Νησί Νόρφοκ—Από Αποικία Καταδίκων, Τουριστικός Παράδεισος

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Νέα Ζηλανδία

Η ΠΛΕΙΟΝΟΤΗΤΑ εκείνων που έφταναν στις ακτές του Νησιού Νόρφοκ πριν από 150 και πλέον χρόνια έρχονταν καταναγκαστικά—ως κατάδικοι. Το νησί ήταν αποικία καταδίκων για εγκληματίες τους οποίους έφερναν από την Αυστραλία και είχε τη φήμη ενός από τους πιο αυστηρούς οικισμούς καταδίκων στην ιστορία της Βρετανίας. Σήμερα, 20.000 και πλέον τουρίστες επισκέπτονται κάθε χρόνο αυτό το παραδεισένιο νησί.

Αλλά πού βρίσκεται το Νησί Νόρφοκ; Πώς εξελίχθηκε από αποικία καταδίκων σε τουριστικό θέρετρο; Ποια ασυνήθιστα γεγονότα διαμόρφωσαν την ιστορία του νησιού; Τι ελκύει τους επισκέπτες στο Νόρφοκ σήμερα;

Η προσμονή που με διακατείχε πριν από την επίσκεψή μου στο νησί μεγάλωσε αφού μελέτησα την πλούσια ιστορία του νησιού. Έμαθα ότι το 1774 ο ξακουστός Άγγλος εξερευνητής πλοίαρχος Τζέιμς Κουκ πλέοντας στο νοτιοδυτικό άκρο του απέραντου Ειρηνικού Ωκεανού, ανακάλυψε, όχι τη «Μεγάλη Νότια Ήπειρο» για την οποία έψαχνε, αλλά ένα μικροσκοπικό ηφαιστειακό κρατήρα διαστάσεων πέντε επί οχτώ χιλιομέτρων, μέρος μιας υφαλόρραχης που εκτείνεται εκατοντάδες χιλιόμετρα στα νότια της Νέας Ζηλανδίας. Ο Κουκ έδωσε στο νησί το όνομα του Δούκα του Νόρφοκ.

«Νησί της Δυστυχίας»

Το βιβλίο Νόρφοκ—Ένα Νησί και ο Λαός του (Norfolk—An Island and Its People) δηλώνει: «Το Νόρφοκ είχε ιστορία πλούσια σε εναλλαγές. Ένα πράγμα ήταν βέβαιο: όπως τα βαριά σύννεφα στον ορίζοντα προμηνύουν θύελλα, έτσι και η παρουσία των ανθρώπων εκεί δεν θα αργούσε να φέρει αναταραχές».

Οι σπόροι των αναταραχών σπάρθηκαν περίπου 14 χρόνια μετά την ανακάλυψη που έκανε ο Κουκ, όταν ο υποπλοίαρχος Φίλιπ Κινγκ ίδρυσε μια αποικία στο νησί για να διασφαλίσει την κυριαρχία του Βρετανικού Στέμματος σ’ αυτό, έχοντας ως δεύτερο στόχο του, δυστυχώς, να ιδρύσει μια αποικία καταδίκων η οποία θα απάλλασσε τις βρετανικές φυλακές από το συνωστισμό.

Αν και το 1814 οι φυλακές εγκαταλείφθηκαν επειδή ήταν πολυδάπανες, ωστόσο άνοιξαν ξανά το 1825 και στέγασαν διάφορους εγκληματίες, από τους οποίους άλλοι ήταν επικίνδυνοι, άλλοι ήταν πολιτικοί κρατούμενοι και πολλοί άλλοι είχαν μεταφερθεί από τις μακρινές πατρίδες τους και είχαν φυλακιστεί για τα πιο μηδαμινά παραπτώματα. Έτσι, αυτό που θα μπορούσε να είχε παραμείνει γαλήνιος παράδεισος του Ειρηνικού μετατράπηκε σε «Νησί της Δυστυχίας» επί 30 χρόνια, ώσπου εγκαταλείφθηκε ξανά το 1854.

Γιατί «Νησί της Δυστυχίας»; Έμαθα από το βιβλίο Ανακαλύπτοντας το Νησί Νόρφοκ (Discovering Norfolk Island) ότι «οι συνθήκες διέφεραν ανάλογα με τον εκάστοτε διοικητή [των φυλακών]. Την καλοσυνάτη και φιλελεύθερη άσκηση εξουσίας συχνά διαδεχόταν η ακραία σκληρότητα και η καταπίεση. Η ιστορία αυτής της περιόδου είναι γεμάτη από περιστατικά με φόνους, εξεγέρσεις, απόπειρες απόδρασης, κατά καιρούς επιτυχημένες, με εκτελέσεις και μαστιγώματα ως τιμωρία. Ο ταγματάρχης Τόμας Μπένμπουρι, που ήταν διοικητής το 1839, μολονότι διέταξε 300 μαστιγώματα για καθέναν από τους πέντε άντρες οι οποίοι είχαν αρπάξει μια βάρκα για να αποδράσουν, εισήγαγε επίσης ένα σύστημα ανταμοιβής των κρατουμένων που έδειχναν καλή διαγωγή».

Οι κατάδικοι έχτισαν μόνοι τους τον οικισμό των ποινικών κρατουμένων, μέρος του οποίου αποτελούσαν τα κελιά, οι στρατώνες και διάφορα οικοδομήματα που, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, διασώζονται μέχρι σήμερα και συμβάλλουν στη μοναδική ιστορία του νησιού. Μπόρεσα να κάνω έναν περίπατο εκεί, σ’ αυτούς τους τοίχους και στα κτίρια που έχουν χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα δείγματα γεωργιανής αρχιτεκτονικής στο Νότιο Ημισφαίριο. Ο περίπατος με έφερε 150 χρόνια πίσω, και με τη φαντασία μου μπορούσα να ακούσω τις γοερές κραυγές των θυμάτων των φυλακών.

Το Νησί Νόρφοκ και η Ανταρσία

Ένας περίπατος μέσα στο νεκροταφείο του Νόρφοκ με βοήθησε να κατανοήσω βαθύτερα την ασυνήθιστη ιστορία του νησιού. Μου έκανε εντύπωση το πόσο συχνά αναφερόταν στις ταφόπετρες το επίθετο Κρίστιαν. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου στο νησί, άκουσα ντόπιους κατοίκους να λένε: «Είμαι Κρίστιαν [Χριστιανός]», εννοώντας όχι τη θρησκευτική τους ταυτότητα, αλλά μάλλον έχοντας κατά νου την καταγωγή τους.

Ελάχιστοι είναι αυτοί που δεν ξέρουν για το πλοίο με το όνομα Μπάουντι και για την ανταρσία που ξέσπασε σ’ αυτό. Αυτό αποτέλεσε θέμα αμέτρητων βιβλίων και τουλάχιστον τριών κινηματογραφικών ταινιών. Εξίσου γνωστοί είναι και οι κύριοι αντίπαλοι, ο κυβερνήτης Μπλάι και ο νεαρός αναπληρωτής του, ο υποπλοίαρχος Φλέτσερ Κρίστιαν. Τον Απρίλιο του 1789, μετά την αναχώρησή τους από την Ταϊτή, ο Κρίστιαν μαζί με τους συνεργούς του στην ανταρσία έριξαν τον Μπλάι και 18 πιστούς αξιωματικούς του σε μια μικρή βάρκα και τους άφησαν στο έλεος των κυμάτων. Έπειτα από εφτά φοβερές εβδομάδες μέσα στη θάλασσα και αφού επιτέλεσαν έναν από τους πιο αξιοσημείωτους πλοηγικούς άθλους στα ναυτικά χρονικά, όπως έχει χαρακτηριστεί, ο Μπλάι και οι σύντροφοί του προσάραξαν στο Τίμορ, το οποίο τώρα αποτελεί μέρος της Ινδονησίας, σχεδόν 6.400 χιλιόμετρα δυτικά από το σημείο στο οποίο τους εγκατέλειψαν. Ο Μπλάι αργότερα επέστρεψε στην Αγγλία για να αφηγηθεί την ιστορία του, και τρεις από τους συνεργούς στην ανταρσία φέρθηκαν ενώπιον της δικαιοσύνης και απαγχονίστηκαν.

Στο μεταξύ, αφού επέστρεψαν στην Ταϊτή με το Μπάουντι, ο Φλέτσερ, οι 8 συνεργοί του στην ανταρσία και 19 Ταϊτινοί, άντρες και γυναίκες, απέπλευσαν για να διαφύγουν την τιμωρία. Το 1790 έφτασαν στο απομονωμένο Νησί Πιτκέρν, 2.200 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Ταϊτής.

Για τους στασιαστές μπορεί να λεχθεί ότι το Νησί Πιτκέρν αποδείχτηκε κάτι σαν τιμωρία. Η ζωή στο νησί ήταν σκληρή. Οι ζηλοτυπίες οδήγησαν σε βία και θανάτους. Ωστόσο, παρά τα προβλήματα αυτά και τις παράλληλες δυσκολίες που συνάντησαν προσπαθώντας να εξασφαλίσουν το ψωμί τους, η «αποικία» επιβίωσε χωρίς να φαντάζεται κανείς ότι το 1856 θα δινόταν η ευκαιρία στους απογόνους τους να εγκατασταθούν στο Νησί Νόρφοκ, περίπου 7.000 χιλιόμετρα στα δυτικά.

Από το Πιτκέρν στο Νόρφοκ

Η 8η Ιουνίου 1990 στο Νησί Νόρφοκ ξημέρωσε κρύα και βροχερή. Αλλά ο καιρός δεν εμπόδισε εκατοντάδες από τους κατοίκους του νησιού να συγκεντρωθούν στην αποβάθρα, ντυμένοι με πολύχρωμες ενδυμασίες που φοριούνταν στα μέσα του 19ου αιώνα, για να γιορτάσουν την επέτειο του Μπάουντι. Παρακολούθησα με ενδιαφέρον τους ναυτικούς να μάχονται κόντρα στον άνεμο και στα κύματα καθώς αναπαριστούσαν την προσάραξη που είχε λάβει χώρα 134 χρόνια νωρίτερα, το 1856.

Εκείνο το έτος συμπληρώθηκαν 67 χρόνια από την ανταρσία. Τότε, 193 κάτοικοι του Νησιού Πιτκέρν εγκαταστάθηκαν εκ νέου σε μια καινούρια πατρίδα, στο Νησί Νόρφοκ. Αργότερα μερικοί γύρισαν πίσω, κι έτσι το Πιτκέρν παραμένει κατοικημένο μέχρι σήμερα.

Αντί να αντανακλούν την εικόνα των άγριων, ανυπότακτων στασιαστών, οι νέοι άποικοι του Νόρφοκ—ένας εύρωστος λαός ευρωπαϊκής και ταϊτινής καταγωγής—αναπτύχθηκαν σε μια στενά δεμένη, θρησκευόμενη και φιλική κοινότητα. Η γεωργία και η αλιεία ήταν τα κύρια μέσα συντήρησής τους. Η εμπειρία τους από το Πιτκέρν τούς είχε εφοδιάσει κατάλληλα για τη ζωή τους που χαρακτηριζόταν από συνεχή απομόνωση και αυτάρκεια. Ως και η ελάχιστη επαφή με τον έξω κόσμο, μέσω των διερχόμενων πλοίων, ήταν δύσκολη επειδή τα νερά δεν ήταν τόσο βαθιά ώστε να δημιουργήσουν ένα κατάλληλο λιμάνι.

Ένα Αεροδρόμιο, και η Αλλαγή

Όπως αληθεύει για τόσο πολλά από τα νησιωτικά έθνη του Νότιου Ειρηνικού, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σήμανε αλλαγές και για το Νόρφοκ, η πιο σημαντική από τις οποίες ήταν η κατασκευή ενός αεροδρομίου. Το αεροδρόμιο έφερε τη συχνή επαφή με τον έξω κόσμο και αυτό που τώρα αποτελεί την κύρια πηγή εσόδων, τον τουρισμό.

Προτού οι συνεπιβάτες μου κι εγώ αποβιβαστούμε στο αεροδρόμιο του Νόρφοκ, ένας τοπικός αντιπρόσωπος της Κυβερνητικής Υπηρεσίας Τουρισμού μάς είπε τα εξής, λόγω του ότι στους δρόμους κυκλοφορούσαν κοπάδια ζώων: «Σας παρακαλούμε να οδηγείτε προσεκτικά. Τα ζώα έχουν προτεραιότητα». Πραγματικά, οι επισκέπτες, που έρχονται κυρίως από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, ελκύονται από τον απλό, ανεπιτήδευτο τρόπο ζωής. Ακόμη, μαγνητίζονται από τη φυσική ομορφιά, τα αφορολόγητα είδη και τη μοναδική ιστορία του νησιού η οποία συνδέεται με τις πρώτες αποικίες καταδίκων και την κατοπινή ανταρσία στο Μπάουντι.

Αν και οι κάτοικοι του νησιού παραδέχονται την εξάρτησή τους από τον τουρισμό, η τωρινή αύξηση του τουρισμού αποτελεί ενόχληση για μερικούς από τους παλιούς κατοίκους του Νόρφοκ, οι οποίοι αναπολούν με νοσταλγία τις περασμένες εποχές, τότε που ζούσαν με μεγαλύτερη αυτάρκεια. Όταν ρώτησα μια ντόπια αν αποζητούσε τις περασμένες εποχές, απάντησε: «Ναι! Ω, ναι! Και βέβαια! Όλοι είχαν περισσότερο χρόνο για να νοιάζονται γνήσια για τους άλλους. Οι άνθρωποι μοιράζονταν ό,τι έβγαζαν. Τώρα όλα τα κινεί το χρήμα».

«Γουάταγουεϊ Γιου»

Μ’ αυτά τα λόγια με χαιρέτησαν ένα πρωινό, ενώ συμμετείχα στη διακονία από σπίτι σε σπίτι. Το «Γουάταγουεϊ γιου» μεταφράζεται «Γεια σου· τι κάνεις;» Αν και η αγγλική είναι σε ευρεία χρήση στο Νησί Νόρφοκ, οι μετανάστες του 1856 έφεραν μαζί τους μια δική τους, εύηχη γλώσσα, κράμα της αρχαίας αγγλικής και της ταϊτινής, την οποία ανέπτυξαν κατά τη διαμονή τους στο Πιτκέρν. Η «πιτκέρν» ή αλλιώς «νόρφοκ» δεν είναι απλώς μια αγγλική πίτζιν, αλλά δικαίως συγκαταλέγεται στις πολύπλοκες γλώσσες και μιλιέται με ευχάριστο μελωδικό ρυθμό.

Έψαξα για άλλα παραδείγματα στο έντυπο Μιλήστε τη Νόρφοκ Σήμερα (Speak Norfolk Today). «Τουέλβ σαλάν γκόου ντε μίτινγκ [Twelw salan goe d’ miiting]» σημαίνει «δώδεκα άνθρωποι πήγαν στη συνάντηση». «Ες γκουντ ντίε, ελ ντούου φ’ γκου φίσεν [Es gud dieh, el duu f’ gu fishen]» σημαίνει «είναι μια υπέροχη μέρα, ό,τι πρέπει για ψάρεμα».

«Ελάτε και Ρίξτε μια Ματιά»

Ένα τουριστικό φυλλάδιο περιγράφει το Νόρφοκ ως εξής: «Το πιο φιλικό, το πιο ειδυλλιακό, ιστορικό, όμορφο, κατάλληλο για χαλάρωση, ασφαλές, θελκτικό, παρθένο, ιδανικό για σπορ, μοναδικό θέρετρο διακοπών στον κόσμο». Ένας ντόπιος κάτοικος μου είπε με καμάρι: «Νομίζω ότι πλησιάζουμε, όσο είναι δυνατόν για το τωρινό σύστημα πραγμάτων, τις παραδεισιακές συνθήκες, και δεν θα ήθελα να εγκαταλείψω αυτόν τον τόπο για κανέναν άλλον».

Αν και το νησί βρίσκεται στις Νότιες Θάλασσες, η ύπαιθρός του έχει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εύκρατων χωρών. Υπάρχουν πράσινοι κυματιστοί λόφοι, με πολλά όμορφα δέντρα, θάμνους και λουλούδια. Από κάθε ψηλό σημείο, μπορούσα να δω τον απέραντο Ειρηνικό Ωκεανό. Τα σπίτια, αραιά το ένα από το άλλο, περιβάλλονται από πανέμορφους κήπους. Το έγκλημα είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να εργάζονται σκληρά, με αποτέλεσμα να μην απαιτείται μεγάλη κρατική βοήθεια. Τους διακρίνει ακόμη εκείνη η αυτάρκης, προσαρμοστική στάση. Και ακόμη και σ’ αυτό το μικροσκοπικό νησί, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά κηρύττουν το άγγελμα των καλών νέων που έχουν.

Αυτοί οι μοναδικοί, φιλόξενοι νησιώτες μπορεί να σας πουν: «Γιόρλι κουμ λουκ ορν [Yorlye cum look orn]»—«Ελάτε και ρίξτε μια ματιά». Ήταν ευχάριστο που είχαμε την ευκαιρία να δεχτούμε την πρόσκληση.

[Χάρτης/Εικόνα στη σελίδα 15]

Από κάθε ψηλό σημείο, φαίνεται ο απέραντος Ειρηνικός Ωκεανός

[Χάρτης]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Νησί Νόρφοκ

Νησί Πιτκέρν

Νέα Ζηλανδία

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Διοικητικά κτίρια και τοίχοι των φυλακών· στο βάθος το Νησί Φίλιπ

Ένα χαρακτηριστικό, συμμετρικού σχήματος, κωνοφόρο δέντρο του Νόρφοκ