Φυτά που Φείδονται και την Τελευταία Σταγόνα Νερό

ΔΕΝ είναι όλα τα φυτά στο Εθνικό Μνημείο Σαγκουάρο της Αριζόνας φειδωλά με το νερό τους. Στα κωνοφόρα δάση των επιβλητικών ορέων Ρίνκον, οι τεράστιες ποσότητες νερού απλώς περνούν μέσα από τα φυτά, μπαίνοντας από τις ρίζες και βγαίνοντας από τα φύλλα. Αλλά η περιοχή εκείνη είναι η πλέον απομακρυσμένη περιοχή του πάρκου. Οι επισκέπτες γοητεύονται από τις θερμές και ξηρές πεδινές περιοχές της ερήμου. Εδώ είναι που ευδοκιμούν τα φυτά τα οποία κρατούν το νερό, εδώ που σ’ ένα έτος, υπό τις συνηθισμένες συνθήκες, οι βροχοπτώσεις είναι λιγότερες από 30 εκατοστά.

Υπάρχουν γύρω στα 50 είδη κάκτων στο πάρκο, αλλά εκείνο που κρατάει το περισσότερο νερό είναι το ομώνυμο μ’ αυτό το εθνικό μνημείο, το γιγαντιαίο σαγκουάρο ή αλλιώς Carnegiea gigantea. Το σαγκουάρο είναι μικροσκοπικό στα αρχικά του στάδια, αλλά στο τέλος γίνεται ολόκληρος γίγαντας. Βέβαια, χρειάζεται αρκετός καιρός για να φτάσει σ’ αυτό το σημείο. Ο σπόρος αυτός καθαυτός δεν είναι μεγαλύτερος από την τελεία που βρίσκεται στο τέλος αυτής της πρότασης. Στο τέλος του πρώτου έτους, το νεαρό φυτό έχει φτάσει μόνο τα έξι χιλιοστά. Έπειτα από 15 χρόνια έχει φτάσει σε ύψος τριάντα εκατοστών, έπειτα από 50 χρόνια σε ύψος δύο μέτρων, και σε ηλικία 75 ετών βγάζει το πρώτο του κλαδί. Σ’ αυτό το στάδιο, αρχίζει να ανθίζει και να βγάζει σπόρους. Όταν το σαγκουάρο ωριμάσει βγάζει δεκάδες χιλιάδες σπόρους το χρόνο, περίπου 40 εκατομμύρια στη διάρκεια της ζωής του, από τους οποίους μόνο ένας θα επιζήσει και θα φτάσει σε μεγάλη ηλικία. Το σαγκουάρο ζει μέχρι και 200 χρόνια, ο κορμός του φτάνει σε διάμετρο τα ογδόντα εκατοστά, το ύψος του φτάνει τα 15 μέτρα, και το βάρος του τους δέκα τόνους—τα τέσσερα πέμπτα των οποίων είναι νερό. Και είναι πολύ φειδωλό με το νερό του!

Αλλά και πολύ άπληστο όταν παίρνει νερό! Οι ρίζες του σχηματίζουν ένα ρηχό δίκτυο το οποίο εκτείνεται σε μήκος 30 μέτρων προς κάθε κατεύθυνση. Ύστερα από μια βροχόπτωση, οι ρίζες μπορεί να απορροφούν μέχρι και 750 λίτρα νερό, ποσότητα που αρκεί για να συντηρήσει το σαγκουάρο επί ένα χρόνο. Κύλινδροι που αποτελούνται από 12 ή και περισσότερα ξυλώδη αγγεία διασχίζουν το κέντρο του κορμού και των κλαδιών για να τους δίνουν δύναμη. Πτυχές που θυμίζουν ακορντεόν τού επιτρέπουν να διαστέλλεται ή να συστέλλεται καθώς το νερό αποθηκεύεται ή αποβάλλεται. Το πράσινο, κηρώδες περίβλημά του επιτελεί τη φωτοσύνθεση και διατηρεί την υγρασία. Τα αιχμηρά του αγκάθια αποθαρρύνουν τα ζώα που θα ήθελαν να του κλέψουν το νερό.

Αλλά ο πιο εκπληκτικός μηχανισμός διατήρησης του νερού που διαθέτουν οι κάκτοι είναι η ικανότητά τους να παρασκευάζουν την τροφή τους χωρίς υπερβολική απώλεια νερού. Η φωτοσύνθεση—η διαδικασία μέσω της οποίας τα φυτά παρασκευάζουν την τροφή τους—απαιτεί νερό από τις ρίζες, διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και φως από τον ήλιο. Στο φως της ημέρας, τα περισσότερα φυτά αποβάλλουν μέσω διαπνοής από τους πόρους, ή αλλιώς από τα στομάτια, των φύλλων τους πάρα πολύ μεγάλες ποσότητες από το απόθεμα νερού το οποίο έχουν, και ταυτόχρονα λαβαίνουν το διοξείδιο του άνθρακα και το ηλιακό φως που χρειάζονται για τη φωτοσύνθεση.

Για τους κάκτους, όμως, τέτοιες απώλειες νερού στο φως της ημέρας θα ήταν μοιραίες στο θερμό και άνυδρο περιβάλλον τους. Γι’ αυτό κλείνουν τα στομάτια των βλαστών τους, ώστε να αποτρέψουν οποιαδήποτε απώλεια νερού μέσω διαπνοής. Ωστόσο, αυτό διακόπτει τη λήψη διοξειδίου του άνθρακα το οποίο χρειάζεται για τη φωτοσύνθεση, λειτουργία που μπορεί να λάβει χώρα μόνο όταν υπάρχει ηλιακό φως το οποίο παρέχει την απαραίτητη ενέργεια. Πώς λύνεται αυτό το πρόβλημα; Μ’ έναν πολύ ασυνήθιστο βιολογικό σχεδιασμό.

Η Λύση του Προβλήματος

Οι νύχτες στην έρημο είναι δροσερές, ακόμη και ψυχρές. Τότε είναι που ανοίγουν τα στομάτιά τους οι κάκτοι. Λαβαίνουν διοξείδιο του άνθρακα, αλλά χάνουν ελάχιστη υγρασία μέσω διαπνοής στην ατμόσφαιρα της νύχτας. Ωστόσο, δεν επιτελείται τότε η φωτοσύνθεση. Το διοξείδιο του άνθρακα αποθηκεύεται μέσω μιας εντελώς διαφορετικής και άκρως αποτελεσματικής σειράς χημικών αντιδράσεων, η οποία ονομάζεται σύστημα φωσφοενολοπυροσταφυλικού οξέος. Αργότερα, το διοξείδιο του άνθρακα απελευθερώνεται και στέλνεται στο μέρος όπου λαβαίνει χώρα η συνηθισμένη διαδικασία της φωτοσύνθεσης στο φως της ημέρας.

Η ίδια η φωτοσύνθεση είναι μια πολύ περίπλοκη διαδικασία που περιλαμβάνει γύρω στις 70 ξεχωριστές χημικές αντιδράσεις και έχει χαρακτηριστεί «πραγματικό θαύμα». Ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο οι κάκτοι τη θέτουν σε λειτουργία στη διάρκεια της νύχτας, προκειμένου να διατηρήσουν το νερό, απλούστατα επαυξάνει αυτόν το χαρακτηρισμό. Βέβαια, οι υποστηρικτές της εξέλιξης λένε ότι όλες αυτές οι διαδικασίες εξελίχτηκαν μέσω τυφλής τύχης, αλλά, εφόσον αυτές χρησιμοποιούνται από πολλά μη συγγενή μεταξύ τους φυτά, η τυφλή τύχη θα έπρεπε να επιτελέσει το θαύμα όχι μία αλλά πολλές φορές. Οι αποδείξεις σε συνδυασμό με την κοινή λογική καταδεικνύουν ότι αυτές οι διαδικασίες ήρθαν σε ύπαρξη σύμφωνα με το σχέδιο ενός νοήμονα Δημιουργού.

Υπηρέτης Πολλών

Το σαγκουάρο εκτελεί κοινωφελή υπηρεσία. Από τα τέλη του Απριλίου μέχρι και τον Ιούνιο, μεγάλα μπουκέτα από άσπρα άνθη καλύπτουν τις άκρες του κορμού και των κλαδιών. Κάθε λουλούδι ξεχωριστά ανοίγει τη νύχτα και μαραίνεται την επόμενη μέρα. Όμως κάθε σαγκουάρο προσφέρει το ίδιο θέαμα τη μια νύχτα μετά την άλλη επί τέσσερις περίπου εβδομάδες, και βγάζει μέχρι και εκατό λουλούδια. Χάρη σ’ αυτή τη φανταχτερή επίδειξη, το σαγκουάρο έχει κερδίσει την τιμητική διάκριση του να αποτελεί το λουλούδι-έμβλημα της πολιτείας της Αριζόνας. Πουλιά, νυχτερίδες, μέλισσες και πεταλούδες της νύχτας τρέφονται από το νέκταρ και γονιμοποιούν τα λουλούδια.

Οι καρποί ωριμάζουν τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, και τότε τα περιλαιμιοφόρα πεκάρια, τα κογιότ, οι αλεπούδες, οι σκίουροι, τα μυρμήγκια-θεριστές και πολλά πουλιά τρώνε κατά κόρον από τους καρπούς και τους σπόρους. Οι κολάπτες και οι δρυοκολάπτες ανοίγουν στον κορμό και στα κλαδιά περισσότερες τρύπες απ’ όσες τους χρειάζονται για τις φωλιές, αλλά το φυτό επουλώνει τα τραύματα μ’ έναν ειδικό προστατευτικό ιστό ώστε να εμποδίσει την απώλεια νερού, και αυτές οι κοιλότητες χρησιμοποιούνται αργότερα από πολλά άλλα πουλιά, λόγου χάρη τις κουκουβάγιες μικραθήνη χουιτνέιος, τις κοινές κουκουβάγιες και τα μικρά γεράκια. Ο ανταγωνισμός είναι σκληρός.

Σε περασμένα χρόνια, αυτές τις κοιλότητες που έχουν σχήμα κολοκύθας τις χρησιμοποιούσαν οι Ινδιάνοι ως κανάτες για νερό. Τα ξυλώδη αγγεία που στήριζαν το τεράστιο βάρος των γεμάτων νερό σαγκουάρο τα χρησιμοποιούσαν για να χτίζουν σκεπές και φράχτες. Αυτοί οι πράσινοι γίγαντες προμήθευαν επίσης άφθονους χυμώδεις καρπούς που έμοιαζαν με σύκα, τους οποίους οι ιθαγενείς Ινδιάνοι Παπάγκο έριχναν από τις κορυφές των κορμών και των κλαδιών χτυπώντας τους με μακριά κοντάρια. Απ’ αυτούς έφτιαχναν μαρμελάδα, σιρόπι και οινοπνευματώδη ποτά. Οι σπόροι χρησίμευαν ως τροφή για τους ίδιους τους Ινδιάνους καθώς και για τα κοτόπουλά τους. Οι καρποί των σαγκουάρο ήταν τόσο σημαντικοί για τους Παπάγκο, ώστε το νέο έτος άρχιζε με την εποχή του θερισμού.

Τα φυτά της ερήμου είναι πολυμήχανα όταν πρόκειται να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα του νερού. Το φυτό προσωπίς η γλυκεία παίρνει όλο το νερό που του χρειάζεται. Στέλνει μια κάθετη ρίζα σε βάθος 10 ως 30 μέτρων για να βρει κάποια υπόγεια πηγή. Αλλά πώς επιβιώνει το νεαρό φυτό σ’ αυτή τη μακρά περίοδο ξηρασίας, ωσότου η κάθετη ρίζα του να βρει νερό; Αυτό είναι ένα από τα άλυτα μυστήρια της ερήμου. Το φυτό κέρεος ο μεγανθής βγάζει ένα βολβό ο οποίος χρησιμεύει ως το ατομικό του υπόγειο ρεζερβουάρ. Ο θάμνος λάρρεια η μεξικανική, προκειμένου να συλλέξει νερό, εκτείνει ρίζες που φτάνουν μακριά και οι οποίες ταυτόχρονα εκκρίνουν δηλητηριώδεις ουσίες για να σκοτώνουν οποιαδήποτε άλλα νεαρά φυτά αρχίζουν να αναπτύσσονται κοντά του.

Τα όμορφα μονοετή φυτά που ανθίζουν την άνοιξη και καλύπτουν την έρημο σαν χαλί με τις πολύχρωμες συνθέσεις τους δεν διαθέτουν κανέναν απ’ αυτούς τους ευφυείς μηχανισμούς για να επιβιώνουν από τις ελλείψεις νερού. Πώς τα καταφέρνουν λοιπόν; Αποφεύγουν με κάθε τρόπο τις ελλείψεις νερού! Οι σπόροι τους έχουν μέσα τους ανασταλτικές χημικές ουσίες που δεν τους αφήνουν να βλαστήσουν. Το νερό μιας δυνατής βροχόπτωσης απομακρύνει αυτές τις ανασταλτικές ουσίες, κι έτσι οι σπόροι γονιμοποιούνται και αναπτύσσονται, και τα φυτά ανθίζουν και παράγουν σπόρους για μελλοντικά φυτά. Η βροχή πρέπει να φτάσει τουλάχιστον τα 1,3 εκατοστά για να απομακρύνει τις ανασταλτικές ουσίες· μια ψιλή βροχή δεν είναι αρκετή. Αυτοί οι σπόροι είναι σε θέση να μετρούν το ύψος της βροχόπτωσης, σαν να λέγαμε, και, αν δεν έχει πέσει αρκετή βροχή ώστε να μουσκέψει το χώμα τόσο όσο χρειάζεται για να ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους, μένουν σε αδράνεια. Δεν αρχίζουν κάτι αν δεν μπορούν να το τελειώσουν.

Ενδιαφέροντες γείτονες έχουν τα σαγκουάρο, δεν συμφωνείτε;

[Εικόνες στη σελίδα 24]

Τα λουλούδια και οι καρποί τού σαγκουάρο

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Χρησιμεύουν ως ψηλές κούρνιες για τα γεράκια

[Ευχαριστίες]

Frank Zullo