Καθολικό Προσκύνημα—Βασίζεται σε Γεγονότα ή σε Μύθους;

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ισπανία

ΚΑΘΕ καλοκαίρι η Ευρώπη γίνεται μάρτυρας ενός λαϊκού προσκυνήματος. Εκατομμύρια άνθρωποι κατευθύνονται νότια με λεωφορεία, αυτοκίνητα και αεροπλάνα, αναζητώντας θάλασσα και λιακάδα. Ο αγαπημένος τους «τόπος προσκυνήματος»; Οι παραλίες της Ισπανίας. Κάτι, όμως, που δεν ξέρουν οι περισσότεροι λάτρεις της παραλίας είναι ότι μερικοί απ’ αυτούς τους τουρίστες ακολουθούν την ίδια ακριβώς διαδρομή που έκαναν με τα πόδια οι Καθολικοί πρόγονοί τους πριν από αιώνες.

Βέβαια, οι προσκυνητές του μεσαίωνα ήταν άλλου είδους άνθρωποι. Αυτοί ζητούσαν έναν ιερό τόπο, όχι λιακάδα· η υποσχεμένη ανταμοιβή τους ήταν η θεϊκή συγχώρηση, όχι το μαύρισμα στον ήλιο. Χωρικοί, άρχοντες, στρατιώτες και παλιάνθρωποι πεζοπορούσαν κατά χιλιάδες επί 1.000 περίπου χιλιόμετρα μέσα από την ενδοχώρα της βόρειας Ισπανίας με προορισμό το Σαντιάγο δε Κομποστέλα—μια μικρή, υγρή πόλη στο απομακρυσμένο βορειοδυτικό άκρο της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Ποιο αντικείμενο λατρείας θα μπορούσε να πείσει εκείνους τους ανθρώπους να διανύσουν εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα από χιονισμένες βουνοκορφές και από πεδιάδες που τις έκαιγε το λιοπύρι, να αψηφήσουν τους ληστές, την πείνα, την αρρώστια, ακόμα και το θάνατο; Όπως πίστευαν τότε, ήταν η λειψανοθήκη του «Αγίου» Ιακώβου, του Σαντιάγο, του προστάτη «αγίου» της Ισπανίας. Το «ιερό λείψανό» του ασκούσε καταπληκτική έλξη στους πιστούς όλης της μεσαιωνικής Ευρώπης. Σήμερα, σ’ εκείνον τον τόπο ορθώνεται ένας καθεδρικός ναός. Πώς άρχισε όλη αυτή η ιστορία;

Μια Πόλη που Χτίστηκε Λόγω Ενός Οράματος

Άρχισε με ένα απ’ αυτά τα «θαυματουργικά» οράματα που αναφύονται συχνά μέσα στις σελίδες της ισπανικής ιστορίας. Μια βραδιά του 813 Κ.Χ., ένας ερημίτης που ονομαζόταν Πελάγιος είδε κάποιο ουράνιο φαινόμενο. Πιστός στο καθήκον, κάλεσε τον επίσκοπό του, και τελικά ανακαλύφθηκε ένα μαρμάρινο μνημείο. Διαπιστώθηκε, δήθεν, ότι τα πτώματα που περιείχε ήταν του ίδιου του αποστόλου Ιακώβου και δυο μαθητών του. Ο τοπικός βασιλιάς, ο Αλφόνσος ο Αγνός, επισκέφτηκε τον τόπο εκείνο, επιβεβαίωσε ότι τα λείψανα ήταν γνήσια και ανακήρυξε τον Ιάκωβο «Προστάτη της Ισπανίας».

Έτσι, γεννήθηκε η ιδέα του προστάτη «αγίου» της χώρας. Εκείνη η ανακάλυψη ήρθε στον κατάλληλο καιρό για τις εμπόλεμες «Χριστιανικές» περιοχές στη βόρεια Ισπανία, καθώς ήταν περικυκλωμένες από Μουσουλμάνους. Το λείψανο αυτό ήταν ακριβώς ό,τι χρειάζονταν για να προσπαθήσουν να αντισταθμίσουν το ‘χέρι του προφήτη Μωάμεθ’, που φυλασσόταν στην Κόρδοβα της νότιας Ισπανίας και είχε τη φήμη ότι έκανε ακατανίκητους τους Μαυριτανούς. Ο «Άγιος» Ιάκωβος έγινε σύντομα ο σημαιοφόρος γύρω από τον οποίο θα μπορούσε να ανασυνταχθεί ο λαός για να πολεμήσει εναντίον των Μαυριτανών, που κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου.

Τον 11ο αιώνα, στον τόπο όπου βρισκόταν ο τάφος χτίστηκε ένας καθεδρικός ναός, και ακριβώς στο σημείο όπου ο Πελάγιος είχε δει το όραμά του με τα αστέρια ανεγέρθηκε η πόλη Σαντιάγο δε Κομποστέλα (που κατά γράμμα σημαίνει «Άγιος Ιάκωβος του έναστρου αγρού»). Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, το Σαντιάγο έγινε ένα από τα κυριότερα κέντρα προσκυνήματος του Χριστιανικού κόσμου—το ξεπερνούσε μόνο η Ιερουσαλήμ και η Ρώμη. Γιατί όμως τα οστά αυτού του υποτιθέμενου αποστόλου προσέλαβαν τόσο μεγάλη σπουδαιότητα;

Πώς Σχηματίστηκε ο Μύθος

Μέσα από ένα παράξενο συνονθύλευμα θρύλων, μύθων και μυστικής θρησκευτικής γνώσης, ο «Άγιος» Ιάκωβος έχει καταλάβει ιδιαίτερη θέση στην ισπανική ιστορία. Σύμφωνα με μερικούς Καθολικούς ιστορικούς, αυτός ο απόστολος ήταν ο πρώτος Χριστιανός ιεραπόστολος στην Ισπανία. Λέγεται ότι δαπάνησε αρκετά χρόνια κηρύττοντας στη Γαλικία (βορειοδυτική Ισπανία) λίγο καιρό μετά το θάνατο του Ιησού. Αλλά το αποτέλεσμα αυτής της εκστρατείας ήταν μόνο εννιά προσήλυτοι. Αποθαρρημένος προφανώς από την τόσο μικρή επιτυχία, πήγε προς τα ανατολικά και εμψυχώθηκε από μια εντυπωσιακή εμφάνιση της Μαρίας, της μητέρας του Ιησού (η οποία, ωστόσο, ζούσε ακόμη στην Παλαιστίνη). Εκείνη εμφανίστηκε σ’ αυτόν με «θνητή σάρκα» στην κορυφή μιας μαρμάρινης κολόνας, στη ρωμαϊκή πόλη που λεγόταν Καισαροαυγούστα (η οποία αργότερα έγινε γνωστή ως Σαραγόσα), στο βορειοανατολικό τμήμα της χερσονήσου. Ο θρύλος λέει ότι, όταν εκείνη αναχώρησε, η κολόνα έμεινε και αιώνες αργότερα έγινε τόπος προσκυνήματος.a

Σύντομα έπειτα απ’ αυτό, ο Ιάκωβος επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ, όπου υπέστη μαρτυρικό θάνατο στα χέρια του Βασιλιά Ηρώδη. (Πράξεις 12:1-3) Σύμφωνα με το θρύλο, οι μαθητές του διέσωσαν το νεκρό του σώμα, το μετέφεραν στην ακτή και από τη Γιάφα επιβιβάστηκαν σ’ ένα θαυματουργικό πέτρινο καράβι. Έπειτα από ταξίδι που κράτησε μια εβδομάδα (και κάλυψε πάνω από 5.000 χιλιόμετρα!), έφτασαν στη Γαλικία, όπου και έθαψαν το δάσκαλό τους σ’ έναν τάφο χωρίς ταφόπετρα, του οποίου η τοποθεσία τελικά χάθηκε.

Πέρασαν αιώνες, και αυτός ο τάφος υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκε ξανά από τον ερημίτη. Και ο μύθος έγινε πραγματικότητα για τους «Χριστιανούς» στρατιώτες. Δεν πέρασε πολύς καιρός και ο ίδιος ο «Ιάκωβος» θεάθηκε να πολεμάει στο πλευρό των «Χριστιανών». Σύμφωνα με την παράδοση, αυτός εμφανίστηκε στην αποφασιστική μάχη του Κλαβίχο και, ιππεύοντας ένα άσπρο πολεμικό άλογο, βοήθησε στη συντριβή των Μαυριτανών. Μετά τη νίκη εκείνη έγινε πασίγνωστος ως Σαντιάγο Ματαμόρος (Άγιος Ιάκωβος ο Μαυριτανοκτόνος).—Παράβαλε Ματθαίος 26:52.

Του αποδόθηκαν κι άλλες θαυματουργικές ικανότητες, πιο φιλάγαθες. Ένας θρύλος μιλάει για κάποιο νεαρό που προχωρούσε έφιππος κατά μήκος της ακτής για να συναντήσει τη μέλλουσα σύζυγό του. Ξαφνικά, τον κατάπιε ένα τεράστιο κύμα και τον παρέσυρε μακριά. Η μνηστή του επικαλέστηκε τον «Άγιο» Ιάκωβο, ο οποίος φρόντισε πρόθυμα να βγει ο νεαρός από τη θάλασσα, έχοντας τα ρούχα του καλυμμένα από κοχύλια. Έτσι, το κοχύλι έγινε το σύμβολο του προστάτη «αγίου» της Ισπανίας και των προσκυνητών που ταξίδευαν προς το ιερό του.

Ένας Ελκυστικός Μύθος

Στη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους του Μεσαίωνα, τα λείψανα των φημισμένων «αγίων» ήταν αυτό που επηρέαζε λαό και μονάρχες. Οι ευσεβείς εμπιστεύονταν σ’ αυτά την προστασία τους από το κακό—ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής είχε αρκετά λείψανα κρεμασμένα στο λαιμό του στη Μάχη του Χέιστινγκς, στην οποία νίκησε τον Βασιλιά Χάρολντ της Αγγλίας. Οι προσκυνητές είχαν λάβει τη διαβεβαίωση ότι η επαφή με σεπτά «άγια» οστά τούς εγγυόταν τη θεϊκή χάρη.

Τα λείψανα άξιζαν πιο πολύ κι από το χρυσάφι, και κανένας καθεδρικός ναός του Χριστιανικού κόσμου δεν μπορούσε να θεωρηθεί πλήρης χωρίς αυτά. Αναπτύχθηκε ένα ανθηρό εμπόριο λειψάνων και υπήρξαν μερικές κραυγαλέες περιπτώσεις απάτης. Ο ηγούμενος μιας μονής διαμαρτυρήθηκε το 12ο αιώνα λέγοντας ότι, αφού φυλάσσονταν δυο κεφάλια του Ιωάννη του Βαφτιστή σε δυο διαφορετικές εκκλησίες, ή ο Ιωάννης ήταν δικέφαλος ή ένα από τα δυο έπρεπε να είναι ψεύτικο.

Ωστόσο, ο κοινός λαός πίστευε στα λείψανα και πολεμούσε γι’ αυτά. Στο όνομα του «Αγίου» Ιακώβου, οι ισπανικές στρατιές πολέμησαν εναντίον των Μαυριτανών και άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Έκαναν αποικία τους το Νέο Κόσμο στο όνομά του, και παντού στη Λατινική Αμερική ξεφύτρωσαν πόλεις με το όνομα Σαντιάγο.

Οργανωμένες Πορείες στο Μεσαίωνα

Ένας ιστορικός σημειώνει ότι, στη διάρκεια του Μεσαίωνα, «τα προσκυνήματα στους τόπους όπου υπήρχαν σημαντικά λείψανα . . . αποτέλεσαν το σπουδαιότερο κίνητρο για την πραγματοποίηση ταξιδιών». Καθόλου περίεργο, λοιπόν, που το ιερό ενός τέτοιου θαυματοποιού όπως ήταν ο «Άγιος» Ιάκωβος προσέλκυε πιστούς από κάθε γωνιά του κόσμου. Έτσι, στη μεσαιωνική περίοδο κατά την οποία η αίγλη του Σαντιάγο έφτασε στο ζενίθ, η Ισπανία δοκίμασε το πρώτο της κύμα τουρισμού.

«Βασιλιάδες και απλοί άνθρωποι, επίσκοποι και καλόγεροι, άγιοι και αμαρτωλοί, ιππότες και ιπποκόμοι»—μισό εκατομμύριο το χρόνο—συνέρρεαν στο Σαντιάγο απ’ όλη την Ευρώπη, μετατρέποντας την «Οδό του Αγ. Ιακώβου» σε μια από τις πιο πολυσύχναστες λεωφόρους της Ευρώπης. Αυτός ο αριθμός ήταν τεράστιος, αν λάβουμε υπόψη ότι ο συνολικός πληθυσμός της Ευρώπης τον 11ο αιώνα ήταν μόλις 30 περίπου εκατομμύρια και ότι το ταξίδι διαμέσου της Ισπανίας έπαιρνε αρκετούς μήνες.

Αφού διέσχιζαν τα Πυρηναία από τη Γαλλία, οι προσκυνητές είχαν ακόμα να περπατήσουν 1.000 χιλιόμετρα μέσα από τα βραχώδη βουνά και τις γεμάτες σκόνη πεδιάδες της βόρειας Ισπανίας. Εκείνοι που κατάφερναν να αντέξουν αυτόν το μαραθώνιο συγκέντρωναν τις λίγες δυνάμεις που τους είχαν απομείνει και ξεσπούσαν σ’ ένα τελικό τροχάδην. Ο πρώτος που κατάφερνε να δει την κορυφή του καθεδρικού ναού του Σαντιάγο φώναζε: «Μι γκόθο!» (Χαρά μου!) και εκλεγόταν «βασιλιάς» της ομάδας με την οποία ταξίδευε. Μ’ αυτόν τον τρόπο πήραν πολλές οικογένειες το επίθετό τους. Πολλοί άνθρωποι που έχουν επίθετο Κινγκ, Κένιχ, Ρέι, Λιρόι ή Ρεξ (όλα αυτά τα ονόματα σημαίνουν «βασιλιάς») μπορεί κάλλιστα να οφείλουν το όνομά τους σε κάποιον αρχαίο τους πρόγονο που είχε ακόμα το σθένος να τρέξει και να φωνάξει, ενώ είχε δαπανήσει αρκετούς μήνες ταξιδεύοντας προς το Σαντιάγο.

Σήμερα μερικοί θαυμάζουν ίσως το πνεύμα αυτών των σκληροτράχηλων ταξιδιωτών, οι οποίοι θυσίαζαν τόσο πολύ χρόνο, υγεία και χρήματα σ’ ένα ταξίδι που για πολλούς κατέληγε να είναι το τελευταίο τους. Χωρίς αμφιβολία, η πλειονότητα υποκινούνταν από ειλικρινή πίστη, πίστη σ’ ένα λείψανο που ποτέ δεν είδαν—τα οστά ήταν κλεισμένα μέσα σε μια διακοσμημένη λειψανοθήκη που βρισκόταν πίσω από κάγκελα. Στην πραγματικότητα, επί τριακόσια χρόνια, τα οστά δεν βρίσκονταν εκεί. Τα είχαν πάρει και τα είχαν κρύψει όταν εκείνος ο τόπος αντιμετώπιζε απειλή, και δεν τα αποκατέστησαν στη θέση τους παρά μόνο το 1879.

Βάση για Αληθινή Πίστη

Οι απόστολοι του Ιησού ταξίδευαν αρκετά, όχι για να ιδρύσουν ή να επισκεφτούν ιερά, αλλά για να κηρύξουν το ευαγγέλιο. Αφιέρωναν πολύ χρόνο στη μελέτη του Λόγου του Θεού, κάτι που μπορούσε πραγματικά να οικοδομήσει πίστη που διαρκεί. Τέτοιου είδους πίστη, βασισμένη σε ακριβή γνώση, μπορεί να μας προστατεύσει από το να πέσουμε θύματα ανθρώπινων μύθων και παραδόσεων που ακόμα παροδηγούν πολλούς ανθρώπους.—Ματθαίος 15:9· 1 Τιμόθεον 2:3, 4, ΜΝΚ.

Όσο συναρπαστικές κι αν είναι οι θρησκευτικές παραδόσεις και οι θρύλοι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την αληθινή πίστη. Με βάση την Αγία Γραφή, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι ο Ιάκωβος επισκέφτηκε ποτέ την Ισπανία. (Βλέπε πλαίσιο.) Αλλά ακόμα κι αν την είχε επισκεφτεί και τα οστά του είχαν ενταφιαστεί στο Σαντιάγο, δεν θα υπήρχε λόγος να αποδίδεται σ’ αυτά λατρευτικός σεβασμός. Οι Γραφές μάς παροτρύνουν να θέτουμε την πίστη μας στο ζωντανό, αόρατο Θεό και στο Λόγο του, την Αγία Γραφή, παρά σε λείψανα.—2 Κορινθίους 5:7· 1 Θεσσαλονικείς 1:9· παράβαλε Ματθαίος 23:27, 28.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 24, 25]

Πήγε Ποτέ ο Ιάκωβος στην Ισπανία;

1. Πουθενά δεν αναφέρει η Γραφή ότι ο απόστολος Ιάκωβος κήρυξε ποτέ έξω από την Παλαιστίνη. Ο Παύλος, του οποίου η ιεραποστολική υπηρεσία είχε αρχίσει το 49 Κ.Χ., ήταν αυτός που έγινε γνωστός ως «απόστολος των εθνών», όχι ο Ιάκωβος.—Ρωμαίους 11:13· βλέπε επίσης Πράξεις 9:15· Γαλάτας 2:7.

2. Το έτος 55 Κ.Χ., ο Παύλος, γράφοντας στους Χριστιανούς της Ρώμης, εξέφρασε το σκοπό του ‘να μη διακηρύξει τα καλά νέα εκεί όπου ο Χριστός είχε ήδη ονομαστεί’. Εντούτοις, σχεδίαζε να πάει στην Ισπανία, επειδή δεν υπήρχε πια ‘ανέπαφος τομέας’ γι’ αυτόν στη Μικρά Ασία και στην Ελλάδα. Αυτό υπονοεί ότι, μέχρι εκείνη τη χρονολογία, η Ισπανία δεν είχε ακόμη λάβει το Χριστιανικό άγγελμα σε σημαντικό βαθμό.—Ρωμαίους 15:20, 23, 24, ΜΝΚ.

3. Στο βιβλίο του Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας (Historia de la Iglesia Católica), ο Ιησουίτης καθηγητής Μπερναντίνο Λόρκα παραδέχεται ότι για τους Καθολικούς ειδικούς, όσον αφορά το αν βρέθηκε ποτέ ο Ιάκωβος στην Ισπανία, «το γεγονός ότι δεν έχει βρεθεί καμιά συγκεκριμένη αναφορά σ’ αυτό το συμβάν, παρά μόνο έξι αιώνες μετά τα γεγονότα, αποδεικνύεται μεγάλο εμπόδιο κατά της αυθεντικότητάς του».—Σελίδες 122, 123.

[Χάρτης στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΙΣΠΑΝΙΑ

Παρίσι

Βεζλέ

Πουατιέ

Λιμόζ

Αρλ

Τουλούζη

Παμπλόνα

Μπούργκος

Αστόργα

Σαντιάγο δε Κομποστέλα

Ατλαντικός Ωκεανός

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Ο Καθεδρικός ναός του Σαντιάγο δε Κομποστέλα και (ένθετο) ο Ιάκωβος σ’ ένα άσπρο πολεμικό άλογο

[Ευχαριστίες]

Photo: Godo-Foto