Πώς λειτουργεί και πώς την καταστρέφουμε; Το όζον είναι ένας ασταθής τύπος οξυγόνου. Έχει τρία άτομα οξυγόνου (O3), αντί για δύο που έχει το σύνηθες μόριο του οξυγόνου (O2). Το όζον υπάρχει φυσιολογικά στη στρατόσφαιρα και απορροφά τις επικίνδυνες υπεριώδεις ακτίνες Β, ενώ επιτρέπει να περνάει το απαραίτητο και ασφαλές φως. Επιπλέον, ενώ το όζον διασπάται εύκολα από άλλα αέρια, δημιουργείται συνεχώς στη στρατόσφαιρα από τις ηλιακές ακτίνες. Αποτελεί λοιπόν ένα προστατευτικό κάλυμμα που επιδιορθώνεται μόνο του. Πρόκειται για καταπληκτικό σχεδιασμό!
Τα προβλήματα ανακύπτουν όταν ο άνθρωπος αρχίζει να εκπέμπει μέσα σ’ αυτό το ευαίσθητο σύστημα τα δικά του βιομηχανικά αέρια. Τότε το όζον καταστρέφεται πιο γρήγορα απ’ όσο μπορούν να το παράγουν οι ηλιακές ακτίνες. Το 1974, οι επιστήμονες άρχισαν να υποπτεύονται ότι οι CFC, δηλαδή οι χλωροφθοριούχοι άνθρακες, είναι αέρια που καταστρέφουν το όζον. Αλλά οι CFC υπάρχουν παντού. Χρησιμοποιούνται για την κατασκευή όλων των προϊόντων αφρώδους πλαστικού—από μονωτικά υλικά ως κύπελλα και κουτιά που χρησιμοποιούνται στα φαστ-φουντ. Χρησιμοποιούνται ως προωθητικά στα φιαλίδια σπρέι, ως ψυκτικά στους κλιματιστές και στα ψυγεία, και ως διαλύτες στον καθαρισμό ηλεκτρονικών συσκευών.
Ένας επιστήμονας που είχε αναφέρει αυτόν τον κίνδυνο θυμήθηκε τα εξής: «Δεν φώναξα ποτέ ‘Εύρηκα!’ Απλώς, γύρισα σπίτι μια νύχτα και είπα στη γυναίκα μου: ‘Η δουλειά πάει μια χαρά, αλλά φαίνεται σαν να είναι το τέλος του κόσμου’». Ωστόσο, από τότε που εφευρέθηκαν οι CFC, το 1930, πολλοί τους δέχτηκαν ευμενώς, λέγοντας πως είναι μη τοξικοί και αξιοσημείωτα σταθεροί. Μήπως είχαν άδικο σ’ αυτό;
Η Προβλεπόμενη Απειλή
Όχι. Απ’ ό,τι φαίνεται, είχαν όλοι τους απόλυτο δίκιο. Αλλά ακριβώς επειδή οι CFC είναι τόσο σταθεροί, η καταστροφικότητά τους είναι αδιάκοπη. Οι CFC, αφού διαρρεύσουν από τα αχρηστευμένα κλιματιστικά μηχανήματα και από τα αποσυνθεμένα κύπελλα που είναι φτιαγμένα από αφρώδες πλαστικό, ανεβαίνουν σιγά-σιγά στη στρατόσφαιρα. Εκεί, αφού βομβαρδιστούν από τις υπεριώδεις ακτίνες, τελικά διασπώνται και απελευθερώνουν έναν πραγματικό φονιά του όζοντος, το χλώριο. Τα μόρια του χλωρίου χορεύουν μαζί με τα ευπρόσβλητα μόρια του όζοντος ένα θανάσιμο χορό, καταστρέφοντάς τα, ενώ τα ίδια φεύγουν άθικτα για να βρουν κάποιον άλλο άτυχο παρτενέρ. Ένα μόριο χλωρίου μπορεί να χορεύει έτσι πάνω από έναν αιώνα, εξολοθρεύοντας εκατό χιλιάδες μόρια όζοντος.
Οι ανήσυχοι επιστήμονες ξέσπασαν σε διαμαρτυρίες κατά της κύριας χρήσης των CFC—της χρήσης τους ως προωθητικά σε σπρέι αεροζόλ. Μέχρι το 1978, ο Καναδάς, η Σουηδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν απαγορεύσει τη χρήση CFC στα αεροζόλ, αλλά λίγες ήταν οι υπόλοιπες χώρες που ακολούθησαν το παράδειγμά τους. Το χειρότερο δε ήταν ότι ανακαλύφτηκαν περισσότερες χρήσεις γι’ αυτές τις ανθεκτικές χημικές ουσίες, κι έτσι η παραγωγή τους εξακολούθησε να βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες καταναλώνουν ακόμη το ένα τέταρτο της παγκόσμιας ετήσιας παραγωγής.
Οι επιστήμονες, εφοδιασμένοι με μοντέλα της γήινης ατμόσφαιρας κατασκευασμένα από κομπιούτερ, εξακολούθησαν να προειδοποιούν ότι η χημική μόλυνση θα εξάλειφε σταδιακά την οζονόσφαιρα, αφήνοντας σιγά-σιγά να περνούν περισσότερες υπεριώδεις ακτίνες Β. Οι βιομηχανίες και οι κυβερνήσεις δεν έδωσαν σημασία στους ισχυρισμούς των επιστημόνων, λέγοντας πως τα τεκμήριά τους ήταν ανεπαρκή και τα συμπεράσματά τους αναπόδεικτα.
Το περιοδικό Discover αποκάλεσε αυτή τη διένεξη «Πόλεμο του Όζοντος» και σημείωσε ότι οι ερευνητές, «χρόνια τώρα, έβλεπαν αυτό το ζήτημα σαν ένα γιγαντιαίο παγκόσμιο πείραμα—κάθε χρονιά, το ανθρώπινο γένος απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα άλλο ένα εκατομμύριο τόνους CFC και περιμένει να δει τι θα συμβεί». Αυτό που συνέβη εξέπληξε τους πάντες.
Η οζονόσφαιρα, αντί να λεπτύνει σιγά-σιγά και σε μικρά ποσοστά σ’ ολόκληρη τη γη, όπως είχαν προβλέψει όλα τα κατασκευασμένα από κομπιούτερ μοντέλα, αδυνάτισε απότομα πάνω από το Νότιο Πόλο! Τον Οκτώβριο του 1984, μια βρετανική ομάδα επιστημόνων στην Ανταρκτική διαπίστωσε ότι το όζον που βρισκόταν πάνω από εκείνη την περιοχή είχε μειωθεί κατά 40 τοις εκατό, σχηματίζοντας έτσι την πασίγνωστη τώρα «τρύπα του όζοντος». Στην αρχή, οι άλλοι επιστήμονες ήταν δύσπιστοι. Η βρετανική αυτή ομάδα δεν ήταν και πολύ γνωστή. Κι εκτός απ’ αυτό, τα άλλα ατμοσφαιρικά όργανα δεν είχαν καταγράψει καμιά δραματική μείωση του όζοντος στην Ανταρκτική.
Εντούτοις, όπως αποδείχτηκε τελικά, οι κομπιούτερ που έπαιρναν στοιχεία από δορυφόρους ήταν προγραμματισμένοι να απορρίπτουν ως εσφαλμένη οποιαδήποτε μείωση του όζοντος που ξεπερνούσε το 30 τοις εκατό. Εδώ και χρόνια, τα μηχανήματα αυτά μετρούσαν την τρύπα του όζοντος, αλλά απέρριπταν τα στοιχεία!
Οι επιστήμονες λογομάχησαν λίγο καιρό σχετικά με την αιτία λόγω της οποίας δημιουργήθηκε η τρύπα. Αλλά τα εφοδιασμένα με κατάλληλα όργανα αεροπλάνα που πέταξαν μέσα στην ίδια την τρύπα του όζοντος βρήκαν ποιος ήταν ο πραγματικός ένοχος—το χλώριο που προερχόταν από ανθρωποποίητες χημικές ουσίες! Ψηλά πάνω από το Νότιο Πόλο υπάρχει ένας τεράστιος στρόβιλος με σύννεφα που αποτελούνται από μικροσκοπικά σωματίδια πάγου, τα οποία προσφέρουν στο χλώριο εκατομμύρια μικροσκοπικές επιφάνειες πάνω στις οποίες μπορεί αυτό να χορέψει πιο γρήγορα το θανάσιμο χορό του με το όζον.
Από τότε, προφανώς οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει μια παρόμοια τρύπα πάνω από το Βόρειο Πόλο. Και οι δυο αυτές τρύπες είναι εποχιακές· ανοίγουν και κλείνουν κάθε χρόνο. Εκείνη που βρίσκεται πάνω από το Νότιο Πόλο έχει περίπου το μέγεθος των Ηνωμένων Πολιτειών και η άλλη που βρίσκεται πάνω από το Βόρειο Πόλο έχει περίπου το μέγεθος της Γροιλανδίας.
Πώς επηρεάζουν εσάς αυτές οι τρύπες του όζοντος; Έχουν περάσει πάνω από μέρη της βόρειας Ευρώπης και έχουν απειλήσει το νοτιότερο μέρος της Νότιας Αμερικής, αλλά δεν χρειάζεται να βρίσκεται κανείς κάτω από μια τρύπα του όζοντος για να επηρεαστεί απ’ αυτή. Μερικοί επιστήμονες φοβούνται ότι αυτές οι τρύπες παράγουν αέρα που έχει μικρή περιεκτικότητα σε όζον, ο οποίος εξαπλώνεται και στα δυο ημισφαίρια. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία 17 χρόνια, η οζονόσφαιρα έχει ήδη αδυνατίσει κατά 3 ως 7 τοις εκατό, πάνω από τα πιο πυκνοκατοικημένα μέρη του Βόρειου Ημισφαιρίου. Προηγουμένως, οι επιστήμονες πίστευαν ότι θα χρειαζόταν να περάσει ένας αιώνας για να μειωθεί το όζον κατά 3 τοις εκατό!
Το αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος, ότι δηλαδή αυξάνονται οι υπεριώδεις ακτίνες Β που φτάνουν στην επιφάνεια της γης, θα έχει συνέπειες ανυπολόγιστης σημασίας. Αυτές οι ακτίνες προκαλούν στους ανθρώπους καρκίνο του δέρματος. Προκαλούν επίσης βλάβες στο ανθρώπινο ανοσολογικό σύστημα και καταρράκτη. Το περιοδικό Science News υπολογίζει ότι η αυξημένη υπεριώδης ακτινοβολία Β θα «σκοτώσει 3 εκατομμύρια ανθρώπους, οι οποίοι είτε ζουν σήμερα είτε θα γεννηθούν πριν από το 2075».
Ο Δρ Μάικλ Οπενχάιμερ, επιστήμονας ειδικός σε θέματα ατμόσφαιρας, έθεσε το ζήτημα ως εξής: «Αυτές οι αλλαγές πρόκειται να επηρεάσουν κάθε ανθρώπινο ον και κάθε οικοσύστημα πάνω στη γη, κι εμείς ελάχιστα μόνο καταλαβαίνουμε ποιες θα είναι αυτές οι αλλαγές». Η αυξημένη υπεριώδης ακτινοβολία Β θα καταστρέψει το μικροσκοπικό κριλ και άλλα είδη πλαγκτού, που ζουν κοντά στην επιφάνεια του ωκεανού, διασπώντας έτσι την αλυσίδα τροφής του ωκεανού. Μια εξασθενημένη οζονόσφαιρα θα μπορούσε να προκαλέσει ολοκληρωτική καταστροφή της φυτικής ζωής, απώλειες στις σοδειές, ακόμη και αλλαγές σ’ ό,τι αφορά τον καιρό και τους ανέμους σ’ όλο τον κόσμο. Αν γίνει πραγματικότητα οποιαδήποτε απ’ αυτές τις απειλές στις ερχόμενες δεκαετίες, αυτό σίγουρα θα σημάνει προβλήματα για τον άνθρωπο και για τον κόσμο του.
Τι Ελπίδα Υπάρχει;
Το Σεπτέμβριο του 1987, 24 περίπου χώρες υπέγραψαν μια συμφωνία που ονομάστηκε Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ. Αυτή η συμφωνία καλεί τα πιο αναπτυγμένα έθνη να παγώσουν τη χρήση και την παραγωγή των CFC στα επίπεδα του 1986 και να την περικόψουν κατά 50 τοις εκατό ως το έτος 1999. Τα αναπτυσσόμενα έθνη έχουν μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια, αφού οι CFC θεωρούνται απόλυτα απαραίτητοι για τον εκσυγχρονισμό.
Αυτή τη συμφωνία, που θα αρχίσει να εφαρμόζεται το 1989 αν τελικά την επικυρώσουν τουλάχιστον 11 έθνη, την έχουν εγκωμιάσει, αποκαλώντας την «ορόσημο». Ένας πολιτικός από τις Η.Π.Α. έπλεξε το εξής εγκώμιο: «Για πρώτη φορά, τα έθνη του κόσμου συμφώνησαν να συνεργαστούν σχετικά με ένα περιβαλλοντολογικό πρόβλημα, προτού υπάρξουν εκτεταμένα βλαβερά αποτελέσματα».
Ωστόσο, δεν ενθουσιάστηκαν όλοι τόσο πολύ. Μερικοί επιστήμονες προβληματίστηκαν επειδή, δυο μονάχα εβδομάδες μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Μόντρεαλ, δόθηκε στη δημοσιότητα η πιο αδιαμφισβήτητη απόδειξη ότι οι CFC προκάλεσαν την τρύπα του όζοντος. Σ’ εκείνους που υπέγραψαν τη συνθήκη, ειπώθηκε μάλιστα ότι δεν έπρεπε να λάβουν υπόψη τους τις τρύπες του όζοντος καθώς θα σκέφτονταν το ζήτημα. Ένας ειδήμονας είπε τα εξής: «Αν εκείνοι που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις του Μόντρεαλ είχαν στα χέρια τους αυτές τις διαπιστώσεις, θα είχαν συμφωνήσει να φτάσουν σταδιακά στην ολοκληρωτική διακοπή της παραγωγής των CFC».
Κάτι ακόμη χειρότερο όμως είναι ότι οι CFC που ανεβαίνουν τώρα μέσα από την τροπόσφαιρα θα χρειαστούν εφτά ως δέκα χρόνια για να φτάσουν στη στρατόσφαιρα. Αυτό σημαίνει ότι οι ποσότητες CFC στη στρατόσφαιρα θα διπλασιαστούν σε σχέση με τις σημερινές, άσχετα από τις συμφωνίες. Η εφημερίδα The German Tribune ανέφερε τα εξής: «Ακόμη κι αν επιβαλλόταν άμεση απαγόρευση, θα χρειάζονταν 80 χρόνια για να επανέλθει η ατμόσφαιρα στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν κατά τη δεκαετία του 1920».
Στο μεταξύ, οι μεγάλες χημικές βιομηχανίες καταβάλλουν σκληρές προσπάθειες για να βρουν αντικατάστατα των CFC. Μερικές απ’ αυτές έχουν ήδη παρουσιάσει μερικά τέτοια υλικά. Αλλά για να δοκιμαστούν αυτά και για να αποφασιστεί το πώς θα παραχθούν, χρειάζεται χρόνος. «Τα χρειαζόμαστε τώρα, όχι αύριο», λέει ο Τζόε Φάρμαν, ο επιστήμονας που ανακάλυψε πρώτος την τρύπα του όζοντος στην Ανταρκτική. «Εκπέμπουμε CFC στην ατμόσφαιρα πέντε φορές πιο γρήγορα απ’ όσο μπορεί η φύση να απαλλαγεί απ’ αυτούς». Εντούτοις, υπάρχουν ισχυροί λόγοι για τους οποίους δεν πρέπει να γίνει βιαστικά η προώθηση αυτών των αντικατάστατων. «Κανείς δεν θέλει να φτιάξει ένα προϊόν που θα μπει στην κουζίνα του καθενός κι έπειτα να διαπιστώσει ότι είναι τοξικό», προειδοποιεί ο υπεύθυνος για θέματα περιβάλλοντος σε μια χημική εταιρία.
Μολονότι λοιπόν υπάρχουν ελπίδες για λύση, οι επιστήμονες έχουν συγκλονιστεί. Έχουν μάθει πως η ατμόσφαιρα της γης είναι ένας τρομακτικά περίπλοκος και ευαίσθητος μηχανισμός, που αντιδρά στην ανθρώπινη μόλυνση με τρόπο ξαφνικό κι απρόβλεπτο.
Ο Δρ Οπενχάιμερ το συνόψισε αυτό ως εξής: «Βαδίζουμε στα τυφλά προς ένα εξαιρετικά αβέβαιο μέλλον». Οι επιφανειακές λύσεις σε μια τόσο σοβαρή κρίση μονάχα γέλιο μπορούν να προκαλέσουν. Όταν ένας αξιωματούχος από τις Η.Π.Α. πρότεινε να γίνει μια εκστρατεία για «ατομική προστασία», δηλαδή να φοράνε οι άνθρωποι καπέλα και γυαλιά ηλίου, διάφοροι επικριτές ρώτησαν πώς θα μπορούσαν να φορέσουν σομπρέρο στη σόγια και γυαλιά ηλίου στα άγρια ζώα.
Είναι ξεκάθαρο ότι οι άνθρωποι θα εκτιμούσαν μονάχα μια πλήρη λύση και μόνο μια τέτοια λύση θα ήταν επαρκής για να επιλυθεί το πρόβλημα. Έχει ο άνθρωπος το σθένος που απαιτείται για να επανορθώσει τα αμέτρητα σφάλματα που έχει κάνει σε βάρος αυτού του πλανήτη; Κάθε άλλο. Ο άνθρωπος σπάνια είναι πρόθυμος να ξοδέψει χρήματα για να καθαρίσει την ίδια του την ακαθαρσία, αν πρώτα δεν βουτηχτεί κυριολεκτικά μέσα σ’ αυτή. Δεν είναι πιο σοφό να αποβλέπουμε στον Σχεδιαστή του περίπλοκου περιβάλλοντός μας για μια απάντηση; Είναι σαφές ότι αυτός προείδε τα προβλήματα που θα υπήρχαν στην εποχή μας, όταν υποσχέθηκε να ‘διαφθείρει εκείνους που διαφθείρουν τη γη’.—Αποκάλυψις 11:18.
[Πλαίσιο στη σελίδα 25]
ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ
Όζον—το ζωοσωτήριο προστατευτικό κάλυμμα. Όζον—ο βλαβερός ρύπος. Μπορεί να έχετε ακούσει να το περιγράφουν και με τους δυο αυτούς τρόπους. Τι είναι όμως το όζον; Και τα δυο! Στη στρατόσφαιρα, όπου πρέπει να βρίσκεται, το όζον είναι στ’ αλήθεια ζωοσωτήριο. Αλλά εδώ κάτω στην τροπόσφαιρα, το όζον παράγεται ως υποπροϊόν της ανθρώπινης μόλυνσης. Οι άνθρωποι απελευθερώνουν στον αέρα τεράστια ποσά υδρογονανθράκων, κυρίως μέσω της βενζίνης που καίνε τα αυτοκίνητα. Το ηλιακό φως επενεργεί σ’ αυτούς τους υδρογονάνθρακες και παράγει όζον.
Οι άνθρωποι δεν είναι φτιαγμένοι να αναπνέουν όζον. Το όζον προκαλεί βλάβη στους πνεύμονες. Μάλιστα, οι επιστήμονες διαπίστωσαν πρόσφατα ότι είναι ακόμη πιο βλαβερό για την υγεία του ανθρώπου απ’ όσο νόμιζαν προηγουμένως. Μερικοί απαιτούν να επιβληθούν επειγόντως πιο αυστηροί περιορισμοί στη μόλυνση με όζον—χωρίς όμως να υπάρξουν ιδιαίτερα αποτελέσματα.
Βλέπετε λοιπόν πόση ειρωνεία υπάρχει στην κρίση του όζοντος; Ψηλά, εκεί όπου χρειάζεται το όζον, το καταστρέφουμε. Εδώ κάτω, όπου το όζον είναι δηλητηριώδες, το παράγουμε!
Αλλά μπορεί να αναρωτηθείτε: ‘Γιατί να μην μπορούμε να στείλουμε το όζον που βρίσκεται χαμηλά, στη στρατόσφαιρα όπου είναι απαραίτητο;’ Πρώτα-πρώτα, το όζον είναι πολύ ασταθές κι έτσι δεν μπορεί να κάνει αυτή τη διαδρομή· θα διεσπάτο πολύ πριν φτάσει τόσο ψηλά. Μερικοί επιστήμονες ονειρεύτηκαν φανταστικά σχέδια για την ανύψωση του όζοντος με αερόστατα, με τζετ ή με πυραύλους. Ωστόσο, παραδέχονται χωρίς δυσκολία ότι το κόστος θα ήταν τεράστιο. Προφανώς, η μόνη πραγματική λύση είναι να μην το καταστρέφουμε εκεί ψηλά και να μην το παράγουμε εδώ κάτω.
[Διάγραμμα στη σελίδα 26]
(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)
Στρατόσφαιρα
Υπεριώδεις Ακτίνες
Οζονόσφαιρα στη Στρατόσφαιρα
Τροπόσφαιρα
Γη
Φιαλίδιο Σπρέι
△ CFC
→ Χλώριο
● Όζον