Όταν Καταστρέφεται η Ατμόσφαιρά Μας

ΤΟ 1971, ενώ ταξίδευε προς τη σελήνη με το διαστημόπλοιο Απόλλων 14, ο Έντγκαρ Μίτσελ είπε βλέποντας τη γη: «Φαίνεται σαν ένα λαμπερό γαλάζιο και λευκό κόσμημα». Αλλά τι θα έβλεπε κάποιος από το διάστημα σήμερα;

Αν φορούσε ειδικά γυαλιά που θα του επέτρεπαν να δει τα αόρατα αέρια στην ατμόσφαιρα της γης, θα έβλεπε μια πολύ διαφορετική εικόνα. Στο περιοδικό Η Ινδία Σήμερα (India Today) ο Ρατζ Τσένγκαπα έγραψε: «Θα έβλεπε γιγάντιες τρύπες στα προστατευτικά καλύμματα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική και τη Βόρεια Αμερική. Αντί για ένα λαμπερό γαλάζιο και λευκό κόσμημα θα έβλεπε μια θολή, βρώμικη γη γεμάτη σκοτεινά σύννεφα διοξειδίου του άνθρακα και του θείου τα οποία περιστρέφονται αργά».

Τι έχει δημιουργήσει τρύπες στο προστατευτικό στρώμα όζοντος της ανώτερης ατμόσφαιράς μας; Είναι πράγματι τόσο επικίνδυνη η αύξηση των ατμοσφαιρικών ρύπων;

Πώς Καταστρέφεται το Όζον

Πριν από 60 και πλέον χρόνια, οι επιστήμονες ανακοίνωσαν την ανακάλυψη μιας ασφαλούς ψυκτικής ουσίας που θα μπορούσε να αντικαταστήσει άλλες οι οποίες ήταν τοξικές και δύσοσμες. Αυτή η νέα χημική ουσία αποτελούνταν από μόρια που είχαν ένα άτομο άνθρακα, δύο άτομα χλωρίου και δύο φθορίου (CCl₂F₂). Αυτή και παρόμοιες ανθρωποποίητες χημικές ουσίες ονομάζονται χλωροφθοράνθρακες (CFC).

Ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η παραγωγή CFC είχε γίνει μια τεράστια παγκόσμια βιομηχανία. Τους χρησιμοποιούσαν, όχι μόνο σε ψυγεία, αλλά και σε σπρέι αεροζόλ, σε κλιματιστικά μηχανήματα, σε ουσίες καθαρισμού και για να κατασκευάζουν πακέτα για φαστ φουντ και άλλα αφρώδη πλαστικά προϊόντα.

Ωστόσο, το Σεπτέμβριο του 1974, δύο επιστήμονες, ο Σέργουντ Ρόουλαντ και ο Μάριο Μολίνα, εξήγησαν ότι οι CFC σταδιακά ανέβαιναν στη στρατόσφαιρα όπου τελικά αποδέσμευαν το χλώριό τους. Κάθε άτομο χλωρίου, υπολόγισαν οι επιστήμονες, θα μπορούσε να καταστρέψει χιλιάδες μόρια όζοντος. Αλλά αντί να καταστρέφεται το όζον ομοιόμορφα σε όλη την ανώτερη ατμόσφαιρα, η καταστροφή του υπήρξε πολύ μεγαλύτερη πάνω από τους πόλους.

Κάθε άνοιξη από το 1979, μεγάλες ποσότητες όζοντος χάνονται και κατόπιν ξαναεμφανίζονται πάνω από την Ανταρκτική. Αυτή η εποχιακή πτώση του όζοντος ονομάζεται τρύπα του όζοντος. Περαιτέρω, στα πρόσφατα χρόνια αυτή η λεγόμενη τρύπα έχει γίνει μεγαλύτερη και διαρκεί περισσότερο. Το 1992, δορυφορικές μετρήσεις αποκάλυψαν μια τρύπα του όζοντος σε μέγεθος ρεκόρ—μεγαλύτερη από τη Βόρεια Αμερική. Και δεν είχε μείνει πολύ όζον σε αυτήν. Μετρήσεις από αερόστατα αποκάλυψαν μια πτώση πάνω από 60 τοις εκατό—η χαμηλότερη που καταγράφηκε ποτέ.

Στο μεταξύ, τα επίπεδα του όζοντος μειώνονται και στην ανώτερη ατμόσφαιρα πάνω από άλλα μέρη της γης. «Οι τελευταίες μετρήσεις», αναφέρει το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist), «δείχνουν ότι . . . υπήρχαν ασυνήθιστα χαμηλές τιμές συγκέντρωσης όζοντος το 1992 μεταξύ βόρειου γεωγραφικού πλάτους 50° και 60°, που καλύπτει τη Βόρεια Ευρώπη, τη Ρωσία και τον Καναδά. Το επίπεδο του όζοντος ήταν 12 τοις εκατό κάτω από το φυσιολογικό, χαμηλότερο από οποτεδήποτε άλλοτε στα 35 χρόνια συνεχούς παρακολούθησης».

«Ακόμη και οι πιο ζοφερές προβλέψεις», δηλώνει το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American), «φαίνεται τώρα ότι έχουν υποτιμήσει την απώλεια του όζοντος την οποία προκαλούν οι χλωροφθοράνθρακες. . . . Και ωστόσο την ίδια στιγμή, ισχυρές φωνές στην κυβέρνηση και στη βιομηχανία αντιτίθενται σθεναρά στους κανονισμούς, με βάση τις ανεπαρκείς επιστημονικές αποδείξεις».

Όπως υπολογίζεται, 20 εκατομμύρια τόνοι CFC έχουν ήδη απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα. Αφού χρειάζονται χρόνια ώσπου να φτάσουν οι CFC ψηλά στη στρατόσφαιρα, εκατομμύρια τόνοι δεν έχουν ακόμη φτάσει στην ανώτερη ατμόσφαιρα στην οποία προκαλούν βλάβη. Ωστόσο, οι CFC δεν είναι η μόνη πηγή του καταστροφικού για το όζον χλωρίου. «Η NASA υπολογίζει ότι περίπου 75 τόνοι χλωρίου αποτίθενται στο στρώμα του όζοντος κάθε φορά που εκτοξεύεται ένα διαστημικό λεωφορείο», αναφέρει το περιοδικό Δημοφιλής Επιστήμη (Popular Science).

Ποιες Είναι οι Συνέπειες;

Οι συνέπειες της ύπαρξης λιγότερου όζοντος στην ανώτερη ατμόσφαιρα δεν είναι πλήρως κατανοητές. Ένα πράγμα που φαίνεται βέβαιο, όμως, είναι το ότι η ποσότητα βλαβερών υπεριωδών (UV) ακτίνων που φτάνουν στη γη αυξάνεται, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. «Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας», αναφέρει το περιοδικό Γη (Earth), «η ετήσια δόση βλαβερών υπεριωδών ακτίνων που πλήττουν το βόρειο ημισφαίριο αυξήθηκε κατά 5 περίπου τοις εκατό».

Μια αύξηση μόλις 1 τοις εκατό στις υπεριώδεις ακτίνες υπολογίζεται ότι προκαλεί αύξηση 2 ως 3 τοις εκατό στον καρκίνο του δέρματος. Το αφρικανικό περιοδικό Γκέταγουέι (Getaway) δηλώνει: «Υπάρχουν πάνω από 8.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος στη Νότια Αφρική κάθε χρόνο . . . Έχουμε ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα προστασίας από το όζον και μια από τις υψηλότερες συχνότητες εμφάνισης καρκίνου του δέρματος (η σχέση δεν είναι συμπτωματική)».

Το ότι η καταστροφή του όζοντος στην ανώτερη ατμόσφαιρα θα προκαλούσε αύξηση στον καρκίνο του δέρματος το είχαν προβλέψει πριν από χρόνια οι επιστήμονες Ρόουλαντ και Μολίνα. Αυτοί σύστησαν άμεση απαγόρευση στη χρήση των CFC σε αεροζόλ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αναγνωρίζοντας τον κίνδυνο, πολλές χώρες έχουν συμφωνήσει να σταματήσουν την παραγωγή των CFC ως τον Ιανουάριο του 1996. Στο μεταξύ, όμως, η χρήση των CFC συνεχίζει να εγκυμονεί κινδύνους για τη ζωή στη γη.

Η μείωση του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική, αναφέρει το περιοδικό Ο Ζωντανός Κόσμος Μας (Our Living World), «έχει επιτρέψει στην υπεριώδη ακτινοβολία να εισδύει βαθύτερα στον ωκεανό από ό,τι υποπτευόμασταν προηγουμένως. . . . Αυτό έχει προξενήσει αξιοσημείωτες μειώσεις στην παραγωγικότητα των μονοκύτταρων οργανισμών που αποτελούν τη βάση της ωκεάνιας τροφικής αλυσίδας». Ορισμένα πειράματα δείχνουν επίσης ότι κάποια αύξηση στις υπεριώδεις ακτίνες μειώνει τις σοδειές πολλών σιτηρών, αποτελώντας απειλή για την παγκόσμια παραγωγή τροφίμων.

Πράγματι, η χρήση των CFC είναι ενδεχομένως καταστροφική. Ωστόσο η ατμόσφαιρά μας βομβαρδίζεται από πολλούς άλλους ρύπους. Ένας από αυτούς είναι κάποιο ατμοσφαιρικό αέριο το οποίο σε ελάχιστες ποσότητες είναι αναγκαίο για τη ζωή στη γη.

Επίδραση της Μόλυνσης

Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι άνθρωποι άρχισαν να καίνε ολοένα μεγαλύτερες ποσότητες κάρβουνου, φυσικού αερίου και πετρελαίου, προσθέτοντας μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Εκείνον τον καιρό η αναλογία αυτού του ατμοσφαιρικού αερίου που υπάρχει σε ελάχιστες ποσότητες ήταν περίπου 285 μέρη ανά εκατομμύριο. Αλλά, ως αποτέλεσμα της αυξημένης χρήσης από μέρους του ανθρώπου ορυκτών καυσίμων, η αναλογία διοξειδίου του άνθρακα έχει ξεπεράσει τα 350 μέρη ανά εκατομμύριο. Ποια ήταν η συνέπεια της αύξησης στην ατμόσφαιρα αυτού του αερίου που παγιδεύει τη θερμότητα;

Πολλοί πιστεύουν ότι η αύξηση των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα είναι αυτή που έχει προκαλέσει την άνοδο στις θερμοκρασίες της γης. Άλλοι ερευνητές, όμως, λένε ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας οφείλεται κυρίως στη μεταβλητότητα του ήλιου μας—στο ότι ο ήλιος εκπέμπει περισσότερη ενέργεια στα πρόσφατα χρόνια.

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, η δεκαετία του 1980 ήταν η πιο θερμή από τότε που άρχισαν να τηρούνται αρχεία στα μέσα του 19ου αιώνα. «Η τάση συνεχίστηκε σε αυτή τη δεκαετία», αναφέρει η εφημερίδα Δε Σταρ (The Star) της Νότιας Αφρικής, «καθώς το 1990 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί, το 1991 ήταν το τρίτο θερμότερο και το 1992 . . . το δέκατο θερμότερο έτος στο 140ετές αρχείο». Η μικρή μείωση τα περασμένα δύο χρόνια αποδίδεται στη σκόνη που εκτοξεύτηκε στην ατμόσφαιρα όταν εξερράγη το όρος Πινατούμπο το 1991.

Οι μελλοντικές συνέπειες που θα έχει η αύξηση των θερμοκρασιών στη γη είναι ζήτημα που υφίσταται σφοδρή αμφισβήτηση. Αλλά κάτι που προφανώς έχει κάνει η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας είναι να περιπλέξει την ήδη δύσκολη υπόθεση της πρόγνωσης του καιρού. Το περιοδικό Νέος Επιστήμονας παρατηρεί ότι οι εσφαλμένες προβλέψεις «μπορεί να είναι όλο και πιο πιθανές καθώς η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας αλλάζει το κλίμα».

Πολλές ασφαλιστικές εταιρίες φοβούνται ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας θα κάνει τα προγράμματά τους ασύμφορα. «Καθώς βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα σωρό κακοτυχίες», παραδέχεται το περιοδικό Δι Ικόνομιστ (The Economist), «μερικοί αντασφαλιστές μειώνουν την κάλυψη των φυσικών καταστροφών. Άλλοι εξετάζουν το ενδεχόμενο να αφήσουν εντελώς την αγορά. . . . Τους τρομάζει η αβεβαιότητα».

Είναι αξιοσημείωτο πως το 1990, το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, ένα μεγάλο μέρος της αγέλης πάγου της Αρκτικής έλιωσε σε άνευ προηγουμένου βαθμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να απομονωθούν εκατοντάδες πολικές αρκούδες στο νησί Βράνγκελ επί έναν και πλέον μήνα. «Με την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας», προειδοποιεί το περιοδικό Άγρια Ζωή, του BBC (BBC Wildlife), «αυτές οι καταστάσεις . . . θα μπορούσαν να γίνουν τακτικό γεγονός».

«Οι μετεωρολόγοι», ανέφερε μια αφρικανική εφημερίδα το 1992, «θεωρούν την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας υπαίτια για την τρομερή αύξηση στον αριθμό των παγόβουνων που πλέουν προς το βορρά από την Ανταρκτική και αποτελούν κίνδυνο για τα πλοία στο νότιο Ατλαντικό». Σύμφωνα με το περιοδικό Γη, τεύχος Ιανουαρίου 1993, η σταδιακή αύξηση του επιπέδου της θάλασσας στην ακτή της νότιας Καλιφόρνιας οφείλεται, εν μέρει, στην αύξηση της θερμοκρασίας του νερού.

Δυστυχώς, οι άνθρωποι συνεχίζουν να εκπέμπουν τρομακτικές ποσότητες τοξικών αερίων στην ατμόσφαιρα. «Στις Η.Π.Α.», δηλώνει το βιβλίο Δι Ερθ Ριπόρτ 3 (The Earth Report 3), «μια έκθεση του 1989 από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος υπολόγισε ότι πάνω από 900.000 τόνοι τοξικών χημικών ουσιών εκπέμπονται στον αέρα κάθε χρόνο». Αυτός ο αριθμός θεωρείται ότι είναι μικρότερος του πραγματικού επειδή δεν περιλαμβάνει τα καυσαέρια εκατομμυρίων οχημάτων.

Συγκλονιστικές εκθέσεις όσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση καταφτάνουν επίσης από πολλές άλλες βιομηχανοποιημένες χώρες. Ιδιαίτερα τρομακτικές υπήρξαν οι πρόσφατες αποκαλύψεις περί ανεξέλεγκτης ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης στη διάρκεια των δεκαετιών της κομμουνιστικής διακυβέρνησης.

Τα δέντρα της γης, τα οποία απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και εκλύουν οξυγόνο, είναι και αυτά θύματα του τοξικού αέρα. Το περιοδικό Νέος Επιστήμονας ανέφερε: «Τα δέντρα της Γερμανίας γίνονται όλο και πιο ασθενικά, σύμφωνα με . . . τον υπουργό γεωργίας [ο οποίος είπε] ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση συνεχίζει να είναι ένας από τους κύριους λόγους για την επιδεινούμενη υγεία των δασών».

Η κατάσταση είναι παρόμοια στο Τράνσβααλ Χάιφελτ της Νότιας Αφρικής. «Οι πρώτες ενδείξεις καταστροφής από την όξινη βροχή εμφανίζονται τώρα στο ανατολικό Τράνσβααλ όπου οι πευκοβελόνες αλλάζουν χρώμα από υγιές σκούρο πράσινο σε αρρωστημένο μπεζ με κηλίδες», αναφέρει ο Τζέιμς Κλαρκ στο βιβλίο του Επιστροφή στη Γη (Back to Earth).

Τέτοιες εκθέσεις καταφτάνουν από όλο τον κόσμο. Καμιά χώρα δεν είναι απρόσβλητη. Με καπνοδόχους που φτάνουν ψηλά στον ουρανό, οι βιομηχανοποιημένες χώρες εξάγουν τη μόλυνσή τους στις γειτονικές χώρες. Το υπόμνημα της άπληστης βιομηχανικής ανάπτυξης του ανθρώπου δεν εμπνέει ελπίδες.

Υπάρχει, ωστόσο, βάση για αισιοδοξία. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η πολύτιμη ατμόσφαιρά μας θα σωθεί από την καταστροφή. Μάθετε στο επόμενο άρθρο πώς θα επιτευχθεί αυτό.

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Η καταστροφή του όζοντος στην ανώτερη ατμόσφαιρα έχει οδηγήσει σε αύξηση του καρκίνου του δέρματος

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της μόλυνσης;