Εσάς σας Έχει Αλλάξει η Τηλεόραση;
‘ΠΑΡΑΘΥΡΟ στον κόσμο’. Έτσι έχουν χαρακτηρίσει την τηλεόραση. Στο βιβλίο Η Αστείρευτη Συσκευή—Πώς Εξελίχθηκε η Αμερικανική Τηλεόραση (Tube of Plenty—The Evolution of American Television), ο συγγραφέας Έρικ Μπάρνουβ σημειώνει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1960, «[η τηλεόραση] είχε γίνει για τους περισσότερους ανθρώπους το παράθυρό τους στον κόσμο. Η θέα που πρόσφερε φαινόταν ότι ήταν όλος ο κόσμος. Αυτοί εμπιστεύονταν την εγκυρότητα και την πληρότητά της».
Εντούτοις, ένα απλό παράθυρο δεν μπορεί να διαλέξει τη θέα που σας παρουσιάζει· δεν μπορεί να καθορίσει το φωτισμό ή την οπτική γωνία της θέας· ούτε μπορεί να αλλάξει απότομα τη θέα, απλώς και μόνο για να κρατήσει το ενδιαφέρον σας αμείωτο. Η τηλεόραση, όμως, μπορεί. Τέτοιου είδους παράγοντες διαμορφώνουν δραστικά τα συναισθήματα και τα συμπεράσματά σας σχετικά με το τι βλέπετε· εντούτοις οι παράγοντες αυτοί ελέγχονται από τους ανθρώπους που παράγουν τα τηλεοπτικά προγράμματα. Ακόμα και τα πλέον απροκατάληπτα ειδησεογραφικά δελτία και ντοκιμαντέρ υπόκεινται σε τέτοια επίδραση, όσο ακούσια κι αν γίνεται αυτό.a
Δελεάζει με Αριστοτεχνικό Τρόπο
Συχνότατα όμως, οι άνθρωποι που ελέγχουν την τηλεόραση προσπαθούν απροκάλυπτα να επηρεάζουν τους θεατές. Στις διαφημίσεις, για παράδειγμα, δεν αισθάνονται ουσιαστικά κανέναν ενδοιασμό να χρησιμοποιούν οποιοδήποτε δελεαστικό τέχνασμα έχουν στη διάθεσή τους προκειμένου να σας κάνουν να θέλετε να αγοράσετε. Χρώμα. Μουσική. Όμορφα πρόσωπα. Ερωτισμό. Υπέροχα τοπία. Το ρεπερτόριό τους είναι πολύ μεγάλο, και το χρησιμοποιούν αριστοτεχνικά.
Κάποιος που ήταν παλιότερα εξέχον στέλεχος στον τομέα των διαφημίσεων έγραψε για τα 15 χρόνια που πέρασε σ’ αυτόν το χώρο: «Έμαθα ότι με τα μέσα ενημέρωσης [όπως η τηλεόραση] σου δίνεται η δυνατότητα να απευθύνεσαι άμεσα στο μυαλό των ανθρώπων και κατόπιν, σαν ένας μάγος θα λέγαμε, να αφήνεις εκεί μέσα εικόνες που μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους να κάνουν πράγματα τα οποία, υπό άλλες συνθήκες, ίσως δεν θα σκέφτονταν ποτέ να κάνουν».
Το ότι η τηλεόραση ασκεί τόσο μεγάλη δύναμη στους ανθρώπους ήταν ήδη φανερό από τη δεκαετία του 1950. Μια εταιρία που έφτιαχνε κραγιόν χειλιών και έβγαζε 50.000 δολάρια (περ. 7,5 εκατ. δρχ.) το χρόνο άρχισε να διαφημίζεται στην αμερικανική τηλεόραση. Σε δυο χρόνια, οι πωλήσεις ανέβηκαν ραγδαία στα 4.500.000 δολάρια (περ. 675 εκατ. δρχ.) το χρόνο! Μια τράπεζα συγκέντρωσε ξαφνικά καταθέσεις ύψους 15.000.000 δολαρίων (περ. 2,25 δισ. δρχ.), όταν διαφήμισε σ’ ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα, δημοφιλές στις γυναίκες, τις υπηρεσίες που πρόσφερε.
Σήμερα, ο μέσος Αμερικανός παρακολουθεί πάνω από 32.000 διαφημιστικά σποτ το χρόνο. Οι διαφημίσεις δελεάζουν τα συναισθήματα. Όπως έγραψε ο Μαρκ Κρίσπιν Μίλερ στο βιβλίο Εγκλωβισμένοι στο Κουτί—Η Πολιτιστική Παιδεία της Τηλεόρασης (Boxed In—The Culture of TV): «Είναι αλήθεια ότι αυτά που παρακολουθούμε ασκούν επίδραση πάνω μας. Τα διαφημιστικά σποτ που κατακλύζουν την καθημερινή μας ζωή μάς επηρεάζουν αδιάκοπα». Αυτού του είδους η επίδραση, προσθέτει ο ίδιος, «είναι επικίνδυνη, ακριβώς επειδή συχνά είναι αθέατη, και συνεπώς δεν θα αποτυγχάνει αν εμείς δεν μάθουμε πώς να την αντιλαμβανόμαστε».
Αλλά η τηλεόραση δεν πλασάρει μόνο κραγιόν, πολιτικές απόψεις και πολιτιστική παιδεία. Πλασάρει επίσης και ηθικές αξίες—ή την έλλειψή τους.
Η Τηλεόραση και οι Ηθικές Αξίες
Ελάχιστοι άνθρωποι θα εκπλήσσονταν αν μάθαιναν ότι σκηνές σεξουαλικής συμπεριφοράς παρουσιάζονται ολοένα και πιο συχνά στην αμερικανική τηλεόραση. Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε το 1989 στο Τριμηνιαίο Περιοδικό της Δημοσιογραφίας (Journalism Quarterly) αποκάλυψε ότι μέσα σε 66 ώρες μεγάλης τηλεοπτικής ακροαματικότητας, υπήρχαν συνολικά 722 στιγμιότυπα σεξουαλικής συμπεριφοράς, η οποία είτε υπονοούνταν είτε αναφερόταν είτε παρουσιαζόταν κανονικά. Τα παραδείγματα ποίκιλλαν από ερωτικά αγγίγματα μέχρι σεξουαλική πράξη, αυνανισμό, ομοφυλοφιλία και αιμομιξία. Ο μέσος όρος ήταν 10,94 στιγμιότυπα την ώρα!
Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι η εξαίρεση σ’ αυτόν τον τομέα. Η γαλλική τηλεόραση παρουσιάζει απερίφραστα σκηνές σεξουαλικού σαδισμού. Η ιταλική τηλεόραση δείχνει στριπτίζ. Αργά τη νύχτα στην ισπανική τηλεόραση κυριαρχούν ταινίες με βίαιο και ερωτικό περιεχόμενο. Και ο κατάλογος συνεχίζεται.
Η βία είναι μια ακόμα μορφή της ανηθικότητας που χαρακτηρίζει την τηλεόραση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας κριτικός της τηλεόρασης, ο οποίος γράφει στο περιοδικό Τάιμ (Time), επαίνεσε πρόσφατα το «αποτροπιαστικό καλό χιούμορ» κάποιας σειράς επεισοδίων τρόμου. Η σειρά αυτή παρουσίαζε κυρίως σκηνές αποκεφαλισμού, ακρωτηριασμού, ανασκολοπισμού και δαιμονοπληξίας. Φυσικά, σ’ ένα μεγάλο βαθμό, η βία που παρουσιάζεται στην τηλεόραση είναι λιγότερο μακάβρια—κι έτσι είναι πιο εύκολο να εκληφθεί ως κάτι το δεδομένο. Όταν πρόσφατα προβλήθηκαν προγράμματα της Δυτικής τηλεόρασης σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό της Ακτής Ελεφαντοστού, στη Δυτική Αφρική, ένας κατάπληκτος ηλικιωμένος άντρας δεν μπόρεσε παρά να ρωτήσει: «Γιατί οι λευκοί διαρκώς μαχαιρώνουν, πυροβολούν και γρονθοκοπούν ο ένας τον άλλον;»
Η απάντηση, φυσικά, είναι ότι οι παραγωγοί και οι χρηματοδότες της τηλεόρασης θέλουν να δίνουν στους θεατές αυτά που οι θεατές θέλουν να βλέπουν. Η βία ελκύει τους θεατές. Το σεξ επίσης. Έτσι, η τηλεόραση τους προσφέρει άφθονες ποσότητες βίας και σεξ—αλλά όχι πάρα πολλές απότομα, αλλιώς οι θεατές θα νιώσουν απέχθεια. Όπως το έθεσε η Ντόνα Μακ Κρόχαν στο έντυπο Ώρες Μεγάλης Ακροαματικότητας· Οι Δικές μας Ώρες (Prime Time, Our Time): «Τα περισσότερα επιτυχημένα προγράμματα εξαντλούν τα όρια στα οποία μπορούν να φτάσουν όσον αφορά τη γλώσσα που χρησιμοποιούν, το σεξ, τη βία ή κάποιο ανάλογο θέμα· κατόπιν, αφού έχουν φτάσει στο όριο, το ξεπερνούν. Έτσι, το κοινό είναι έτοιμο να δεχτεί ένα νέο όριο».
Για παράδειγμα, το θέμα της ομοφυλοφιλίας θεωρούνταν κάποτε ως κάτι που ξεπερνούσε «τα όρια» του καλού γούστου για την τηλεόραση. Αλλά από τη στιγμή που οι θεατές το συνήθισαν, ήταν έτοιμοι να δεχτούν περισσότερα. Κάποιος Γάλλος δημοσιογράφος υποστήριξε: «Κανένας παραγωγός δεν θα τολμούσε σήμερα να παρουσιάσει την ομοφυλοφιλία ως παρεκτροπή . . . Αντίθετα, αφύσικη είναι η κοινωνία και η αδιαλλαξία της». Στην αμερικανική καλωδιακή τηλεόραση, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1990, σε 11 πόλεις, μια ‘σαπουνόπερα με ομοφυλόφιλους’. Η σειρά αυτή έδειχνε σκηνές αντρών που ήταν στο κρεβάτι μαζί. Ο παραγωγός αυτής της εκπομπής είπε στο περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek) ότι αυτές οι σκηνές είχαν σχεδιαστεί από ομοφυλόφιλους με σκοπό να «απευαισθητοποιήσουν το κοινό ώστε ο κόσμος να αντιληφθεί πως κι εμείς είμαστε σαν όλους τους άλλους».
Φαντασία Εναντίον Πραγματικότητας
Εκείνοι οι οποίοι διεξήγαγαν την έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Τριμηνιαίο Περιοδικό της Δημοσιογραφίας σημείωσαν ότι, εφόσον η τηλεόραση δεν δείχνει σχεδόν ποτέ τις συνέπειες του παράνομου σεξ, ο «ακατάπαυστος χείμαρρος σεξουαλικά διεγερτικών εικόνων» που παρουσιάζει ισοδυναμεί με εκστρατεία παραπληροφόρησης. Οι ίδιοι αναφέρθηκαν και σε άλλη μια έρευνα καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως οι τηλεοπτικές σαπουνόπερες μεταδίδουν πάνω απ’ όλα το εξής μήνυμα: Το σεξ είναι για άγαμους συντρόφους, και κανένας δεν προσβάλλεται από ασθένειες εξαιτίας του.
Είναι έτσι ο κόσμος που ξέρετε; Προγαμιαίο σεξ χωρίς εφηβικές εγκυμοσύνες ή σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες; Ομοφυλοφιλία και αμφιφυλοφιλία χωρίς το φόβο της μόλυνσης από AIDS; Βία και αγριότητες που καταλήγουν σε θριαμβευτική νίκη των ηρώων και σε ταπεινωτική ήττα των κακών—ενώ όλως περιέργως συχνά κανείς τους δεν έχει ούτε μελανιά; Η τηλεόραση δημιουργεί έναν κόσμο στον οποίο οι ενέργειες είναι μακαρίως απαλλαγμένες από συνέπειες. Οι νόμοι της συνείδησης, της ηθικής και της εγκράτειας αντικαθίστανται από το νόμο της άμεσης ικανοποίησης.
Σαφώς, η τηλεόραση δεν είναι ‘παράθυρο στον κόσμο’—τουλάχιστον όχι στον πραγματικό κόσμο. Μάλιστα, ένα πρόσφατο βιβλίο που μιλάει για την τηλεόραση έχει τίτλο Η Βιομηχανία του Μη Πραγματικού (The Unreality Industry). Οι συγγραφείς του βιβλίου αυτού ισχυρίζονται ότι η τηλεόραση έχει «γίνει μια από τις πιο ισχυρές δυνάμεις στη ζωή μας. Ως συνέπεια, η τηλεόραση, όχι μόνο καθορίζει τι είναι πραγματικό, αλλά, κάτι ακόμα πιο σημαντικό και πιο ανησυχητικό, εξαφανίζει αυτή καθαυτή τη διαφορά, αυτή καθαυτή την οριακή γραμμή μεταξύ πραγματικού και φανταστικού».
Οι δηλώσεις αυτές μπορεί να ηχούν υπερβολικά ανησυχητικές στα αφτιά εκείνων που νομίζουν ότι είναι απρόσβλητοι από την επιρροή της τηλεόρασης. ‘Δεν πιστεύω όλα όσα βλέπω’, διαμαρτύρονται μερικοί. Ομολογουμένως, ίσως έχουμε την τάση να μην πιστεύουμε αυτά που βλέπουμε στην τηλεόραση. Αλλά οι ειδικοί προειδοποιούν ότι αυτού του είδους ο ενστικτώδης σκεπτικισμός μπορεί να μη μας προστατέψει από τους δόλιους τρόπους με τους οποίους η τηλεόραση εκμεταλλεύεται τα συναισθήματά μας. Όπως το έθεσε ένας συγγραφέας: «Ένα από τα καλύτερα τεχνάσματα της τηλεόρασης είναι ότι δεν αποκαλύπτει ποτέ πόσο ακριβώς επηρεάζει τον ψυχικό μας κόσμο».
Μηχανισμός Επιρροής
Σύμφωνα με το Βιβλίο Έτους της Μπριτάνικα 1990 (1990 Britannica Book of the Year), ο μέσος όρος του χρόνου που αφιερώνουν οι Αμερικανοί στην παρακολούθηση τηλεόρασης είναι εφτά ώρες και δυο λεπτά την ημέρα. Ένας πιο συντηρητικός υπολογισμός μιλάει για περίπου δυο ώρες την ημέρα, αλλά και πάλι αυτό θα ισοδυναμούσε με εφτά χρόνια παρακολούθησης τηλεόρασης στη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου! Πώς είναι δυνατόν τόσο πολλή παρακολούθηση τηλεόρασης να μην έχει συνέπειες στους ανθρώπους;
Δεν εκπλησσόμαστε καθόλου όταν διαβάζουμε για άτομα τα οποία δυσκολεύονται να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ τηλεόρασης και πραγματικότητας. Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο βρετανικό περιοδικό Μέσα Ενημέρωσης, Πολιτισμός και Κοινωνία (Media, Culture and Society) αποκάλυψε ότι η τηλεόραση πράγματι κάνει μερικούς ανθρώπους να σχηματίσουν «μια εναλλακτική άποψη για τον πραγματικό κόσμο», αποκοιμίζοντάς τους με τη σκέψη ότι οι επιθυμίες τους όσον αφορά την πραγματικότητα συνιστούν την ίδια την πραγματικότητα. Κι άλλες έρευνες, όπως εκείνες που διεξάχθηκαν από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των Η.Π.Α., υποστηρίζουν προφανώς αυτά τα πορίσματα.
Εφόσον η τηλεόραση επηρεάζει γενικώς παραδεκτές αντιλήψεις για την ίδια την πραγματικότητα, πώς γίνεται να μην επηρεάζει τη ζωή και τις ενέργειες των ανθρώπων; Όπως γράφει η Ντόνα Μακ Κρόχαν στο έντυπο Ώρες Μεγάλης Ακροαματικότητας· Οι Δικές μας Ώρες: «Όταν μια τηλεοπτική εκπομπή μεγάλης ακροαματικότητας σπάει τους ηθικοκοινωνικούς ή γλωσσικούς φραγμούς, τότε αισθανόμαστε πιο ελεύθεροι να τους σπάσουμε κι εμείς. Παρόμοια, επηρεαζόμαστε όταν . . . οι αχαλίνωτες σεξουαλικές σχέσεις είναι το φυσιολογικό ή όταν ένας πολύ αρρενωπός άντρας μάς λέει ότι χρησιμοποιεί προφυλακτικά. Σε κάθε περίπτωση, η τηλεόραση λειτουργεί—υστερόχρονα θα λέγαμε—ως ο καθρέφτης στον οποίο βλέπουμε αυτό που μπορούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι είμαστε, κι επομένως αυτό που συχνά μπορούμε να γίνουμε».
Οπωσδήποτε, καθώς αυξάνεται η δημοτικότητα της τηλεόρασης, αυξάνεται παράλληλα η ανηθικότητα και η βία. Σύμπτωση; Μα φυσικά όχι. Μια μελέτη έδειξε ότι το ποσοστό της εγκληματικότητας και της βίας σε τρεις χώρες αυξήθηκε μόνο μετά την εισαγωγή της τηλεόρασης σε καθεμιά απ’ αυτές τις χώρες. Εκεί που η τηλεόραση είχε εισαχθεί νωρίτερα, το ποσοστό εγκληματικότητας είχε αυξηθεί νωρίτερα.
Το περίεργο είναι ότι η τηλεόραση, σε αντίθεση με ό,τι φαίνεται να νομίζουν πολλοί, δεν κατατάσσεται καν στα μέσα ψυχαγωγίας που ξεκουράζουν τον άνθρωπο. Διάφορες μελέτες που έγιναν σε 1.200 άτομα σε μια περίοδο 13 και πλέον ετών αποκάλυψαν ότι, απ’ όλα τα μέσα ψυχαγωγίας, η παρακολούθηση τηλεόρασης ήταν το λιγότερο κατάλληλο μέσο για την ξεκούραση των ανθρώπων. Αυτή άφηνε συνήθως τους θεατές απαθείς, κι ωστόσο σε υπερένταση, και ανήμπορους να συγκεντρωθούν. Ιδιαίτερα έπειτα από πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης, οι άνθρωποι αποκτούσαν χειρότερη διάθεση απ’ αυτήν που είχαν πριν αρχίσουν να βλέπουν τηλεόραση. Απεναντίας, με το διάβασμα οι άνθρωποι ξεκουράζονταν, αποκτούσαν καλύτερη διάθεση και μπορούσαν να συγκεντρωθούν καλύτερα!
Αλλά άσχετα με το πόσο εποικοδομητικό μπορεί να είναι ένα καλό βιβλίο, η τηλεόραση, αυτός ο πολυμήχανος κλέφτης του χρόνου, μπορεί εύκολα να παραμερίσει τα βιβλία. Όταν πρωτοπαρουσιάστηκε η τηλεόραση στην Πόλη της Νέας Υόρκης, σύντομα η κυκλοφορία των βιβλίων σημείωσε κάμψη στις δημόσιες βιβλιοθήκες. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα πάψουν να διαβάζουν. Εντούτοις, λέγεται ότι οι άνθρωποι σήμερα διαβάζουν με λιγότερη υπομονή και ότι η προσοχή τους αποσπάται γρήγορα αν δεν βομβαρδίζονται με φανταχτερές οπτικές παραστάσεις. Οι στατιστικές και οι μελέτες μπορεί να μην αποδεικνύουν ότι είναι βάσιμες αυτές οι αόριστες ανησυχίες. Ωστόσο, πόσο χάνουμε από το βάθος της προσωπικότητάς μας και από την αυτοπειθαρχία μας, αν αφηνόμαστε στη συνεχή επιρροή του αστείρευτου χειμάρρου τηλεοπτικής ψυχαγωγίας, η οποία έχει σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο ώστε, λεπτό προς λεπτό, να μονοπωλεί ακόμα και το απειροελάχιστο κλάσμα της προσοχής μας;
Τα Παιδιά του Κουτιού
Αναφορικά με τα παιδιά, όμως, το ζήτημα της τηλεόρασης γίνεται πραγματικά επείγον. Γενικά, ό,τι μπορεί να κάνει η τηλεόραση στους ενήλικες μπορεί σίγουρα να το κάνει και στα παιδιά—μόνο που θα είναι σε μεγαλύτερο βαθμό. Άλλωστε, τα παιδιά είναι πιθανότερο να πιστεύουν στους φανταστικούς κόσμους που βλέπουν στην τηλεόραση. Η γερμανική εφημερίδα Ράινισερ Μέρκουρ/Κριστ ουντ Βελτ (Rheinischer Merkur/Christ und Welt) αναφέρθηκε σε μια πρόσφατη μελέτη, η οποία αποκάλυψε ότι συχνά τα παιδιά «δεν μπορούν να κάνουν διάκριση ανάμεσα στην πραγματική ζωή και σ’ αυτό που βλέπουν στην οθόνη. Ό,τι βλέπουν στο φανταστικό κόσμο το μεταφέρουν στον πραγματικό».
Πάνω από 3.000 επιστημονικές μελέτες, που έγιναν μέσα σε δεκαετίες ερευνών, υποστηρίζουν το συμπέρασμα ότι η τηλεοπτική βία έχει αρνητικές συνέπειες στα παιδιά και στους εφήβους. Αξιόπιστοι οργανισμοί, όπως η Αμερικανική Ακαδημία της Παιδιατρικής, το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας και ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος, όλοι συμφωνούν ότι η βία της τηλεόρασης κάνει τη συμπεριφορά των παιδιών αντικοινωνική και επιθετική.
Ορισμένες μελέτες έχουν καταλήξει σε άλλα ανησυχητικά συμπεράσματα. Για παράδειγμα, η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία συνδέεται με την υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης. Προφανώς υπάρχουν δυο λόγοι. (1) Οι ώρες της αδράνειας μπροστά στο κουτί της τηλεόρασης αντικαθιστούν τις ώρες της δραστηριότητας στο παιχνίδι. (2) Τα τηλεοπτικά διαφημιστικά σποτ πλασάρουν εύκολα στα παιδιά τις παχυντικές άχρηστες τροφές που έχουν ελάχιστη θρεπτική αξία. Άλλες έρευνες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά που παρακολουθούν υπερβολικά τηλεόραση δεν πάνε καλά στο σχολείο. Αν και το συμπέρασμα είναι μάλλον αμφιλεγόμενο, το περιοδικό Τάιμ ανέφερε πρόσφατα πως πολλοί ψυχίατροι και εκπαιδευτικοί κατηγορούν την τηλεόραση ως υπεύθυνη για τη μεγάλη μείωση στην ικανότητα των παιδιών να διαβάζουν και για το ότι έπεσαν αρκετά οι σχολικές τους επιδόσεις.
Κι εδώ ο χρόνος είναι κρίσιμος παράγοντας. Μέχρι να φτάσει το μέσο Αμερικανόπουλο να αποφοιτήσει από το λύκειο, έχει περάσει 17.000 ώρες μπροστά στην τηλεόραση, σε σύγκριση με τις 11.000 ώρες του σχολείου. Για πολλά παιδιά, η τηλεόραση αποτελεί την κύρια δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου τους, αν όχι την κύρια δραστηριότητά τους γενικά. Το βιβλίο Ο Εθνικός Σύλλογος Γονέων και Διδασκάλων Απευθύνεται στους Γονείς: Πώς να Πετύχετε την Καλύτερη Εκπαίδευση για το Παιδί σας (The National PTA Talks to Parents: How to Get the Best Education for Your Child) παρατηρεί ότι τα μισά απ’ όλα τα δεκάχρονα παιδιά διαθέτουν τέσσερα λεπτά την ημέρα για το διάβασμα στο σπίτι, ενώ για την παρακολούθηση τηλεόρασης διαθέτουν 130 λεπτά.
Σε τελική ανάλυση, προφανώς είναι ελάχιστοι εκείνοι που θα υποστήριζαν σοβαρά ότι η τηλεόραση δεν κρύβει πολύ πραγματικούς κινδύνους τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικους. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Μήπως οι γονείς πρέπει να απαγορεύσουν την παρακολούθηση τηλεόρασης στο σπίτι; Μήπως οι άνθρωποι γενικά πρέπει να προστατέψουν τον εαυτό τους από την επιρροή της με το να την πετάξουν ή με το να τη βάλουν στο πατάρι;
[Υποσημειώσεις]
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 7]
«Γιατί οι λευκοί διαρκώς μαχαιρώνουν, πυροβολούν και γρονθοκοπούν ο ένας τον άλλον;»
[Εικόνα στη σελίδα 9]
Κλείστε την τηλεόραση, ανοίξτε τα βιβλία