Η Παρατήρηση του Σύμπαντος

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Χαβάη

ΑΝ ΘΕΛΑΤΕ να δείτε το παρελθόν, θα μπορούσατε; Η απάντηση είναι ναι!

Στην πραγματικότητα, κάθε φορά που κοιτάζουμε τον έναστρο ουρανό, παρατηρούμε το παρελθόν. Αλλά, πού θα μπορούσαμε να πάμε για να ατενίσουμε τη μαγευτική θέα του παρελθόντος; Σαν τους αρχαίους Πολυνήσιους οι οποίοι ακολούθησαν τα άστρα για να ανακαλύψουν τη Χαβάη, έτσι και σήμερα πολλοί άνθρωποι που επιζητούν να ακολουθήσουν, ή αλλιώς να παρατηρήσουν, τα άστρα έρχονται σ’ αυτό το νησί. Ωστόσο, ανακαλύπτουν την υψηλότερη μορφή τεχνολογίας στην αστρονομία—τεχνολογία που δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να δουν πολύ πιο πίσω στο παρελθόν.

Ας ταξιδέψουμε στο νησί Χαβάη, ή αλλιώς στο Μεγάλο Νησί. Εκεί θα ανεβούμε στην κορυφή ενός σβησμένου ηφαιστείου που ονομάζεται Μάουνα Κέα. Σε υψόμετρο 4.205 μέτρων, θα επισκεφτούμε μερικά από τα καλύτερα αστεροσκοπεία του κόσμου, τα οποία είναι αφιερωμένα στην παρατήρηση του σύμπαντος.

Η Ανάβαση στο Μάουνα Κέα

Ξεκινάμε οδικώς νωρίς το πρωί για την κορυφή του Μάουνα Κέα ακολουθώντας ένα δρόμο μακρύ και γεμάτο στροφές. Αφήνουμε πίσω μας τις περιοχές που έχουν τροπικό κλίμα—περιοχές με χαμηλό υψόμετρο και με ετήσιο ύψος βροχόπτωσης 500 εκατοστά—και ανεβαίνουμε στις γυμνές πλαγιές αυτού του σβησμένου ηφαιστείου, το οποίο παραμένει χιονισμένο επί πολλούς μήνες κάθε χρόνο. Καθώς περνάμε την οριακή γραμμή βλάστησης, βρισκόμαστε σ’ έναν απότομο και επικίνδυνο χωματόδρομο. Τώρα καταλαβαίνουμε γιατί χρειαζόμαστε όχημα με κίνηση στους τέσσερις τροχούς.

Τελικά, φτάνουμε στην κορυφή και ανακαλύπτουμε πως το μέρος είναι γεμάτο αστεροσκοπεία. Εδώ η ατμόσφαιρα είναι παγερή, καθαρή και σχεδόν διάφανη. Παρκάρουμε το αυτοκίνητο και κατεβαίνουμε. Αμέσως νιώθουμε ρίγη από τους αναζωογονητικούς, ψυχρούς ανέμους που φυσούν. Ωστόσο, καθώς κοιτάζουμε τριγύρω, πλημμυρίζουμε από ευφορία. Βρισκόμαστε πάνω σ’ ένα γυμνό ηφαίστειο, ψηλότερα και από τα σύννεφα που περιβάλλουν την κορυφή του, και φαινομενικά αποξενωμένοι από κάθε άλλο ίχνος γης και ωκεανού!

Γιατί Εδώ;

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, αστρονόμοι άρχισαν να κατασκευάζουν το πρώτο αστεροσκοπείο τους στο Μεγάλο Νησί για να παρατηρήσουν το έξω διάστημα και το παρελθόν. Αλλά γιατί εδώ, στην κορυφή ενός νησιού-ηφαιστείου, στα ανοιχτά του Ειρηνικού;

Υπάρχουν τέσσερις βασικοί λόγοι για τους οποίους αυτή η ιδιαίτερη τοποθεσία είναι τόσο χρήσιμη στην εξερεύνηση των έναστρων ουρανών: (1) το υψηλό ποσοστό σε ξάστερες νύχτες κατά τη διάρκεια του έτους· (2) η διαύγεια και η σταθερότητα της ατμόσφαιρας, πράγμα που επιτρέπει λιγότερες παραμορφώσεις κατά την παρατήρηση· (3) το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο φωτός στη διάρκεια της νύχτας, που έχει επιβληθεί από κανονισμούς που ελέγχουν το φωτισμό των πόλεων του Μεγάλου Νησιού· και (4) το χαμηλό ποσοστό υγρασίας. Γιατί αυτός ο τελευταίος παράγοντας είναι σημαντικός; Επειδή η υγρασία παρεμποδίζει τη λειτουργία μερικών οργάνων.

Ακόμα και με γυμνό μάτι, μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε τις ασυνήθιστες ιδιότητες της ατμόσφαιρας, οι οποίες καθιστούν αυτή την τοποθεσία εξαιρετική για την παρατήρηση του έξω διαστήματος. Δεν είναι παράδοξο που το Μάουνα Κέα θεωρείται ιδανική σχεδόν τοποθεσία για να παρατηρεί κανείς τα άστρα.

Στο Εσωτερικό των Αστεροσκοπείων

Συναντάμε την ξεναγό μας και μαζί της μπαίνουμε στο Αστεροσκοπείο Γ. Μ. Κεκ. Αυτό διαθέτει το μεγαλύτερο, και κατά πολύ ισχυρότερο τηλεσκόπιο, σε σχέση με όσα έχουν κατασκευαστεί μέχρι τώρα.

Καθώς μπαίνουμε στο αστεροσκοπείο, συνειδητοποιούμε αμέσως ότι οι αστρονόμοι δεν παρατηρούν πια με γυμνό μάτι μέσα από αυτά τα τηλεσκόπια. Πάνε πια εκείνες οι μέρες! Σήμερα, ανάμεσα στους επιστήμονες και το τηλεσκόπιο παρεμβάλλονται κομπιούτερ μεγάλων δυνατοτήτων και άλλα όργανα προηγμένης τεχνολογίας. Αυτά τα όργανα, τα οποία λειτουργούν με τη βοήθεια κομπιούτερ, έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν δισεκατομμύρια φορές περισσότερα απ’ όσα μπορεί να δει το γυμνό μάτι.

Πραγματικά σαστίζει κανείς, δεν νομίζετε; Με αυτό το τηλεσκόπιο αρκούν λίγες μέρες παρατήρησης για να συγκεντρώσουν οι αστρονόμοι πληροφορίες που θα τους κρατήσουν απασχολημένους επί μήνες καθώς θα αξιολογούν τα στοιχεία που συγκέντρωσαν.

Η ξεναγός μας τώρα στρέφει την προσοχή μας στο λόγο για τον οποίο το Αστεροσκοπείο Γ. Μ. Κεκ αποτελεί κορυφή στον τομέα της τεχνολογίας της αστρονομίας—δηλαδή, το μοναδικό σχέδιο του τηλεσκόπιού του. Διακρίνουμε τα 36 εξαγωνικά κάτοπτρα, που το καθένα έχει διαγώνιο μήκους 1,8 μέτρων. Αυτά ισοδυναμούν με κάτοπτρο διαμέτρου 10 μέτρων.

Περιγράφοντας πώς λειτουργεί αυτό το τηλεσκόπιο, ένα έντυπο που κυκλοφόρησε από το Ίδρυμα της Καλιφόρνιας για Έρευνες στην Αστρονομία δήλωσε: «Καθώς η θέση που έχει το καθένα ελέγχεται ηλεκτρονικά ώστε να επιτυγχάνεται ακρίβεια δυόμισι εκατοντάκις χιλιοστών του χιλιοστόμετρου—μέγεθος που είναι χίλιες φορές μικρότερο από το πάχος μιας ανθρώπινης τρίχας», και με το ένα τέταρτο μόνο των κατόπτρων του στη θέση τους, «έχει ήδη φτάσει την ισχύ του Τηλεσκόπιου Χέιλ που έχει διάμετρο 5 μέτρα και βρίσκεται στο Αστεροσκοπείο του Πάλομαρ» στην Καλιφόρνια.

Υπάρχει και συνέχεια. Η ξεναγός μάς πληροφορεί ότι μόλις καταβλήθηκε το ποσό για ένα δεύτερο τηλεσκόπιο που θα τοποθετηθεί δίπλα σ’ αυτό και το οποίο βρίσκεται ακόμα υπό κατασκευή. Αυτά τα δίδυμα τηλεσκόπια θα λειτουργούν σαν ένα γιγαντιαίο ζευγάρι κιάλια, που θα βλέπουν πολύ μακρύτερα στο έξω διάστημα απ’ όσο πίστευαν ότι θα μπορούσε ποτέ να γίνει. Είναι στ’ αλήθεια συναρπαστικό να βρίσκεται κανείς εδώ!

Ωστόσο, καθώς βρισκόμαστε σε μεγάλα ύψη, δεν θέλουμε να παρασυρθούμε από τον ενθουσιασμό, επειδή υπάρχει πιθανότητα να παρουσιάσουμε υποξία, δηλαδή έλλειψη οξυγόνου στους ιστούς του σώματός μας. Αντιλαμβανόμαστε ότι οι νοητικές μας λειτουργίες δεν βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, επειδή καταβάλλουμε μεγάλες προσπάθειες για να συγκεντρώσουμε τις σκέψεις μας και κατόπιν να μιλήσουμε. Πράγματι, το να κινούμαστε πολύ γρήγορα ή να καταναλώνουμε πολλή ενέργεια σ’ αυτό το υψόμετρο μπορεί να μας φέρει πονοκεφάλους, ναυτία και λιποθυμία. Σίγουρα αυτός δεν είναι ο κατάλληλος τόπος για όσους δεν έχουν καλή υγεία.

Έτσι, αφού μείναμε πέντε ώρες στην κορυφή, είναι καιρός να κατεβούμε πιο χαμηλά σε ύψος 2.800 μέτρων. Μέχρι αυτή τη στιγμή, το πρωινό ήταν αναμφίβολα γεμάτο εκπλήξεις.

Τι μας Λένε τα Άστρα;

Στο ύψος των 2.800 μέτρων υπάρχουν καταλύματα και εγκαταστάσεις για τους περίπου 50 αστρονόμους και μέλη του βοηθητικού προσωπικού. Επίσης, εδώ βρίσκεται ένα κέντρο για τους επισκέπτες, όπου κανείς μπορεί να παρακολουθήσει διαλέξεις σχετικά με τα αστεροσκοπεία του Μάουνα Κέα.

Επιπρόσθετα, μια ευγενική χειρονομία για τους επισκέπτες που επιθυμούν να μείνουν περισσότερο είναι η προγραμματισμένη νυχτερινή παρατήρηση των άστρων μέσα από ένα τηλεσκόπιο 28 εκατοστών, η οποία συνοδεύεται από τα σχόλια ενός αρμόδιου επιστήμονα του ίδιου του Πανεπιστημίου της Χαβάης. Αν μείνετε, όπως κάναμε εμείς, δεν θα απογοητευτείτε. Αυτός είναι, το λιγότερο, ένας θαυμάσιος τρόπος για να μάθει κανείς τι μαρτυρούν τα άστρα και να τελειώσει όμορφα μια πολύ ασυνήθιστη μέρα.

Ίσως να αναρωτιέστε γιατί προηγουμένως αναφέραμε ότι μπορούμε να δούμε το παρελθόν. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να σας βοηθήσει να το καταλάβετε αυτό. Πάρτε για παράδειγμα το γαλαξία της Ανδρομέδας. Στη διάρκεια μιας ξάστερης νύχτας το φως του μπορεί να γίνει ορατό με γυμνό μάτι. Τώρα, γνωρίζοντας πόσο μακριά βρίσκεται από τη γη αυτό το σύμπλεγμα άστρων και ότι το φως ταξιδεύει με ταχύτητα 299.792 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, οι επιστήμονες έχουν καταλήξει ότι το φως που βλέπετε να έρχεται από το γαλαξία της Ανδρομέδας έχει ηλικία 1,5 εκατομμυρίων ετών! Ναι, όταν παρατηρεί κανείς το φως των άστρων, στην πραγματικότητα βλέπει το παρελθόν.

Με αυτά τα καινούρια και προηγμένα τηλεσκόπια που βρίσκονται στο Μάουνα Κέα, ο άνθρωπος έχει τώρα τη δυνατότητα να δει πολύ πίσω στο παρελθόν και πολύ μακρύτερα στο έξω διάστημα. Αυτό συμβαίνει επειδή τα σύγχρονα τηλεσκόπια είναι πολύ πιο ισχυρά απ’ ό,τι το γυμνό μάτι. Πράγματι, έχει υπολογιστεί ότι με την υπάρχουσα τεχνολογία, οι αστρονόμοι βλέπουν το φως άστρων, το οποίο έχει ηλικία οχτώ δισεκατομμυρίων ετών! Με τη συγκέντρωση αυτών των πληροφοριών, ελπίζουν να κατανοήσουν καλύτερα πώς προήλθαν τα άστρα και πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν.

Ασφαλώς, αυτή η μέρα ήταν μοναδική για εμάς τους επισκέπτες. Αυτά που είδαμε θα μείνουν για πολύ καιρό χαραγμένα στη μνήμη μας. Αυτά που βλέπουν οι αστρονόμοι, κι αυτά που θα δουν ακόμα, μας κάνουν να μένουμε εκστατικοί μπροστά στα θαύματα της δημιουργίας. Ποτέ πια δεν θα κοιτάζουμε απλώς τον έναστρο νυχτερινό ουρανό και κατόπιν να στρέφουμε αλλού. Στο εξής θα θυμόμαστε αυτές τις στιγμές και το πόσο όμορφο ήταν αυτό το ορεινό παρατηρητήριο.

Μακάρι τέτοιες εμπειρίες να υποκινούν όλους μας να εκτιμάμε Εκείνον που έφτιαξε το σύμπαν, το οποίο αποτελεί για εμάς αντικείμενο τόσο μεγάλου θαυμασμού.—Ησαΐας 40:26· 42:5.

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 25]

California Association for Research in Astronomy