Η Καθολική Εκκλησία στην Ισπανία—Η Εξουσία και τα Προνόμια
«Ο Κύριος ανέθεσε στον Πέτρο τη διακυβέρνηση, όχι μόνο της Εκκλησίας, αλλά ολόκληρου του κόσμου».—Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄.
ΟΤΑΝ ο Ιννοκέντιος Γ΄ έγραψε αυτά τα λόγια στις αρχές του 13ου αιώνα, η μεσαιωνική Καθολική Εκκλησία είχε φτάσει στον κολοφώνα της δύναμής της. Αλλά ο δρόμος που οδηγούσε στην κοσμική εξουσία είχε στρωθεί από πολιτικές κι όχι από πνευματικές συμμαχίες. Πουθενά δεν αλήθευε αυτό περισσότερο απ’ ό,τι στην Ισπανία.
Η Ισπανική εκκλησία άδραξε την εξουσία και τα προνόμια ενώνοντας τις δυνάμεις της με την Πολιτεία.
Θρησκευτική Ενότητα: Πολιτικό Όργανο
Το 1479, ύστερα από αιώνες διακυβέρνησης από διαιρεμένα και ανυπότακτα βασίλεια, ολόκληρη σχεδόν η Ισπανία ενώθηκε υπό την κυριαρχία του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας. Αλλά πώς επρόκειτο να ενωθεί σε σκέψη και σκοπό το νεοσχηματισμένο κράτος; Ο Φερδινάνδος επιστράτευσε τη βοήθεια της εκκλησίας. Το 1478, είχε συσταθεί με την υποστήριξη του πάπα η Ιερά Εξέταση. Τώρα, υπό τον έλεγχο του βασιλιά και τη διαχείριση της εκκλησίας, αυτή αποδείχτηκε ένα από τα πιο ισχυρά όπλα που επινοήθηκαν ποτέ για την καταστολή θρησκευτικών και πολιτικών διαφωνιών. Με τη γρήγορη υποταγή όλων των βαφτισμένων Ισπανών Καθολικών στο ζυγό της, το μόνο εμπόδιο που απέμενε για να υπάρξει ενότητα ήταν οι αβάφτιστοι που αριθμούσαν αρκετά εκατομμύρια—οι Εβραίοι και οι Μαυριτανοί.
Το 1492, υπό την πίεση του μέγα ιεροεξεταστή Τορκουεμάδα, ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα διέταξαν την απέλαση όλων των αβάφτιστων Εβραίων από την Ισπανία. Δέκα χρόνια αργότερα, απελάθηκαν και όλοι οι Μαυριτανοί που αρνήθηκαν να γίνουν Καθολικοί. Ο μοναχός Μπλέντα περιέγραψε την υποχρεωτική έξοδο των Μουσουλμάνων ως «το πιο ένδοξο γεγονός στην Ισπανία, από τον καιρό των Αποστόλων». Πρόσθεσε επίσης: «Τώρα είναι εξασφαλισμένη η θρησκευτική ενότητα και σίγουρα θα ανατείλει μια εποχή ευημερίας». Η Καθολική Ισπανία (La España Católica) είχε γίνει πραγματικότητα και σε αναγνώριση αυτού του γεγονότος, ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα ονομάστηκαν από τον Πάπα Αλέξανδρο ΣΤ΄ «οι Καθολικοί Ηγεμόνες».
Έχοντας πετύχει θρησκευτική ενότητα στην έδρα της, η Ισπανική εκκλησία διεύρυνε τους ορίζοντές της. Με την υποστήριξη του θρόνου της Ισπανίας, ο Κολόμβος είχε μόλις ανακαλύψει νέα εδάφη και νέους λαούς στην Αμερική. Συνοδεύοντας τους κονκισταδόρες, Δομινικανοί και Φρανγκισκανοί μοναχοί απέπλεαν για το Νέο Κόσμο, αποφασισμένοι να φέρουν τους ειδωλολάτρες στους κόλπους της εκκλησίας.
Στον Κορτές, κατακτητή του Μεξικού, είχαν πει ότι ο κύριος σκοπός της αποστολής του ήταν να υπηρετήσει τον Θεό και να διαδώσει τη Χριστιανική πίστη. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος παραδέχτηκε με ειλικρίνεια: «Ήρθα για το χρυσάφι». Ίσως οι περισσότεροι κονκισταδόρες είχαν ανάμεικτα κίνητρα, παρόμοια μ’ εκείνα που εξέφρασε κάποιος απ’ αυτούς: «Ήρθαμε εδώ για να υπηρετήσουμε τον Θεό και για να γίνουμε πλούσιοι».
Προτού επιδοθούν στην κατάκτηση μιας συγκεκριμένης περιοχής, οι κονκισταδόρες διάβαζαν δυνατά ένα έγγραφο που είχε τον τίτλο Λος ρεκισίτος (Los requisitos)—είτε άκουγαν οι ιθαγενείς είτε όχι—σύμφωνα με το οποίο απαιτούνταν από τους ιθαγενείς να αναγνωρίσουν ότι η εκκλησία κυβερνούσε τον κόσμο και ότι ο βασιλιάς της Ισπανίας ήταν ο αντιπρόσωπός της. Η άρνηση να συμμορφωθούν μ’ αυτές τις απαιτήσεις ήταν αρκετή για να θεωρηθεί ο ένοπλος αποικισμός «δίκαιος πόλεμος».
Εκατομμύρια ιθαγενείς βαφτίζονταν, πολλοί αμέσως αφού τους κατακτούσαν. Κατόπιν, ιερείς και μοναχοί συνεργάζονταν με τους Ισπανούς μονάρχες στη διακυβέρνηση των αποικιών. Όπως παρατήρησε ο εκκλησιαστικός ιστορικός Πολ Τζόνσον: «Η Καθολική Εκκλησία αποτελούσε παράρτημα της ισπανικής κυβέρνησης, και ποτέ δεν αλήθευε αυτό περισσότερο απ’ ό,τι στην Αμερική. . . . Σε ανταπόδοση, η Εκκλησία απαιτούσε προστασία, προνόμια και την απαρέγκλιτη αφοσίωση του στέμματος στην ορθόδοξη πίστη».
Έτσι, στο τέλος του 16ου αιώνα, η εκκλησία της Ισπανίας είχε γίνει η πιο ισχυρή εθνική εκκλησία του Χριστιανικού κόσμου. Ασκούσε απόλυτο θρησκευτικό έλεγχο σ’ ολόκληρη την Ισπανία και σε πολύ μεγάλο μέρος του Νέου Κόσμου. Όμως η εξουσία και τα προνόμια, πράγματα που απολάμβανε με μοναδικό τρόπο, οδήγησαν αναπόφευκτα σε καταχρήσεις που ήταν εντονότερες απ’ ό,τι σε άλλες χώρες.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]
«Ήρθαμε εδώ για να υπηρετήσουμε τον Θεό και για να γίνουμε πλούσιοι»